اَلْحَمْدُ ِﷲِ رَبِّ الْعٰلَمِینِِِِ اَلصَّلوٰۃُ وَ السَّلاَم ُ عَلیٰ خَاتَمِ النَّبِیینَ اَمَّا بَعْدْ
فَاَعُوذُ باﷲِ مِنَ الشَّیْطٰنِ الرَّجِیْم بِسْمِ اﷲِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیْمِ وَالَّذِينَ آمَنُواْ أَشَدُّ حُبًّا لِله
دَ مؤمنانو دَ الله تعالیٰ سره ډېر زيات محبت وي۔اؤ کهٔٔ نهٔ وي نو پکار ده چې وي۔ پس هره هغه ذريعه چې دَ الله تعالیٰ دَ محبت ذريعه جوړېدے شي دَ هغې استعمال به ضروري وي ۔حضرت تهانوي رحمة الله عليه يو ځل وفرمايیٔل چې زهٔ تاسو ته دَ اصلاح دَ ټولو نه زياته اسانه طريقه و نهٔ ښائم؟ ۔خلقو ووې ولې نه؟۔۔ حضرت وفرماییٔل چې دَ محبت پوړۍ وخوریٔ ۔ ۔خلقو ترې نه تپوس وکړو دَ محبت پوړۍ به کوم ځائے کښې ملاويږي؟ هغویٔ وفرمایٔل دَ محبت پهٔ دکانونو کښې۔ يعنې دَ عاشقانو پهٔ صحبتونو کښې۔ پس دَ عاشقانو صحبتونه دَ دې دَ حاصلولو اسانه طريقه ده۔ اؤ کهٔ دا میسره نهٔ وی نو بيا دَ صحيح جذب کلام دا کار کوي۔۔۔نن هم کهٔٔ څوک دَ اصلاح پهٔ نيت مثنوي مولانا رومؒ ، دَ مولانا جامي ؒ يا دَ حاجي محمد امينؒ کلام واوري نو ترې ډېرمتاثر شي۔ يقيناً پهٔ دې کلام کښې ډېر زور دے اؤ دَ مشایٔخو دَ صحبت اثر لري۔
پهٔ اردو ژبه کښې دې عاجز دَ بزرګانو کيفيات دَ شعر پهٔ ژبه کښې قلمبند کړي وو۔ نو زما ذهن ته دا خبره راغله چې تاخو خو خپلو ماشومانو ته ویٔلي ؤو چې کهٔ بهر هره ژبه وایَیٔ خو کور کښې به پښتو وایَیٔ ځکه چې دا دَ خپلې مورنۍ ژبې سره بې وفایٔی ده۔ خو تا خپله پهٔ اردو کښې کتابونه چهاپ کړل اؤ پښتو کښې نه۔۔ حالانکه اول بنده باندې دَ خپلې ژبې حق وي۔۔ خو زما پهٔ مخکښې يو مشکل ؤ اؤ هغې راته يو بل مشکل هم پېدا کړو۔۔۔هغه دا چې اګر چې ما پهٔ طالب علمۍ کښې شاعري پهٔ پښتو کښې کړي وه اؤ دَ اسلامېه کالج دَ خېبر يونين پهٔ مشاعرو کښې مې هم شرکت کړے ؤ اؤ زما کلام ته هغه وخت ډېر داد هم حاصل شوے ؤ۔ خو دا برکت ؤ ۔دَ پښتو دَ ماحول، دَ يو پښتون مشهور شاعر روغ لېوني صحبت، اؤ دَ کالج بې فکره ژوند۔ ۔دا درې واړه ځيزونه زما نه پنجاب کښې، پهٔ کوم کښې چې زهٔ دَ 1980راسې اوسم ، ورک شو۔ ۔۔اوس زما سره ماحول نشته، پښتانهٔ سامعين نشته، اؤ غټه خبره دا چې دَ شاعرۍ دَ مزاج خلاف مصروفيت۔ ځکه زما شاعري بالکل پهٔ ټپهٔ ودرېده۔۔ ۔ماوې جوړې اوس زهٔ شاعر پاتې نهٔ شوم اؤ دغه دَ روغ لېوني هم خيال ؤ۔ ليکن حضرت مولانا اشرف صاحب رحمة الله عليه چې يو کامل ولي ؤ اؤ زما شېخ ؤ ،هغهٔ ماته دَ ښې شاعرۍ دعا کړي وه هغې به هم لاره کوله۔۔ آخر هغې لاره وکړه اؤ زما جذبات دَ نن نه درې کاله مخکښې حج کښې انګېښت شو۔ اؤ ما دَدې پهٔ برکت بيا شاعري شروع شوه۔ ۔يقيناً دا يو الهامي شاعري وه۔ ۔ما ليکل کول اؤ نهٔ پوهېدم چې څنګه مې کول۔ ۔ماحول دَ اردو اؤ کيفيات دَ مکې مکرمي اؤ دَ مدينې منورې وو۔ نو آمد پهٔ اردو ژبه کښې وشو اؤ دا کتابونه دَ خېره سره چاپ شو۔۔۔ دې نه پس چې څهٔ وخت هغه برنے خيال پهٔ پښتو کښې دَ ليکلو راغلو نو حقه خبره ده چې کيفيات خو الوزي ۔البته کهٔ چا دَ ليک پهٔ لوښي کښې کښېښودل نو محفوظ شي۔ نو داکيفيات دَ آمد دَ اردو شاعرۍ پهٔ لوښي کښې محفوظ شوي وو ۔ نو داسې کيفيات خو چونکې مادلته نهٔ شول پېدا کولے نو کهٔٔ دلته مې شاعري کولے نو هغه به آورد ؤ نو ځکه مې دَدې اردو کلام پهٔ پښتو کښې ترجمه کړي ده۔۔۔ البته چونکه مقصد پېغام رسول وو نو کهٔٔ پهٔ دې کښې څهٔ نور کيفيات هم مينځ کښې راننوتي وي نو ما حصار کړي نهٔ دي ، ځکه چې دا دَ پښتنو امانت ؤ، اؤ امانت رسول مستحقينو ته ضروري وي۔۔ ۔الله تعالیٰ دې ما پهٔ دې مقصد کښې کامېاب کړي۔ ۔۔
دا خو جواب شو چې پښتو اګرچې زما مورنیٔ ژبه ده خو ما پکښې دَ اردو نه ترجمه کړي ده۔ ۔اوس يو بله اهمه خبره کول غواړم ۔۔هغه دا چې زما کلام به بعضې خلقو ته ډېر ساده ښکاره شي۔ ۔دَدې يوه وجه ده چې پهٔ دې کښې يو خو ما دَ ښایٔسته شاعرۍ نيت نهٔ دے کړے۔۔ شاعري پهٔ خپله يو ښایٔسته صنفِ ګفتار دے۔ ۔زما رنګ دَ بې تکلفه شاعرۍ دے۔۔ غواړم چې خبره ورسي۔ ۔۔دَّمشکلو الفاظو استعمال زما پهٔ طبعيت بوج اچوي۔۔ زهٔ غواړم چې زما اؤ دَ قاري مينځ کښې دې تکلف حایٔل نهٔ وي۔۔۔بل غواړم چې کوم الفاظ دَ عوامو پهٔ استعمال کښې ورځ اؤ شپهٔ وي هغه پهٔ شاعرۍ کښې راشي۔ ۔۔دَ کومو اشعارو دَ الفاظو دَ معنیٰ دپاره کهٔ څوک دَ لغت محتاج شي نو دا زما پهٔ نزد دَ شاعرۍ سره زياتے دے۔۔۔زهٔ ګورم چې دَ ډېرو ښو ښو شاعرانو کلام دَ خلقو دَ سينو نه ووتو، صرف پهٔ کتابونو کښې دے۔ ۔اؤ دَ رحمان بابا کلام اوس هم دَ خلقو پهٔ زړونو کښې دے۔۔ ۔نن هم چې دَ رحمان بابا کلام څوک وایٔي نو هر پښتون پرې پوهيږي۔ ۔کهٔ دا دَ رحمان بابا يو طرف ته کرامت دے نو بل طرف ته دا دَ رحمان بابا دَ اسلوب برکت هم دے چې پکښې سادګي ده ، بې ساختګي ده ،معرفت دے، اساني ده۔۔۔الحکمة ضالة المؤمن، کهٔ پهٔ دې اصول مونږ دَ کفارو ښهٔ عادتونه چې کوم دَ اسلام مطابق دي اخستے شو نو دَ رحمان بابا ولې نه۔؟ پهٔ دې کلام کښې زما کوشش خو دادے چې دَ قاري قلب و ذهن دَ الله دَ محبت يو ننداره وکړي اؤ ذهن ئې هغه څيزونو ته تيار شي چې کوم دَ زړهٔ دَ رڼا دپاره ښهٔ ګرزي۔۔۔ پهٔ دې وجه دَدې کلام دوه غټې حصې دي۔ يو پهٔ زړهٔ کښې دَ الله دَ مينې دَ انګېښت کوشش کوي، اؤ دويم چې کله دا مينه زړهٔ کښې راشي نو بيا دَ زړهٔ څهٔ حال وي اؤ دَدې اثر پهٔ اعمالو څهٔ پريوزي؟۔ ګويا کيفيت احسان حاصلولو نه پس اعمال څنګه وي؟۔الله تعالیٰ دې مونږ پهٔ دې عظيم مقصد کښې کامياب کړي۔۔۔زما دا يقين دے کهٔ ٔ دَ يو کس زړهٔ هم دَدې پهٔ برکت الله تعالیٰ طرته مایٔل شو نو زهٔ کامېاب شوم۔ اؤ کهٔ دا هم نهٔ وي نو دَ مشرانو نه مو اوريدلي دي چې کهٔٔ څوک طريقه صحيح واخلي اؤ نتيجه دَ هغې مطابق رانهٔ شي هم هغه دَ الله پهٔ نظر کښې محروم نهٔ وي ځکه چې !
"میخانے کا محروم بهی محروم نہیں ہے"
مونږ چې کله ليکل کول هغه وخت دَ پښتو املا بدله وه ۔۔وروستو پهٔ باړه ګلۍ کښې دَ پښتو ژبې دَ ماهرينو ټولنه وشوه اؤ هغوي ډېرې مفيدې فيصلې وکړلې۔ ۔هغې نه پس چې کوم ليکل ما کړي دي دَ هغې مې کوشش کړے دے چې دَ دوی دَ فيصلو پهٔ رڼا کښې وليکم۔ ۔دَدې دپاره پروفېسر سيد محمود ظفر صاحب زما دېر مدد کړے دے۔ الله تعالی دې دَ دې هغوی ته ډېر اجرونه ورکړي۔ يو تجويز مې زړهٔ ته راغلے دے هغه پيش کوم۔۔ هغه دا چې دَ باړه ګلۍ دَ فيصلې وړومبۍ فيصله داوه چې:
"هغه کلمې چې د عربۍ او فارسۍ نه پښتو ته راغلې دي او معنا ئې هم هغه ساتلې ده هغه به خپل اصل شکل کښې ليکلے شي، لکه قصه، قميص ، ضعيف. او هغه کلمات چې پښتو خپل کړي دي، معنا يا شکل يې بدل شوي دي ، هغه به پهٔ پښتو کښې پهٔ اوښتي شکل ليکلی کېږي، لکه تپوس ، پام او د عربۍ مخصوص ټکي به د پښتو پهٔ کلماتو کښې نه ليکو ۔ مثلاً: (( تورخم )) به پهٔ (( ت )) ليکو پهٔ (( ط )) به ئې نه ليکو "
نو تر اوسه خو مونږهم داسې کړي دي لېکن عوامو ته دَ دې پته لګېدل ډېر ګران دي چې کوم ټکے دَ فارسۍ نه يا عربۍ نه پښتو ته منتقل شوے دے۔۔دَ دې دپاره پهٔ دې فيصله عوامو ته عمل کول ګران دي۔ که داسې وکړے شي چې دغه ټکي هم دَ پښتو دَ املا دَ عام قانون مطابق وليکلے شي نو دَ دې دَ املا فيصله به صرف صوتي بنياد باندې کول اسان وي ۔مثلاً خيرے اؤ خير کښې پهٔ وړومبي ټکي کښې به يائےمعروفه راځي اؤ بل کښې به يائے مخصوصه راځي اؤ خېر به ليکلے شي ۔دَ باړه ګلۍ دَ قانون مطابق دا خير ليکل پکار دي ځکه چې دا ټکے دَ عربۍ نه اخستے شوے دے اؤ پهٔ فارسې کښې هم راځي ليکن پهٔ صوتي بنياد دې دا خېر وليکلے شي ۔ ۔۔ دغه شان حيثيت به حېثيت اؤ بعينه به بعېنه ليکلے شي۔ دې کښې بهٔ عوامو ته ډېر سهولت وي اؤ پهٔ مفهوم اؤ پهٔ لوسته ئې هم څهٔ فرق نهٔ پرېوځي۔۔البته که مکمل جمله دَ فارسۍ يا دَ عربۍ څوک نقل کوي نو هغه لکه چې نورو ژبو کښې هم پهٔ اصل حالت کښې ليکلے شي پهٔ پښتو کښې به هم داسې ليکلے شي۔۔
اللہ تعالیٰ دې مونږ ته صحيح نيتونه نصيب کړي۔۔ پهٔ اخر کښې دَدې اردو شعر ترجمه دې ولې ؤنهٔ شي چې دا پېغام هم ورسي۔!
حقيقت دې شي مونږ ټولو ته معلوم
چې محروم دَ مېحانې نهٔ دے محروم
څهٔ چې کيږي هغه لاس کښې دَ الله دي
پهٔ ښهٔ نيت پهٔ ژبه واخله دَ خدائے نوم
شبيؔر احمد کاکا خېل