اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعَالَمِیْنَ وَالصَّلٰوۃُ وَالسَّلَامُ عَلٰى خَاتَمِ النَّبِيِّيْنَ
کتاب الصلوٰة
دَ نمانځه فضیلت ص128:
الله تعالٰی فرمائی۔ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ بېشکه نمونځ دَ بې حیاییٔ اؤ ګناه نه منع کوی۔ یعنی پهٔ ښهٔ طریقه نمونځ کؤلو کښې الله تعالیٰ داسې برکت واچوی چې نمونځ ګذار دَ ټولو ګناهونو نه بچ شی۔ اګرچې نور هم داسې عبادتونه شته چې خلق پرې دَ ګناه نه بچ کیږی خو پهٔ دې حقله دَ نمانځهٔ ډېر لوئے تاثیر اؤ برکت دے۔ خو دا ضروری ده چې نمونځ پهٔ صحیح طریقه دَ سنت طریقې مطابق وکړې شی چې دَ نمونځ ګذار پهٔ زړهٔ کښې دَ الله پاک لوئی اؤ پاکی وی۔ ظاهر اؤ باطن ېٔ دَ سکون اؤ عاجزیٔ اؤ دَ الله دَ ويرې نه ډک وی۔ پهٔ کومه درجه کښې چې ېٔ نمونځ کامل اؤ ښهٔ وی هم هغه درجه کښې به ېٔ برکت هم زیات وی۔ الله پاک ته دَ نمانځهٔ نه زیات غوره بل عبادت نشته۔
مسلمانانو ته پکار دی چې هغه عبادت چې دَ ټولو ګناهونو نهٔ ېٔ خلاصوی اؤ دَ دوزخ دَ اور نه پناه ورکوی ډېر پهٔ اهتمام اؤ ښهٔ طریقه سره ادا کړی۔ اؤ هېچرې پکښې غفلت ونهٔ کړی۔
حضرت امام حسن بصری رحمة الله عليه نه روایت دے۔ چې رسول اللهﷺ فرمائیلی دی۔ چا چې داسې نمونځ وکړو چې هغې باندې نمونځ ګذار دَ بې حیايیٔ دَ کارونو نه منع نهٔ شو، نو هغه سړے دَ الله نه دَ لرې کېدو نه علاوه پهٔ بل هېڅ شی ترقی ونهٔ کړه ۔ یعنې دې پهٔ ځائې دَ دې چې دَ نمانځهٔ پهٔ برکت الله پاک ته نژدے شوے وی۔ دَ الله پاک نه نور هم لرې شو۔ دا سزا ده دَ دې خبرې چې هغهٔ دَ یو داسې خوږ عبادت قدر ونهٔ کړو، نو دا معلومه شوه چې دَ نمانځهٔ دَ قبلېدو علامه دا ده چې نمونځ ګذار دَ نورو ګناهونو نه بچ شی اؤ کهٔ چرې ترېنه غلطیٔ سره څهٔ ګناه وشی نو ژر توبه وباسی۔
حضرت عبدالله ابنِ مسعود رضی الله عنه روایت کوی۔ بېشکه دَ هغه نمونځ ګذار نمونځ نه قبلیږی اؤ هغهٔ ته ثواب نهٔ رسی څوک چې دَ نمانځهٔ تابعداری نهٔ کوی، اؤ دَ نمانځهٔ دَ تابعدایٔ علامه دا ده چې نمونځ ګذار دَ بې حیايیٔ اؤ ګناه دَ کارونو نه منع شی۔
پهٔ حدیث کښې دی چې یو سړے دَ رسول اللهﷺ پهٔ خدمت کښې حاضر شو عرض ېٔ وکړو چې فلانې سړے ټوله شپه عبادت کوی اؤ چې سبا شی نو غلا کوی۔ حضورﷺ وفرمائیل چې بېشکه مونځ به هغه دَ دې کارونو نه ډېر ژر منع کړی کوم چې تهٔ وائې۔
حضرت عباده بن صامت رضی الله عنه روایت کوی چې رسول الله ﷺ فرمائیلی دی کوم سړے چې اودس وکړی اؤ ښهٔ اودس وکړی، (پهٔ سنت طریقه) بیا نمانځه ته ودریږی اؤ پهٔ ښهٔ طریقه رکوع اؤ سجده وکړی۔ اؤ پهٔ ښهٔ طریقهٔ ورکښې دَ قران تلاوت وکړی نو دَ هغهٔ نمونځ ووائی چې الله پاک دې ستا دغسې حفاظت وکړی لکه چې تا زما حفاظت وکړو۔ بیا هغه نمونځ آسمان ته وخیژولے شی پهٔ داسې حالت کښې چې دَ هغې نه پړقا خیژی۔ اؤ هغهٔ ته دَ آسمان دروازې لرې شی۔ (یعنې هغه الله پاک ته قبول شی) اؤ څوک چې پهٔ ښهٔ طریقه اودس ونهٔ کړی اؤ بیا پهٔ نمانځهٔ کښې رکوع، سجده اؤ قرأت پهٔ ښهٔ طریقه ونهٔ کړی نو دَ هغهٔ نمونځ وائی چې الله پاک دې تا داسې تباه کړی څنګه چې تا زهٔ تباه کړم۔ بیاهغه آسمان طرف ته وخیژولے شی پهٔ داسې حال کښې چې هغه پهٔ توره تیارهٔ کښې وی، اؤ پهٔ هغهٔ دَ آسمان دروازې بندې کړې شی اؤ بیا هغه انغښتې شی، څنګه چې څوک زړه جامه نغاړی، اؤ دَ هغه نمونځ ګذار پهٔ مخ را وویشتې شی، (یعنې دَ الله پهٔ دربار کښې نامنظور شی)
حضرت عبدالله بن مغفلؓ روایت کوی چې رسول الله ﷺ فرمائیلی دی۔ پهٔ غلو کښې غټ غل هغه دېےچې خپل نمونځ پَټوی، خلقو عرض وکړو چې یا رسول الله ﷺ خپل نمونځ څنګه پټوی؟ حضورﷺ وفرمائیل چې رکوع اؤ سجده پوره پوره پهٔ صحیح طریقهٔ نهٔ کوی۔ اؤ پهٔ بخیلانو کښې غټ بخیل هغه دے چې پهٔ سلام کښې بخل کوی۔ مطلب دا دے چې دَ نمانځهٔ غوندې آسان عبادت پهٔ صحیح طریقهٔ نهٔ کؤل غټه ګناه ده۔
حضرت انس رضی الله عنه روایت دے چې رسول الله ﷺ دَ کور نه جماعت ته راغلو نو وېٔ لیدو چې یو سړے نمونځ کوی، خو رکوع اؤ سجده پوره پوره نهٔ کوی، نو حضورﷺ وفرمائیل چې څوک رکوع اؤ سجده پوره پوره نهٔ کوی، دَ هغهٔ نمونځ نهٔ قبلیږی۔
حضرت ابوهریره رضی الله عنه روایت کوی چې رسول الله ﷺ فرمائیلی دی، کهٔ دا ستن پهٔ تاسو کښې دَ چا ملکیت وې نو هغه به دا خوښه نهٔ کړی چې دا برباده شی نو بیا تاسو ولې خپل نمونځونه بربادویٔ۔ هغه نمونځونه چې خالص دَ الله دپاره دی بېشکه الله تعالیٰ ناقص نمونځونه نهٔ قبلوی۔ نو تاسو خپل نمونځونه پُوره طریقه باندې ادا کویٔ۔
حضرت عبدالله بن عمر رضی الله عنه روایت کوی، یو سړے دَ حضوراکرمﷺ پهٔ خدمت کښې حاضر شو تپوس ېٔ وکړو چې اعمالو کښې بهترین عمل کوم یو دے۔ حضورﷺ وفرمائیل نمونځ ۔ هغهٔ عرض وکړو چې بیا کوم یو دے۔ حضورﷺ وفرمائیل نمونځ ۔ دغه شان درے ځله هغهٔ تپوس وکړو اؤ درے واړه ځله ورته حضورﷺ هم دا ځواب ورکړو۔ بیا چې هغهٔ ورباندې سوالونه زیات کړل (یعنې پهٔ څلورم ځل ېٔ بیا تپوس وکړو) نو حضورﷺ وفرمائیل دَ الله پهٔ لار کښې جهاد(یعنې دَ نمانځهٔ نه پس دَ کفارو سره جنګ کؤل دَ دې دپاره چې دَ الله دین غالب شی دَ مال اؤ دولت پهٔ نیت نه) هغهٔ بیا عرض وکړو چې زما مور اؤ پلار ژوندی دی دَ هغوی پهٔ حق کښې راته څهٔ حکم کویٔ۔ حضورﷺ وفرمائیل زهٔ تا ته دَ مور پلار سره دَ ښېګړې حکم درکؤم (یعنې دَ هغوی سره نیکې کوه اؤ تکلیف مهٔ ورکوه ۔ مور اؤ پلار ته تکلیف رسول حرام دی) هغهٔ عرض وکړو چې قسم مې دے وی پهٔ هغه ذات چې تهٔ ېٔ پهٔ حقه نبی راستولے ئ ۔ چې زهٔ بهٔ ضرور جهاد کؤم اؤ ضرور به مور اؤ پلار پرېږدم ۔ رسول الله ﷺ وفرمائیل چې تهٔ ښهٔ پېژندونکے ئ۔ (یعنې دَ مور پلار خدمت کؤلو اؤ جهاد کؤلو کښې چې کوم ستا خوښ وی هغه وکړه) دَ دې حدیث نه معلومه شوه چې دَ جهاد کؤلو درجه دَ مور پلار دَ خدمت نه زیاته ده اؤ بعضې حدیثونو کښې دَ نمانځهٔ نه پس دَ مور پلار دَ خدمت درجه راغلے ده۔ دَ دې نه پس دَ جهاد درجه ده ۔ دَ هغې ځواب دا دے چې دَ حقوقِ والدین پهٔ جهاد باندې دَ زیاتې درجه پهٔ دې وجه ده چې هغه دَ بندیانو حق دے چې بغیر دَ هغوی دَ معاف کؤلو نهٔ معاف کیږی اؤ جهاد یواځې دَ الله تعالیٰ حق دے کهٔ دَ چا نه ېٔ وخت خطا شی نو پهٔ توبه معاف کېدے شی یا ېٔ دا ځواب دے چې دَ رسول الله ﷺ پهٔ خدمت کښې به مختلف قسم خلق راتلل اؤ هغوی به هر چا ته دَ هغهٔ دَ حالت مناسب ځواب ورکؤلو۔
حضرت ابو ایوب انصاری رضی الله عنه روایت کوی۔ چې رسول الله ﷺ به فرمائیل۔ بېشکه هر نمونځ هغه ګناه معاف کوی کوم چې دَ هغه نمانځهٔ نه مخکښې وی۔ ( یعنی دَ یو نمانځهٔ نه بل نمانځهٔ تر وخته چې کوم واړهٔ ګناهونه شوے وی هغه ټول معاف شی۔)
حضرت ابو امامه رضی الله عنه روایت کوی۔ ما دَ رسول الله ﷺ نهٔ اوورېدلی دی۔ هغوی فرمائیل چې یو فرض نمونځ چې بل فرض نمونځ سره یوځائې شی نو هغه ټول ګناهونه ورکوی،کوم چې دَ هغې نه مخکښې شوے وی، (یعنې ټول واړهٔ ګناهونه چې دَ دې دواړو نمونځونو ترمینځه شوے وی) اؤ دَ جمعې نه مخکښې شوے دی تر دې چې دَ بلې جمعې نمونځ وکړی۔ اؤ روژه ورکوی هغه ګناهونه چې دَ دې نهٔ مخکښې شوے وی تر دې چې دَ بل رمضان روژې ونیسی اؤ حج ورکوی هغه ټول ګناهونه کوم چې دَ دې نه مخکښې شوے دی تر دې چې بل حج وکړی اؤ راوی وائی چې فرمائیلی دی رسول الله ﷺ نهٔ دی جائز مسلمانې ښځې ته حج کؤل مګر دَ خپل خاوند یا خپل ذې رحم محرم سره،(داسې رشته دار چې پرده ترې نهٔ وی پکار) که څوک دا ووائی چې دَ هر نمانځهٔ نه مخکښې واړهٔ ګناهونه معاف کیږی نو دَ جمعې نمانځهٔ ته به څهٔ پاتې شی چې معاف کړی۔ نو ځواب ېٔ دا دے چې کهٔ واړهٔ ګناهونه نهٔ وی دَ هغې په ځائې به ېٔ نورې درجې بلند شی۔
حضرت ابو امامه رضی الله عنه روایت کوی چې رسول الله ﷺ فرمائیلی دی، دَ نمانځهٔ مثال داسې دے لکه دَ چا دَ کور مخکښې چې دَ خوږو اوبو نهر روان وی اؤ هغه ورکښې دَ ورځې پنځهٔ ځله غسل کوی۔ آیا دَ هغهٔ پهٔ بدن به خرې پاتې شی؟
حضرت ابوهریره رضی الله عنه روایت کوی چې رسول الله ﷺ فرمائیلی دی ، دَ قیامت پهٔ ورځ وړومبے شے چې دَ بنیادم سره به دَ هغې حساب کتاب کیږی نمونځ دے کهٔ دا ېٔ صحیح وی نو نور اعمال به ېٔ هم صحیح وی۔(ځکه چې دَ نمانځهٔ پهٔ برکت دَ نمونځ ګذار نور اعمال هم درست وی) اؤ کهٔ خراب وی نو دَ هغهٔ نور اعمال به هم خراب وی۔ بیا به حق تعالیٰ فرشتو ته ووائی چې وګوریٔ زما دَ بنده څه نفل نمونځونه هم شته۔ کهٔ وی نو پهٔ هغې به دَ فرض نمونځونو نقصان پوره کړې شی۔ بیا به دَ باقی فرائضو هم دغسې حساب کیږی۔ اؤ دَ نوافلو نه به دَ هغې کمې پوره کولے شی لکه فرض روژه اؤ نفل روژه، فرض صدقه اؤ نفل صدقه وغېره ۔ دَ الله پاک پهٔ رحمت اؤ مهربانیٔ باندې، یعنې دا دَ الله رحمت دے چې فرض پهٔ نفلو پوره کوی، ورنه قاعده خو دا غواړی چې پهٔ نفلو دې نهٔ پوره کیږی اؤ عذاب دې ورکړې شی اؤ چې دَ چا فرائض هم درست نهٔ وی اؤ نوافل ېٔ هم نه وی، هغهٔ ته به عذاب ورکولے شې البته کهٔ الله پاک ېٔ پهٔ خپل فضل معاف کړی نو دا بیله خبره ده۔
حضرت ابو هریره رضی الله عنه روایت کوی چې رسول الله ﷺ فرمائیلی دی الله تعالیٰ چې پهٔ بنیادمو کوم کارونه فرض کړی دی پهٔ هغو ټولو کښې نمونځ زیات بهتر دے نو چې څوک ېٔ دَ زیاتؤلو طاقت لری هغهٔ ته پکار دی، چې زیات ېٔ کړی ، یعنې نمونځونه دې کوی چې ډېر ثواب ېٔ کیږی۔
حضرت عبادهٔ بن صامت روایت کوی چې حضور ﷺ فرمائیلی دی چې ما ته دَ الله تبارک و تعالیٰ دَ طرف نه جبرائیل علیه السلام راغلو اؤ وېٔ وئیل اے محمده ﷺ ، الله تعالیٰ فرمائیلی دی ما ستا پهٔ امت باندې پنځهٔ نمونځونه فرض کړی دی چا چې هغه پوره کړل دَ اؤداسهٔ سره، پهٔ خپل وخت باندې دَ رکوع اؤ سجدې سره هغهٔ تهٔ دا ذمه وارې ورکیدے شی چې دَ دې نمانځهٔ پهٔ برکت به جنت ته ځی اؤ څوک چې یو ځائې شو ما سره پهٔ داسې حال کښې چې هغهٔ په دې فرض نمونځونو کښې کمې کړے وی، نو زما سره دَ هغهٔ هېڅ ذمه واری نشته کهٔ غواړم نو هغهٔ ته به سزا ورکړم اؤ کهٔ غواړم نو پهٔ هغهٔ به رحم وکړم۔
حدیث شریف دے چې چا اؤدس وکړو اؤ ښهٔ ېٔ وکړو بیا ېٔ دوه رکعته نمونځ وکړو۔داسې چې نهٔ ورکښې خطا شو او نهٔ ترېنه څهٔ هیر شو الله تعالیٰ به دَ هغهٔ زاړهٔ ګناهونهٔ معاف کړی۔ دوه رکعته نمونځ پهٔ داسې اهتمام سرهٔ کؤل چې غلطی ورکښې نهٔ وی څهٔ ګران کار نهٔ دے۔ غلطی دَ غفلت پهٔ وجه کیږی۔ غفلت نهٔ دې پکار پهٔ حدیث کښې دی چې دَ مسلمان نمونځ نور پیدا کوی۔ څوک چې غواړی خپل زړهٔ دې روښانه کړی۔
حدیث شریف دے چې الله تعالیٰ نهٔ دے فرض کړے زیات بزرګ شے دَ توحید(یعنې الله پاک دَ هغهٔ پهٔ ذات اؤ صفاتو اؤ افعالو کښې یکتا منل) اؤ نمانځهٔ نه اؤ کهٔ دَ دې نه څهٔ بهتر شے وی الله تعالیٰ به پهٔ فرښتو فرض کړے وهٔ۔
ځنې فرښتې رکوع کوی اؤ ځنې سجده یعنې فرښتې چونکې پاکیزه اؤ الله پاک تهٔ نژدے دی۔ اؤ پهٔ هغوی کښې دَ عبادت ماده ډېره ده نو کهٔ څهٔ عبادت دَ نمانځهٔ نه بهتر وی نو پهٔ هغوی به فرض شوے وهٔ۔ دَ دې حدیث نه دا هم معلومه شوه چې پهٔ مجموعی حیثیت سره نمونځ څنګه چې پهٔ مونږ فرض دے پهٔ فرښتو نهٔ دے فرض بلکې دَ نمانځهٔ بعضې اجزا پهٔ بعضو ملائیکو باندې فرض دی۔ زمونږ څومره خوش قسمتی ده چې دَ عبادت هغه نفیس اجزا چې پهٔ ملائیکو تقسیم شوے دی۔ مونږ ته پهٔ جمع راکړې شوے دی۔ نو دَ دغې نعمت قدر پکار دے۔
حضرت انس رضی الله عنه روایت کوی چې پهٔ خپل نمانځهٔ کښې مرګ یادویٔ۔ څوک چې پهٔ نمانځهٔ کښې مرګ یادوی هغه نمونځ پهٔ طریقه کولے شی۔ نمونځ دَ هغې سړی پهٔ شان کؤل پکار دی دَ چا چې دا ګومان وی چې بس دغه یو اخری نمونځ کوم اؤ دَ داسې کار نه ځان بچ کؤل پکار دی کوم چې دَ پېښمانتیا اؤ ملامتې سبب ګرزی۔ حدیث شریف دے دَ هغې سړی نمونځ کامل نهٔ دے څوک چې پهٔ نمانځهٔ کښې عاجزی نهٔ کوی، پهٔ حدیث کښې تخشع لفظ راځی دَ هغې ترجمه، پهٔ عاجزیٔ سره شوے ده۔ اصل کښې دَ هغې معنیٰ دَ سکون سره نمونځ بغیر دَ عاجزیٔ نهٔ ممکن نه دے نو له دې وجې نه ېٔ پهٔ عاجزیٔ سره ترجمه وشوه۔ سکون بغیر دَ عاجزیٔ نه ځکه نهٔ راځی چې څوک بې باکیٔ سره کښېنی پاسی هغه به خوا مخواه بې ضرورته خوزی اؤ اخوا دېخوا به ګوری راګوری۔ اؤ چې عاجزی کوی نو پهٔ ادب سره به نمونځ کوی۔
حضرت علی رضی الله عنه روایت کوی چې ”دَ رسول الله ﷺ آخری خبره دا وه چې دَ نمانځهٔ خیال ساتیٔ۔ دَ الله نه یرېږیٔ ، دَ وینځو مریونو پهٔ باره کښې۔“ دا واړې خبرې دَ دومره اهتمام لایٔقې دی چې رسول الله ﷺ دَ دنیا نه دَ سفر پهٔ وخت دَ دې اهتمام وکړو ځکه چې پهٔ نمانځه کښې خلق ډېره ناراستیا کوی۔ اؤ وینځې غلام، نوکر چاکر بال بچ ته تکلیف ورکؤل معمولی کار ګڼی۔ مسلمانانو ته دَ دې دواړو کاره خاص خیال ساتل پکار دی۔
دَ الله پاک ځنی نیک بندیان خو دَ نمانځهٔ دومره شوقیان وو چې حضرت منصور رضی الله عنه بن زازان (تابعې) به دَ سحر دَ نمر ختو نه تر نمازدیګره ټوله ورځ نمونځ کؤلو ، څرګنده ده چې فرض نمونځونه خو پهٔ دې مینځ کښې صرف دوه وو، نور به ېٔ نفل کؤل۔ اؤ حضرت منصور بن المعتمر رضی الله تعالیٰ عنه څلویښت کاله دَ ورځې به روژه وه اؤ ټوله شپه به ېٔ پهٔ عبادت ویښه تېرؤله اؤ ټوله شپه به ېٔ دَ الله دَ ویرې ژړل چې سبا به شو نو سترګې به ېٔ تورې کړې۔ اؤ سر به ېٔ غوړ کړو۔ مور به ورته وې چې تا څوک وژنی چې خپل شکل بدلوې؟ هغهٔ به ورته پهٔ ځواب کښې وې چې زهٔ ځان ښه پېژنم۔ مطلب ېٔ دا وهٔ چې کهٔ زما دَ ظاهری شکل نه عبادت معلومیږی نو خلق به راباندې دهوکه وخوری۔ بزرګ به مې ګڼی۔ زهٔ ځان پېژنم چې دَ دې درجې نهٔ یم۔ امیر عراق هغه را وبلو دَ کوفې دَ ښار قاضی کؤلو ېٔ۔ هغهٔ انکار وکړو۔ نو امیر قید کړو۔ بیا ېٔ څه موده پس پرېښودهٔ ۔ ځنو خلقو وئیلی دی چې مجبوراً دوه میاشتې قاضی شوے وهٔ۔ وګوریٔ۔ دَ دې بزرګانو دَ عبادت سره څومره مینه وه؟ اؤ دَ دنیا نه ېٔ څومره نفرت کؤلو۔ چې بغیر دَ محنت نه ورته پهٔ ډېره آسانتیا عهده حکومت ، دولت اؤ عزت ورکېدے شو لېکن هغوی نهٔ قبلؤلو۔
حدیث شریف دے چې چا پهٔ ورځ کښې دوه رکعته نمونځ داسې وکړو چې فرض نهٔ وی دَ هغهٔ دپاره به الله پاک پهٔ جنت کښې یو محل تیار کړی،(دَ دې نه مراد سنت مؤکده دی۔ دوه سحر، شپږ دَ نمازسپښین، دوه دَ نماښام دوه دَ نمازخفتن۔
حدیث شریف دے ، چا چې دَ نماښام اؤ نمازخفتن پهٔ مینځ کښې شپږ رکعته نمونځ داسې وکړو چې پهٔ مینځ کښې څهٔ ناکاره خبره ونهٔ کړه نو هغهٔ ته به دَ دولسو کالو دَ نفل نمونځ ثواب ورکېدے شی۔
حدیث شریف دے”چې چا دوه رکعته نمونځ ځانته وکړو۔ پهٔ داسې ځائې کښې چې سوا دَ الله پاک نه اؤ دَ هغهٔ دَ ملائیکو نه چې هر وخت ورسره وی بل څوک ېٔ ونهٔ وینی دَ هغهٔ دپاره به دَ دوزخ نه خلاصے ولیکلی شی۔“یعنې الله تعالیٰ به دَ داسې عمل توفیق ورکړی چې دَ دوزخ دَ اور نه بچ شی خو دا هله چې دَ همېشه دپاره دغسې نمونځ کوی۔
حدیث شریف دے ”څوک چې دَ څاښت نمونځ دولس رکعته کوی هغهٔ ته به الله پاک پهٔ جنت کښې دَ سرو زرو محل تیار کړی۔“
حدیث شریف دے” چا چې څلور رکعته دَ څاښت نمونځ اؤ څلور رکعته دَ نمازپښین دَ سنتو نه علاوه نمونځ وکړو هغهٔ ته به پهٔ جنت کښې مکان جوړؤلے شی۔
حدیث شریف دے” څوک چې دَ نمازدیګر دَ نمانځهٔ نه مخکښې څلور رکعته نفل کوی الله تعالیٰ به دَ هغهٔ وجود پهٔ اور باندې حرام کړی)“ یعنې هغهٔ ته به دَ دې نمانځهٔ پهٔ برکت، الله تعالیٰ دَ نیکو توفیق ورکړی۔ اؤ دَ دوزخ دَ اور نه به ېٔ بچ کړی۔
دَ عبادت ډېر برکتونه دی، خو دا ضروری ده چې عبادت دومره پکار دے څومره چې سړے دَ همېشه دپاره کؤلے شی کهٔ هغه لږ غوندې ولې نهٔ وی، خو چې سوا دَ سختې مجبوریٔ نه ېٔ ناغه کوی نه ، نفل نمونځ دې سړے هله شروع کړی چې بیا ېٔ پرېږدی نه۔ دَ شروع کؤلو نه پس ېٔ پرېښودل ډېر بدکار دی نهٔ شروع کؤل ترېنه ښهٔ دی۔
حدیث شریف دے” رحم وکړی الله تعالیٰ پهٔ هغه چا چې دَ نمازدیګر دَ نمانځهٔ نه مخکښې څلور رکعته نفل کوی۔“
اے مسلمانانو وروڼو اؤ خوېندو ، دَحدیث دَ دې مضمون نه ځان قربان کړیٔ، وګوریٔ پهٔ لږ محنت باندې څومره لویه مرتبه ورکېدے شی۔ دَ رسول الله ﷺ دَ دعا برکت اؤ دَ ګناهونو نه بچ کېدل دَ دې چې څومره قدر وشی کم دے۔ دَ رسول الله ﷺ دَ دعا ډېر لږ خوش نصیبه خلق حقدار کېدے شی۔ سحر اؤ نماښام دواړه وخت زمونږ عمل نامې دَ حضور اکرمﷺ پهٔ مخکښې پیش کیږی۔ څوک چې نیک کارونه کوی اؤ دَ حضورﷺ ښیٔلی شوی عبادتونه کوی دَ هغوی نه رسول اکرمﷺ ډېر خوشحاله شی۔ اؤ دَ هغوی دَ خوشحالیٔ پهٔ وجه ېٔ دواړه جهانونو کښې آرام اؤ خوشحالی نصیب کیږی۔
حدیث شریف دے ”دَ شپې نمونځ(تهجد)پهٔ ځان ضروری کوی اګرچې یو رکعت وی“۔مطلب ېٔ دا دے چې دَ تهجد نمونځ کؤل ضروری دی۔ کهٔ دَ چا ډېر توفیق نه وی نو چې څو رکعته کولے شی هغه هومره دې کوی۔ دا مطلب ېٔ نهٔ دے چې یو رکعت دې کوی۔ ځکه چې یو رکعت نمونځ نهٔ وی۔ کم نه کم دوه رکعته پکار وی۔ دَ تهجد نمونځ فرض نه دے خو ثواب ېٔ ډېر زیات دے۔
حدیث شریف دے ”دَ تهجد نمونځ پهٔ ځان لازم کړیٔ ځکه چې دا دَ هغې نیکانو طریقه ده کوم چې ستاسو نه وړاندې لاړ دی۔ اؤ الله تعالیٰ ته نژدے کېدل دی۔ اؤ دَ ګناهونو نه بچ کېدلو اؤ دَ ګناهونو لرې کؤلو ذریعه ده اؤ دَ بدن مرض لرې کوی۔ لږ غور وکړیٔ دَ دې نمونځ څومره ډېرې فائدې دی۔ ثواب هم دَ ګناهونو معافی هم۔ اؤ دَ بدن ظاهری بیماری لرې کېدل هم۔ دَ باطنی بیماریٔ دپاره خو شفا ده۔ ځکه چې حدیث شریف کښې راغلی دی”دَ الله پاک ذکر دَ بیماریٔ دپاره شفا ده۔ اؤ نمونځ خو اعلیٰ درجه ذکر دے۔ دَ تهجد وخت خاص طور سره دَ دعا دَ قبلېدو وخت دے۔ امام اعظم رحمته الله علیه څلویښت کاله دَ نمازخفتن پهٔ اودس دَ سحر نمونځ کړے دے۔ ټوله شپه به ېٔ دَ الله پاک عبادت کؤلو۔
حدیث شریف دے رسول الله ﷺ فرمائی چې الله پاک فرمائیلی دی۔ چې اے بنیادمه، تهٔ څلور رکعته نفل دَ ورځې پهٔ اول کښې وکړه خالص زما دپاره پهٔ اخلاص سره نو زهٔ به دَ ورځې تر اخره پورې دَ ستا کارونه پوره کړم۔ دا دَ اشراق دَ نمانځه فضیلت دے۔وګوریٔ ثواب ورته هم ورکېدے شی اؤ کارونه ېٔ هم پوره کېدے شی ۔ دَ دې نه زیات احسان به څهٔ وی۔ بدنصیبه خلق هسې اخوا دېخوا ګرځی۔ ټول عمر دَ معمولی معمولی کارونو دپاره دَ مخلوق خوشامندی کوی۔ کاش، خپل خالق ېٔ پیژندلے اؤ دَ هغهٔ پهٔ احکامو ېٔ عمل کؤلے۔ دَ هغهٔ دَ رضا کوشش ېٔ کؤلے، نو دَ دین اؤ دنیا دواړو کار به ېٔ جوړ وهٔ۔ دَ یو بزرګ قول دے ”دَ هر قوم یو کسب وی چې پهٔ هغې خپله روزی حاصلوی ۔ زمونږ کسب تقویٰ اؤ توکل دے۔“ تقویٰ پرهیزګاریٔ اؤ دَ الله تعالیٰ دَ احکامو تعمیل ته وئیلی شی۔ اؤ توکل پهٔ الله پاک باندې تکیه کؤلو ته وائی۔ غرض دا چې پهٔ دینداریٔ باندې سړے دَ دنیا دَ مشقت، تکلیف اؤ دَ مخلوق دَ خوشامندو نه هم خلاصیږی۔ اؤ دَ آخرت ثواب ېٔ هم کیږی۔ کاش،چې مونږ دې طرفته توجه وکړې۔
نمونځ۔
دَ نمانځه ډېره لویه درجه ده۔ یو عبادت هم الله پاک ته دَ نمانځهٔ هومره خوږ نشته۔ الله پاک پهٔ خپلو بندیانو باندې پنځهٔ وخته نمونځ فرض کړے دے۔ دَ دې دَ ادا کؤلو ډېر ثوابونه دی۔ اؤ دَ نهٔ کؤلو ېٔ ډېره لویه ګناه ده۔ پهٔ حدیث شریف کښې راځی ”چې څوک پهٔ ښهٔ شان سره اؤدس کوی اؤ ښهٔ پهٔ مینه سره نمونځ کوی، الله پاک به دَ قیامت پهٔ ورځ دَ هغهٔ واړهٔ واړهٔ ګناهونه ټول معاف کړی اؤ جنت به ورکړی “ اؤ حضور ﷺ فرمائیلی دی ” نمونځ دَ دین ستن ده، چا چې پهٔ ښهٔ شان سره نمونځ وکړو هغهٔ دین ښهٔ وساتلو اؤ چا چې دا وغورزوله(نمونځ ېٔ ونهٔ کړو) هغهٔ خپل دین برباد کړو“ حضورﷺ فرمائیلی دی ”دَ قیامت پهٔ ورځ به دَ هر څهٔ نه وړومبے دَ نمانځهٔ تپوس کیږی اؤ دَ نمونځ ګذارو لاسونه ښپې اؤ مخ به دَ قیامت پهٔ ورځ لکه دَ نور روښانه اؤ پړقېدونکے وی۔ اؤ بې نماځهٔ خلق به دَ قیامت پهٔ ورځ دَ دې دولت نه محروم وی۔ اؤ حضورﷺ فرمائیلی دی”نمونځ ګذار به دَ قیامت پهٔ ورځ دَ نبیانو، شهیدانو اؤ ولیانو سره پورته کیږی۔ اؤ بې نماځه به دَ فرعون، هامان، قارون اؤ نورو غټوغټو کافرانو سره پاڅی“ ځکه نمونځ کؤل ډېر ضروری دی، اؤ پهٔ نهٔ کؤلو کښې دَ دین دنیا دواړو تاوان دے، دَ دې نه زیات به څهٔ وی؟ چې دَ بې نمانځه پورته کېدل به دَ کفارو سره وی۔ اؤ بې نمانځه دَ کافرو سره شریک کړې شی،الله مو وساته۔ نمونځ نهٔ کؤل څومره ناکاره کار دے نمونځ پهٔ هر مسلمان نر ښځې باندې فرض دے، سیوا د وړوکی هلک جینۍ نه چې لا ځوان شوے نهٔ وی، اؤ سیوا دَ لېونی نه چې پهٔ څهٔ نه پوهیږی۔
وړوکے اولاد چې دَ ووهٔٔ کالو شی نو مور پلار دپاره دا حکم دے چې نمونځ دې ورباندې کوی۔ اؤ چې دَ لسو کالو شی نو وهی دې ېٔ کهٔ نمونځ نهٔ کوی نمونځ قضا کؤل پهٔ هېڅ وخت کښې جائز نهٔ دی۔ پهٔ څهٔ طریقه چې وی نمونځ دې ضرور کوی۔ البته کهٔ دَ چا هېر شو اؤ بلکل ېٔ یاد نهٔ وو۔ یا داسې غافل وودهٔ شو چې رابېدار شو نو دَ نمانځهٔ وخت تېر وهٔ، داسې وخت کښې ګناه نهٔ ده۔ لېکن چې څهٔ وخت بیدار شو یا ېٔ رایاد شو نو پهٔ هغه وخت ورته کؤل پکار دی۔ البته کهٔ هغه وخت مکروه وی۔(دَ نمر ختو وخت دَ نمر پرېوتو وخت، اؤ غرمه چې نمر سر پهٔ سر وی دا مکروه وختونه دی) نو دومره دې صبر وکړی چې مکروه وخت ختم شی۔ هم دغه شان کوم نمونځ چې دَ بې هوشیٔ پهٔ وجه قضا شوی وی۔ دَ هغې قضا کېدو هم ګناه نشته۔ چې کله پهٔ هوش راشی نو پهٔ هغه وخت دې ېٔ وکړی۔
دَ نمانځهٔ وختونه۔
نمبر۱۔ شپه چې ختمه شی اؤ صبا نژدے شی نو نمر خاتهٔ طرف ته پهٔ آسمان کښې پهٔ ووږدوالی باندې قبله پهٔ نمرخاتهٔ یو سپین والې ښکاره شی ، دې ته صبحِ کاذؔب وائی۔ بیا لږ ساعت پس پهٔ پلنو باندې قطب پهٔ سوئیل یوه سپینه لیکه څرګنده شی۔ ورو ورو زیاتیږی اؤ لږ غوندې وخت کښې سپینه رڼا شی۔ دې ته صبح صادق وائی۔دَ دغې سپینې لیکې دَ شروع کېدو نه دَ سحر دَ نمانځهٔ وخت شروع کیږی۔ اؤ نمر تر راختو پورې وی۔ دَ نمر چې لږه غوندې کناره څرګنده شی نو دَ سحر وخت ختم شی۔
نمبر۲۔ دَ زوال نه پس دَ نمازپښین وخت شروع کیږی۔ زوال دې ته وائی چې قبلې طرفته ووږد سیورې دَ قبلې نه را روان شی ۔ ورو ورو قطب طرفته ځی۔ چې بلکل قطب ته نېغ شی نوبیا نمرخاتهٔ طرف واوړی۔ دغې اؤړېدو ته زوال وئیلی شی۔ چې قبلې ته مخ کړې اؤ ودرېږې نو ښې لاس ته قطؔب وئیلی شی۔ دَ زوال بله آسانه پېژندګلو دا ده۔ چې نمر را وخیژی راپورته کیږی نو دَ هر څیز سیورې ورو ورو کمیږی چې کمېدل بند شی دا دَ غرمې وخت دے۔ دې نه پس بیا زیاتېدل شروع شی۔ دا دَ زوال وخت نه دَ نمازپښین وخت شروع کیږی۔ اؤ دَ غرمې پهٔ وخت چې دَ څیز څومره سیورې وی۔ دَ هغې نه علاوه چې سیورې دَ هغې څیز پهٔ دوه هومره شی در دغې وخته پورې دَ نمازپښین وخت دے۔ مثلاً دَ یو لاس ووږد لرګی سورې دَ غرمې پهٔ وخت څلور ګوتې وهٔ۔ نو چې کله دا سیورې دوه لاسه اؤ څلور ګوتې شی۔ دَ نمازپښین وخت به ختم شی۔ اؤ دَ نمازدیګر به شروع شی۔ دَ نمازدیګر وخت دَ نمر پرېوتو پورې دے خو چې کله دَ نمر سترګې بدل شی اؤ رڼائی ېٔ زیړه شی۔ دې وخت کښې نمونځ کؤل مکروه دی لېکن دَ څهٔ وجې نه کهٔ پهٔ چا ناوخته شوے وی نو قضا کوی دې نه ودې کړی خو پهٔ اراده سره دې دومره نهٔ ناوخته کوی۔ دَ دغې وخت دَ نمازدیګر دَ نمانځهٔ نه علاوه دَ بل وخت قضا نمونځ یا نفل دې پهٔ دې وخت کښې چرې نهٔ کوی۔
نمبر۳۔ دَ نمر پرېوتو نه پس دَ نماښام وخت شروع شی اؤ چې تر څومره پورې قبلې طرفته دَ آسمان پهٔ مورګو کښې سرخی وی دَ نماښام دَ نمانځهٔ وخت دے خو دَ نماښام پهٔ نمانځهٔ کښې دومره تاخیر نهٔ دے پکار چې ستوری رڼا وکړی۔ دومره ناوخته کؤل مکروه دی۔ بیا چې سرخی ختم شی نو دَ نمازخفتن وخت شروع شی اؤ تر صبحِ صادق پورې وی لېکن دَ نمازخفتن نمونځ تر نیمې شپې وروستو کؤل مکروه دی۔ ثواب ېٔ کم دے۔ ښه دا ده چې دَ دریٔمې برخې شپې پوره کېدو نه وړاندې نمونځ وشی۔
نمبر۴۔ پهٔ ګرمیٔ کښې نمازپښین جلدی نهٔ ده پکار۔ چې دَ ګرمیٔ تیزی ختم شی نو نمونځ کؤل ښهٔ دی اؤ پهٔ یخنیٔ کښې اول وخت کښې کؤل ښهٔ دی۔
نمبر۵۔ دَ نمازدیګر پهٔ وخت کښې تاخیر مستحب دی چې دَ نمانځهٔ نه مخکښې نفلونو ته وخت ډېر پاتې شی۔ ځکه چې دَ نمازدیګر دَ نمانځهٔ نه پس نفلونه کؤل جائز نهٔ دی۔ لېکن دومره دې ېٔ نهٔ وروستې کوی چې دَ نمر سترګه زیړه شی، دَ نماښام پهٔ نمانځهٔ کښې جلدی کؤل مستحب دی۔
نمبر۶۔ څوک چې پهٔ وروستیٔ شپه کښې تهجد کوی اؤ دا ېٔ پوخ یقین وی چې ضرور به بېداریږی دَ هغهٔ دپاره دَ وترو نمونځ دَ تهجدو نه پس کؤل ښهٔ دی۔ اؤ کهٔ پهٔ بېدارېدو ېٔ پوره یقین نهٔ وی نو دَ نمازخفتن سره دَ وودهٔ کېدو نه مخکښې وتر کؤل پکار دی۔
نمبر۷۔ دَ وریځې پهٔ ورځ دَ سحر، نمازپښین اؤ نماښام نمونځ لږ ناوخته کؤل پکار دی اؤ دَ نمازدیګر نمونځ دَ وخته کؤل ښهٔ دی۔
نمبر۸۔ دَ نمر راختلو پهٔ وخت کښې، سر پهٔ سر غرمه کښې اؤ دَ نمر پرېوتو پهٔ وخت کښې یو نمونځ هم نه کیږی۔ البته دَ هغې ورځې دَ نمازدیګر نمونځ کهٔ ېٔ نه وی کړے نو دَ نمر پرېوتو پهٔ وخت ېٔ هم کولے شی۔ پهٔ دې درے واړو وختونو کښې سجده تلاوت هم مکروه اؤ منع ده۔
نمبر۹۔ دَ سحر دَ نمانځهٔ نه پس تر څو پورې چې نمر وچت نهٔ وی راختلې نفل نمونځ کؤل مکروه دی۔ البته دَ نمر راختو نه مخکښې دَ بل وخت قضا نمونځ کؤل جائز دی۔ اؤ سجده دَ تلاوت هم جائز ده۔ هم دغه شان دَ نمازدیګر نه پس تر نمر پرېوتو پورې نفل نمونځ کؤل جائز نهٔ دی۔ البته قضا نمونځ اؤ سجدهٔ تلاوت جائز ده۔ لېکن چې نمر زیړې شی نو بیا دا هم جائز دی۔
نمبر۱۰۔ کهٔ دَ نمر راختو دَ ویرې چا دَ سحر نمونځ بې سنتو تش فرض وکړل نو څو پورې چې نمر ښهٔ وچت نهٔ وی راختې سنت هم نهٔ شی کؤلے چې نمر وچت را وخیژی نو بیا دغه سنت اؤ نفل څهٔ چې غواړې کؤلے شی۔
نمبر۱۱۔ دَ صبح صادق راختو نه پس تر نمر راختو پورې دَ سحر دَ دوؤ سنتو اؤ دَ دوؤ فرضونو نه سیوا نور نفل جائز نهٔ دی البته قضا نمونځونه یا سجدهٔ تلاوت کؤلے شی۔
نمبر۱۲۔ کهٔ دَ سحر پهٔ نمانځهٔ کښې ورباندې نمر را وخیژی نو نمونځ ېٔ ونهٔ شو چې نمر را وچت شی نو قضا دې ېٔ وکړی۔ اؤ کهٔ دَ نمازدیګر نمانځهٔ کښې ورباندې نمر پرېوتو نو دغه نمونځ ېٔ وشو۔ دَ قضا ضرورت ېٔ نشته۔
نمبر۱۳۔ دَ نمازخفتن دَ نمانځهٔ نه وړومبے وودهٔ کېدل مکروه دی، نمانځهٔ نه وروستو وودهٔ کېدل پکار دی۔ لېکن دَ ناجوړتیا یا سفر پهٔ وجه کهٔ ستړی وی اؤ چا ته ووائی چې ما بېدار کړه نمانځهٔ ته نو خیر دی۔
نمبر۱۴۔ دَ سړیو دپاره مستحب دا دی چې دَ سحر نمونځ پهٔ داسې وخت شروع کړی چې رڼا ښهٔ خوره شوے وی۔ اؤ نمونځ ښهٔ پهٔ آرام سره وکړی څلوېښت آیته تلاوت ورکښې پهٔ ښهٔ طریقه وکړی۔ اؤ کهٔ دَ څهٔ وجهې نه ورکښې فساد راشی نو چې دَ نمر راختو نه مخکښې دومره وخت پاتې وی چې بیا ورکښې نمونځ دغه شان دَ څلوېښتو آیتونو دَ تلاوت سره دوباره کؤلے شی۔ اؤ ښځو ته همېشه دَ سحر نمونځ پهٔ تیارهٔ کښې کؤل مستحب دی۔ هم دغسې سړیو ته دَ حج پهٔ موقع پهٔ مزدلفه کښې دَ سحر نمونځ پهٔ تیارهٔ کښې کؤل مستحب دی۔
نمبر۱۵۔ دَ جمعې دَ نمانځهٔ وخت هم هغه دے کوم چې دَ نمازپښین دَ نمانځهٔ وخت دے صرف دومره فرق دے چې دَ نمازپښین نمونځ پهٔ ګرمیٔ کښې لږ وروستې کؤل ښهٔ دی۔ اؤ پهٔ یخنیٔ کښې پهٔ اول وخت کښې ښهٔ دی لېکن دَ جمعې نمونځ همېشه دپاره پهٔ اول وخت کښې سنت دی۔
نمبر۱۶۔ دَ اخترونو دَ نمانځهٔ وخت دَ نمر دَ را وچتېدو نه پس شروع کیږی ۔ اؤ دَ غرمې نه لږ مخکښې پورې وی دَ نمر ښهٔ راختلو نه مطلب دا دے چې دَ نمر زیړوالې ورک شی، اؤ پهٔ نظر ورته کتلې شی۔ دَ لوی اختر نمونځ ژر کؤل مستحب دی۔ اؤ پهٔ واړهٔ اختر کښې لږ تاخیر پکار دی۔
نمبر۱۷۔ چې امام خطبې ته ودریږې دَ جمعې خطبه وی کهٔ دَ اخترونو یا دَ حج، پهٔ وخت کښې نمونځ کؤل مکروه دی۔
نمبر۱۸۔ چې دَ جمعې دَ نمانځهٔ تکبیر وشی نو نمونځ کؤل مکروه دی۔ سحر سنت کهٔ چا نهٔ وهٔ کړے اؤ دا ېٔ یقین وی چې یو رکعت به دَ امام سره لاندې کړې شم، نو دَ هغهٔ دپاره سنت کؤل مکروه نهٔ دی۔ بعضې علماؤ وئیلی دی کهٔ صرف تشهد لاندې کؤلے شی نو هم ورته سنت کؤل پکار دی۔ کهٔ چا سنت مؤکده شروع کړے وی اؤ تکبیر وشی نو هغه دې پوره کړی۔
نمبر۱۹۔ دَ اخترونو دَ نمانځهٔ نه ړومبے پهٔ عیدګاه کښې وی اؤ کهٔ پهٔ کور کښې نفل نمونځ مکروه دی اؤ دَ اخترونو دَ نمانځهٔ نه پس صرف پهٔ عیدګاه کښې مکروه دی۔
اذان اؤ اقامت۔
نمبر۱۔کهٔ دَ وخت دَ نمانځهٔ دپاره اذان وئیلی شی نو دَ هغې وخت کېدل ضروری دی۔ دَ وخت نه مخکښې اذان درست نهٔ دی۔ دَ وخت کېدو نه پس به هغه دوباره کولے شی دَ سحر دَ نمونځ دپاره وی کهٔ بل وخت۔
نمبر۲۔ اذان اؤ اقامت دَ عربیٔ ژبې پهٔ دغو خاصو الفاظو کښې ضروری دی کوم چې دَ رسول اللهﷺ نه منقول دی۔ کهٔ پهٔ بله ژبه یا عربیٔ ژبې پهٔ نورو الفاظو کښې اذان یا اقامت څوک وکړی دا درست نه دی۔ اګرچې خلق ترې دَ اذان مطلب واخلی اؤ پوه شی پرې۔
نمبر۳۔ مؤذن به سړے وی۔ دَ ښځې اذان درست نهٔ دی۔ کهٔ ښځې اذان وکړو نو دوباره به کؤل پکار وی۔ کهٔ بې دوباره کؤلو چا نمونځ وکړو نو داسې دی لکه چې بې اذانه ېٔ کړے وی۔
نمبر۴۔ مؤذن دپاره عاقل بالغ کېدل هم ضروری دی۔ دَ وړوکی ماشوم اؤ لیونی اذان هم منظور نهٔ دی۔
نمبر۵۔ دَ اذان صحیح طریقه دا ده چې اذان کوؤنکے دې دَ وړې او لوېٔ دواړو بې اودسو(اودس اؤ غسل) نه پاک وی۔ پهٔ څه وچَت ځائې دَ ودریږی قبلې ته دې مخ کړی۔ دَ دواړو غوږونو سوری دې دَ شهادت پهٔ ګوته بند کړی۔ اؤ پهٔ پوره طاقت سره دې پهٔ وچت آواز۔ دا کلمات ووائی، ”اللهُ اکبر“ څلور ځله
”اَشهدُ اَن لا اِلٰهَ اِلا اللهُ“ دوه ځله، ”اَشهد ان محمدارسولُ الله“ دوه ځله، ”حَی عَلَی الصلٰوة“ دوه ځله،
”حَی عَلَی الفلاح“ دوه ځله، بیا ”اللهُ اکبر“دوه ځله،”لَا اِلٰهَ اِلا اللهُ“ یو ځل۔ دَ ”حَی عَلَی الصلٰواة“ وینا پهٔ وخت به ښی طرفته مخ ګرځوی۔ خو چې سینه اؤ قدمونه ېٔ دَ قبلې نه ونهٔ ګرځی۔ اؤ دَ” حَی عَلَی الفَلاح“ وینا پهٔ وخت به مخ ګس طرف ته پهٔ دغه شان ګرځوی۔ دَ سحر دَ نمانځهٔ پهٔ اذان کښې به دَ” حَی عَلَی الفلاح نه پس دوه ځله ”اَلصلاة خَیر منَ النوم“ هم وائی۔ دَ اذان الفاظ ټول پنځلس دی اؤ دَ سحر دَ اذان اولس دَ اذان الفاظ به دَ سندرو پهٔ شان وزن باندې نه وائی اؤ څه الفاظ پهٔ ورو اؤ څهٔ پهٔ زوره به هم نهٔ وائی(ټول بهٔ یو شان پهٔ زوره وائی)دَ دوه ځله ”اَللهُ اَکبر“ وینا نه پس اؤ دَغه دَ هرې کلمې دَ وینا نه پس دې دومره دمه کوی چې بل سړے پهٔ ځواب کښې دغه کلمه ووئیلی شی۔
نمبر۶۔ دَ اقامت کؤلو هم دغه طریقه ده۔ فرق دومره دے چې ښهٔ دا ده چې اذان خانه دې دَ جماعت نه بهر وی اؤ اقامت پهٔ جماعت کښې کؤلے شی۔ بل دا چې اذان پهٔ زوره کؤلے شی اؤ اقامت پهٔ ورو ورو اؤ اقامت کښې ”اَلصلٰواة خَیر مِن النوم“ نهٔ شی وئیلی۔ دَ دې پهٔ ځائې پنځهٔ واړه وخته کښې ”قَد قامت الصلواة“ دوهٔ ځله وئیلی شی۔ اؤ دَ اقامت پهٔ وخت غوږونو کښې ګوتې ورکؤل هم نشته۔ اؤ پهٔ اقامت کښې دَ ”حَی علی الصلٰوة او حَی علی الفلاح“ وینا پهٔ وخت مخ ګرزؤل هم ضروری نهٔ دی۔
دَ اذان اؤ اقامت احکام۔
نمبر۱۔ دَ ټولو فرضونو نمونځونو دپاره یو ځل اذان وئیل سنّتِ موکده دی۔ مسافر وی کهٔ مقیم پهٔ جمع نمونځ کوی اؤ کهٔ ځانله ځانله، دَ وخت نمونځ کوی اؤ کهٔ قضا۔ اؤ دَ جمعې دَ نمانځهٔ دپاره دوه ځله اذان وئیلی شی۔
نمبر۲۔کهٔ نمونځ پهٔ داسې سبب قضا وی چې هغه عام وی۔ نو هغې ته اذان پهٔ زوره پکار دے۔اؤ کهٔ پهٔ څهٔ خاصه وجه قضا شوی وی نو اذان ورته غلې غوندې پکار دے۔ چې خلق خبر نهٔ شی ځکه چې نمونځ قضا کؤل دَ غفلت اؤ دَ دین پهٔ کار کښې دَ سستی علامه ده اؤ دا ګناه ده۔ اؤ ګناه څرګندؤل ښهٔ کار نهٔ دے۔ اؤ کهٔ ډېر نمونځونه چانه قضا شوی وی۔ اؤ ټول پهٔ یو ځائې باندې کوی۔ نو صرف وړومبے نمونځ ته اذان کؤل پکار دی۔ نورو ته صرف اقامت کافی دی۔ البته دَ هر یو دپاره خپل اذان مستحب دی۔
نمبر۳۔ دَ مسافر دپاره کهٔ ټول ملګری پهٔ یو ځائې وی اذان مستحب دی سنت نهٔ دی۔
نمبر۴۔ څوک چې پهٔ خپل کور کښې نمونځ کوی۔ پهٔ جمع وی کهٔ یواځې هغوی ته اذان اؤ اقامت کؤل مستحب دی۔ سنّت مؤکده نهٔ دی۔ هله کهٔ محلې کښې ېٔ اذان اؤ اقامت شوی وی۔ ځکه چې دا ټول محلې ته کافی دی۔
نمبر۵۔ پهٔ کوم جماعت کښې چې یو ځل دَ اذان اؤ اقامت کول ورته مکروه دی۔ البته که دې جماعت کښې مؤذن اؤ امام مقرر نهٔ وی نو بیا مکروه نه دی بلکې بهتر دی۔
نمبر۶۔ کهٔ څوک پهٔ داسې ځائې کښې دَ نمازپښین نمونځ کوی چې هلته دَ جمعې دَ نمانځهٔ شرطونه پوره کیږی اؤ دَ جمعې نمونځ ورکښې کیږی هغهٔ ته اذان اؤ اقامت کؤل مکروه دی۔ دَ نمازپښین نمونځ دَ عذر پهٔ وجه کور کؤل اؤ کهٔ بغیر دَ څه عذر نه اؤ دَ جمعې دَ نمانځهٔ دَ ختمېدو نه مخکښې ېٔ کوی اؤ کهٔ وروستو۔
نمبر۷۔ دَ فرض عین نمونځونو نه علاوه نورو نمونځونو دپاره اذان اؤ اقامت نشته۔ عام له دې نه چې فرض کفایه وی لکه دَ جنازې نمونځ ، یا واجب وی لکه دَ اخترونو اؤ وتر یا نفلی۔
نمبر۸۔ ښځو ته اذان اؤ اقامت کؤل مکروه دی۔ ځانته نمونځ کوی اؤ کهٔ پهٔ جمع۔
نمبر۹۔ څوک چې اذان واؤری سړی وی کهٔ ښځه، پاک وی، کهٔ پهٔ غسل کښې هغهٔ ته دَ اذان ځواب ورکؤل مستحب دی۔ بعضې عالمانو ورته واجب هم وئیلی دی۔ یعنې چې کوم لفظ دَ مؤذن نه واؤری، هم هغه دې وائی لېکن دَ ”حَی عَلَی الصلٰواة“ اؤ ”حَی عَلَی الفَلَاح“ پهٔ ځواب کښې به”صَدَقتَ و بَرَرتَ“ وائی۔ دَ اذان ختمېدو نه پس به درود شریف ووائی۔ اؤ بیا به دا دعا ووائی۔
اَللهُم رَب هٰذِهِ الدعوَةِ التامةِ وَالصلوٰةِ القَاءِمَةِ اٰتِ سَیِّدَنَا مُحمَّدِنِ الوَسِیلَةَ وَالفَضَیلَةَ وَبعَثهُ مَقَاما مَحمُودَنِ الذی وَعَدَّتهُ اِنکَ لَا تُخلِفُ الِیعَاد“۔
نمبر۱۰۔ دَ جمعې وړومبے اذان چې واؤرې۔ دَ دنیا ټول کارونه پرېښؤل اؤ جماعت ته تلل واجب دی۔ سود سودا یا بل څه کار باندې حصارېدل حرام دی۔
نمبر۱۱۔ دَ اقامت ځواب ورکؤل هم مستحب دی۔ واجب نهٔ دی۔ دَ ”قَد قَامَتِ الصلوٰة“ پهٔ ځواب کښې به ”اَقَامَهَا اللهُ وَادَمَهَا“ وائی۔
نمبر۱۲۔ پهٔ اتو حالتونو کښې دَ اذان ځواب ورکؤل نهٔ دی پکار(ا) دَ نمانځه پهٔ حالت کښې(۲)دَ خطبې اؤرېدو پهٔ وخت کښې۔دَ جمعې خطبه وی کهٔ دَ بل څهٔ۔(۳)دَ حیض اؤ نفاس پهٔ حالت کښې۔(۵) دَ علمِ دین ښیٔلو یا اورېدلو پهٔ وخت کښې۔(۶) دَ جماع پهٔ حالت کښې۔(۷)دَ وړوکی یا لوئی اودس ماتی پهٔ وخت کښې۔(۸)دَ خوراک خوړلو پهٔ وخت کښې یعنې پهٔ دې حالتونو کښې ضروری نهٔ دی۔ چې دَ دې کارونو نه وزګار شی اؤ ډېر وخت نهٔ وی تېر شوے نو ځواب ورکؤل پکار دی۔
دَ اذان اؤ اِقامَت مُستحَبَّات اَؤ سُنَّت۔
نمبر۱۔ پکار ده چې مؤذّن سړے وی، دَ ښځې اذان اؤ اقامت مکروه دی، کهٔ ښځې اذان وکړو نو دوباره کؤل ېٔ پکار دی۔ البته دَ اقامت دوباره کؤل نشته۔ځکه چې دَ اقامت تکرار مشروع نهٔ دی۔
نمبر۲۔ دَ مؤذن دپاره عاقل اؤ بالغ کېدل شرط دی۔ دَ لېونی مست اؤ نابالغه ماشوم اذان اؤ اقامت مکروه دی۔دَ اذان دوباره کؤل ېٔ ضروری دی اؤ دَ اقامت نه۔
نمبر۳۔ دا ضروری ده چې مؤذّن دَ نمانځه دَ وختونو اؤ ضروری مسٔلو نه خبر وی، دَ جاهل دَ اذان دومره ثواب نهٔ کیږی لکه دَ پوهه۔
نمبر۴۔ مؤذّن دې پرهیزګار وی، دیندار اؤ دَ خلقو پهٔ حال خبر وی اؤ چې څوک جماعت ته نهٔ راځی هغوی ته دې زورنه کوی کهٔ څه خطره ورکښې نهٔ وی۔
نمبر۵۔ دَ مؤذّن آواز دې وچت اؤ خوږ وی۔
نمبر۶۔ اذان دَ جماعت نه بهر پهٔ وچت ځائې پکار دے۔ اؤ اقامت جماعت کښې دننه پهٔ جماعت کښې دننه اذان مکروه تنزیهی دے البته دَ جمعې دویٔم اذان به پهٔ جماعت کښې دَ ممبر پهٔ خوا کښې کؤلے شی۔
نمبر۷۔ اذان پهٔ ولاړه کؤل پکار دی، پهٔ ناسته اذان مکروه دی، دوباره کؤل ېٔ پکار دی، البته کهٔ مسافر یا مقیم صرف دَ خپل ځان دَ نمانځهٔ اذان کوی نو پهٔ ناسته هم خیر دے۔
نمبر۸۔ اذان پهٔ وچت آواز پکار دے البته کهٔ یواځې ځانته کوې نو پهٔ ورو هم خیر دے۔ خو ثواب بیا هم پهٔ وچت آواز کښې دے۔
نمبر۹۔ دَ اذان پهٔ وخت دَ غوږونو سوری پهٔ ګوته بندؤل مستحب دی۔
نمبر۱۰۔ دَ اذان الفاظ پهٔ دمه دمه وئیل سنت دی اؤ دَ اقامت ژر۔ دَ اذان هر دوؤ تکبیرونو نه پس دومره ایسارتیا پکار ده چې اؤرېدونکی ورته ځواب ورکړې شی۔ دَغسې پهٔ نورو کلمو کښې، هله کهٔ ۔۔۔۔۔۔ پسې دومره ایسارتیا پکار وه چې هغه کلمه پکښې ووئیلی شی۔ کهٔ پهٔ څهٔ وجه اذان داسې ونهٔ شی وئیلی نو دوباره کؤل ېٔ پکار دی۔ البته کهٔ اقامت چا ژر ژر ونهٔ کړو۔ پهٔ دمه دمه ېٔ وکړو نو دوباره کؤل ېٔ نشته۔
نمبر۱۱۔ اذان کښې دَ”حَیَّ عَلَی الصَّلوٰةِ“ وینا پهٔ وخت ښی طرف ته اؤ دَ ”حَیَّ عَلَی الفَلاح“ پهٔ وخت ګس طرف ته مخ ګرځؤل سنت دی۔ خو چې سينه اؤ قدمونه ېٔ دَ قبلې نه ونهٔ ګرځی۔
نمبر۱۲۔ دَ اذان اؤ اقامت دواړو وخت کښې قبلې طرف ته مخ کؤل سنت دی۔ بل طرف ته مخ کؤل مکروه تنزیهی دی۔ البته کهٔ پهٔ سورلۍ روان وی نو چې کوم طرف ته ېٔ مخ وی خیر دے۔
نمبر۱۳۔پهٔ اودس کښې اذان کؤل مستحب دی۔ اؤ اقامت کؤل ۔۔۔ دَ غسل پهٔ حالت کښې اذان مکروهې تحریمی دے۔ کهٔ چا وکړو دوباره کؤل ېٔ مستحب دی۔ اؤ اقامت کؤل دَ بې اودسیٔ پهٔ حالت کښې مکروه تحریمی دی خو دوباره کؤل ېٔ نشته۔
نمبر۱۴۔ دَ اذان اؤ اقامت دغه کلمات پهٔ دغه ترتیب وینا سنت ده، کهٔ څوک ېٔ وړاندې وروستو کړی لکه” اَشهَدُ اَنَّ مُحَمَّدا رَّسُولُ اللهِ“ مخکښې ووائی یا ”حَیَّ عَلیَ الفَلاح“ مخکښې ووائی نو صرف هغه کلمه دوباره وئیل پکار دی دَ ټول اذان دوباره کؤلو ضرورت نشته۔ لکه”حَیَّ عَلیَ الفَلاح“ ېٔ ووې بیا ېٔ ”حَیَّ عَلَی الصَّلٰواة“ ووې نو اوس دې بیا ”حَیَّ عَلیَ الفَلاح“ ووائی۔
نمبر۱۵۔ دَ اذان اؤ اقامت پهٔ مینځ کښې خبرې کؤل نهٔ دی پکار۔دَ سلام ځواب ورکؤل نهٔ دی پکار۔ کهٔ چا خبرې وکړې نو کهٔ ډیرې ېٔ کړے وی۔ اذان یا اقامت به دوباره کوی۔ کهٔ لږې وې نو خیر دے۔
نمبر۱۶۔کهٔ چا نه دَ اذان ځواب ورکؤل هېر شو یا ېٔ قصدًا ځواب ورنهٔ کړو۔بیا ورته یاد شو یا ېٔ اراده وشوه نو کهٔ ډېر وخت نه وی تېر شوے، ځواب دې ورکړی۔اؤ کهٔ ډېر وخت شوے وی نو اوس دې ېٔ نهٔ ورکوی۔
نمبر۱۷۔ دَ اقامت کؤلو نه پس کهٔ وخت ډېر تیر شی یا څهٔ داسې کار وشی چې دَ نمانځهٔ له قسمه نهٔ وی۔ لکه خوړل،څښل وغېره۔ نو اقامت به دوباره کؤلے شی۔ اؤ کهٔ ډېر وخت نه وی۔لکه امام دَ سحر سنت لا نهٔ وهٔ خلاص کړے، هغه خلاصوی نو دې ته ډېر وخت نهٔ شی وئیلی اؤ دوباره کول ېٔ ضروری نهٔ دی۔
نمبر۱۸۔کهٔ مؤذن دَ اذان کؤلو پهٔ وخت کښې بې هوشه شی یا ېٔ آواز بند شی یا ترېنه هېر شی اؤ څوک ورته دَ ښیٔلو نه وی۔ یا بې اودسه شی اؤ اودس کؤلو ته لاړ شی نو اذان دَ سره بیا دوباره کؤل سنت مؤکدّه دی۔
نمبر۱۹۔ کهٔ څوک دَ اذان یا اقامت پهٔ مینځ کښې بې اودسه شی نو ښهٔ دا ده چې هغه پوره کړی بیا اودس ته لاړ شی۔
نمبر۲۰۔ یو مؤذن له پهٔ دوؤ جماعتونو کښې اذان کؤل مکروه دی چې کوم جماعت کښې نمونځ کوی هغې کښې دې اذان کوی۔
نمبر۲۱۔ څوک چې اذان وکړی اقامت هم دَ هغهٔ حق دے۔ البته کهٔ هغه چرته لاړ شی یا بل چاته اجازت ورکړی نو خیر دی۔
نمبر۲۲۔ ګڼ مؤذنان پهٔ یو ځائې کښې اذان کؤلے شی(لکه پهٔ یو جامع مسجدونو کښې چې کوی)۔
نمبر۲۳۔ مؤذن ته پکار دی چې اقامت ته پهٔ کوم ځائې ودرېدلے وې هم پهٔ هغه ځائې دې ختم کړی۔
نمبر۲۴۔ اذان اؤ اقامت دپاره نیت شرط نه دے البته ثواب بغیر دَ نیت نه نهٔ کیږی۔ اؤ نیت ېٔ دا دے چې دَ اذان اؤ اقامت خالص دَ الله دَ رضا دپاره کؤم۔
دَ نمانځه شرطونه۔
نمبر۱۔ دَ نمونځ شرطونه کؤلو نه وړومبے څو کارونه فرض دی(۱)کهٔ اودس ېٔ نه وی نو اودس کؤل۔ کهٔ دَ غُسل حاجت وی ورته نو غُسل کؤل(۲) که پهٔ جامه یا بدن ېٔ پلیتی وی نو دَ هغې لرې کؤل(۳) پهٔ کوم ځائې چې نمونځ کوی دَ هغې پاکوالې۔(۴) دَ سړی دپاره دَ نامهٔ نه تر زنګونونو، اؤ دَ ښځې دپاره دَ مخ اؤ دواړو لاسونو اؤ دواړو ښپو نه علاوه دَ سر نه تر ښپو ټول بدن پټؤل۔(۵) قبلې طرفته مخ کؤل۔(۶) کوم نمونځ چې کوی دَ هغې نیت کؤل یعنې پهٔ زړهٔ کښې اراده کؤل۔(۷) دَ نمانځهٔ وخت کېدل دا ټول څیزونه دَ نمانځه شرطونه دی۔ کهٔ پهٔ دې کښې یو هم پوره نه وی نو نمونځ نه کیږی۔
نمبر۲۔ دَ نرې چکن، بک، ویل، جالیٔ یا ململ پهٔ لوپټه چې ویښتهٔ ترېنه ښکاری نمونځ نه کیږی۔
نمبر۳۔ کهٔ دَ نمانځهٔ پهٔ وخت کښې دَ ښځې څلورمه برخه پتون پنډیٔ، لیچه یا بل اندام څرګند شو۔ اؤ دومره ساعت څرګند وی چې درے ځله ”سُبحَانَ رَبیَّ العَظِیم“ ورکښې وئیلی شی نو نمونځ ېٔ مات شو دوباره دې ېٔ دَ سره کړی اؤ کهٔ دومره ساعت نه وی څرګند دَ څرګندېدو سره ېٔ پټ کړی نو خیر دی۔ هم دغه شان دَ هر اندام چې پټؤل ېٔ فرض دی، پهٔ څرګندېدو نمونځ ماتیږی۔ څلورمه برخه غوږ،څلور برخه دَ سر ویښتهٔ، څلورمه برخه ګېډه،څلورمه برخه شا، څلورمه برخه څټ،څلورمه برخه سینه، کهٔ څرګنده شی دَ درے ځله ”سُبحَانَ رَبیَّ العَظِیم“ برابر نو نمونځ ېٔ ماتیږی۔ هم دغسې دَ سړیو دپاره کهٔ دَ نامهٔ نه تر زنګونه دَ یو اندام څلورمه برخه څرګنده شی اؤ دومره لحظه څرګنده وی چې درے ځله ”سُبحَان رَبیَّ العَظِیم“ ورکښې وئیلی شی نو نمونځ ېٔ مات شو۔
نمبر۴۔ کومه جینۍ چې لا ځوانه شوی نهٔ وی کهٔ دَ سر نه ېٔ لوپټه پرېوځی ویښتهٔ ېٔ څرګند شی نمونځ ېٔ نه ماتیږی۔ اؤ کهٔ بل داسې اندام چې پټؤل ېٔ فرض وی، څلورمه برخه څرګنده شی نو نمونځ ېٔ ماتیږی۔ دوباره به ېٔ کوی۔
نمبر۵۔ کهٔ پهٔ بدن یا جامه باندې پلیتی لګېدلې وی۔ خو دَ وینځلو دپاره اوبه نه شی موندې نو هم دغه شان دې ورسره نمونځ وکړی۔
نمبر۶۔ کهٔ جامه ټوله پلیته وی یا دَ څلورمې برخې نه کهٔ پاکه وی نو داسې وخت کښې دا هم صحیح ده چې دې جامې سره نمونځ وکړی۔ اؤ دا هم جائز ده چې دا جامې وباسی اؤ پهٔ بربنډه نمونځ وکړی۔ خو دَ بربنډې نه پهٔ دې پلیتو جامو کؤل ښهٔ دی۔ اؤ کهٔ دَ څلورمې برخې نه زیاته پاکه وی نو پهٔ بربنډه نمونځ کول جائز نهٔ دی۔ هم دغو پلیتو جامو سره کؤل واجب دی۔
نمبر۷۔ کهٔ چا سره بلکل جامې نهٔ وی یا څلورمې برخې نه کمې پاکې وی اؤ پهٔ بربنډه نمونځ کوی نو داسې ځائې کښې دې وکړی چې څوک ېٔ نه وینی اؤ پهٔ ولاړې دې ېٔ نه کوی۔ پهٔ ناستې دې ېٔ وکړی۔ اؤ رکوع سجده دې پهٔ اشاره کوی۔ کهٔ پهٔ ولاړې ېٔ وکړی اؤ رکوع سجده هم وکړی نو نمونځ ېٔ صحیح دے خو پهٔ ناسته ښهٔ دی۔
نمبر۸۔ کهٔ پهٔ سفر کښې دَ چا سره لږې اوبهٔ وی چې کهٔ اودس پرې کوی،نو پلیتی لرې کؤلو ته نه پاتې کیږی۔ اؤ کهٔ جامه یا بدن پرې پاکوې، نو اودس ترېنه پاتې کیږی۔ نو پهٔ هغه اوبو دې پلیتې ووینځی او دَ اودس دپاره دې تیمُّم وکړی۔
نمبر۹۔ کهٔ څادر دومره لوئے وی چې دَ هغې پلیته حصه دَ نمونځګذار دَ حرکت سره نه خوزی۔ دَ هغې سره نمونځ کؤل خیر دے هم دغه شان دَ هغه څیز پاکوالې هم ضروری دې کوم چې دَ نمونځګذار سره وی۔ اؤ دَ هغه بچی دَ بدن یا جامه پلیتې وی اؤ هغه وړوکے پهٔ خپل زور نه وی ولاړ نو که هغه پلیتی ډېره وی دا نمونځ ېٔ صحیح نه دے اؤ کهٔ پهٔ خپل طاقت ولاړ وهٔ نو خیر دے ځکه چې هغه دَ نمونځ ګُذار نه جدا دے اؤ دا پلیتې به دَ هغهٔ ګڼلی شی۔ هم دغه شان کهٔ دَ نمونځ ګذار پهٔ بدن باندې داسې شے وی۔ چې پهٔ هغې کښې پلیتی وی خو دَ خپلو پیدا کېدلو پهٔ ځائې کښې اؤ ظاهره ورباندې دَ پلیتیٔ څهٔ اثر نه وی نو دَ دې څهٔ حرج نشته۔ لکه سخا اګۍ چې دَ زیړو نه ېٔ وینه جوړه شوی وی، دَ چا پهٔ جیب کښې وه څهٔ حرج ېٔ نشته۔ ځکه چې وینه پهٔ هغه ځائې کښې ده کوم ځائې چې پیدا شوے ده۔ پهٔ خلاف دَ دې چې کهٔ پهٔ شیشه کښې وینه یا واړهٔ بول وو اؤ سر ېٔ ښهٔ بند وهٔ۔ دَ هغې سره نمونځ نهٔ کیږی۔ ځکه چې هغه پهٔ خپل ځائې کښې نه ده۔
نمبر۱۰۔ دَ نمونځ کؤلو ځائې دَ پلیتیٔ نه پاکېدل پکار دی۔ البته کهٔ پلیتی دَ معافیٔ پهٔ مقدار وی نو څهٔ حرج نشته۔ دَ نمانځهٔ دَ ځائې نه مراد هغه ځائې دے، پهٔ کوم چې دَ نمونځ ګذار ښپې وی۔ اؤ چې دَ سجدې پهٔ وخت کښې ورباندې زنګونه اؤ لاسونه اؤ پوزه اؤ تندې راځی۔
نمبر۱۱۔ کهٔ دَ یوې ښپې ځائې پاک وی۔ اؤ بله ېٔ وچته کړے وی هم خیر دے۔
نمبر۱۲۔ کومه کپړه چې دَ نمانځهٔ دپاره غوړؤلے شی(مُصَلّٰٔی) دَ هغې هم دا حکم دے چې دَ ښپو، زنګونونو، لاسونو، پوزې اؤ تندی لګېدو ځائې پکښې پاک وی کهٔ نوره پلیته وی هم خیر دے۔ دا کپړه لویه وی کهٔ وړه۔
نمبر۱۳۔ کهٔ پهٔ پلیت ځائې کپړه غوړؤلے شی، نو هغه دې دومره نریٔ نه وې چې ورلاندې ځائې پهٔ نظر راځی۔
نمبر۱۴۔ کهٔ دَ نمانځهٔ پهٔ وخت کښې دَ نمونځ ګذار کپړه پهٔ پلیت ځائې پرېوځی نو خیر دی چې دَ نمانځهٔ پاک وی۔
نمبر۱۵۔ کهٔ دَ څهٔ معذوریٔ پهٔ وجه څوک بې جامو پهٔ بربنډه نمونځ وکړی نو کهٔ دا عذر دَ بنیادمو دَ طرف نه وی، چې دا عذر ېٔ ختم شی نو دا نمونځونه به دوباره بیا کوی، لکه یو سړے پهٔ جیل کښې وهٔ اؤ دَ جیل نوکرانو ترېنه جامې ویستې وې یا ترېنه چا دښمن جامې ویستې وې۔ یا ورته دښمن وائی چې کهٔ جامې اغوندې نو مړ کوم دې اؤ کهٔ دَ بنیادمو دَ طرفه نه وی۔ لکه دَ چا سره جامې هډو وې نه۔نو بیا پرې دوباره کؤل ضروری نه دی۔
نمبر۱۶۔ کهٔ دَ چا سره یوه کپړه وی۔ کهٔ بدن پرې پټوی نو دَ غوړؤلو دپاره څهٔ نه وی۔ هغهٔ ته پکار دی چې بدن پرې پټ کړې۔ اؤ نمونځ پهٔ هغه پلیت ځائې وکړی۔ کهٔ پاک ځائې نه وی۔
نمبر۱۷۔ کهٔ دَ ماسپښین نمونځ چا وکړو۔ بیا ورته معلومه شوه چې دَ ماسپښین وخت ختم شوے دے دَ نمازدیګر وخت دے نو اوس ورباندې دوباره قضا واجب نه ده۔ هم دغه نمونځ به داسې ګنړلې شی لکه چې قضا ېٔ کړے وی۔
نمبر۱۸۔ کهٔ چا دَ وخت نه وړومبے نمونځ وکړو نو دا نمونځ ېٔ نه دې شوے پهٔ وخت راتلو به ېٔ دوباره کوی۔
نمبر۱۹۔ پهٔ ژبه باندې دَ نیت وینا ضروری نه ده چې پهٔ زړهٔ کښې دومره ووائی چې مثلاً دَ ماسپښین فرض یا سنت نمونځ کؤم اؤ اللهُ اکبر ووائی لاس وتړی۔ دغه کافی ده۔ دَ دې دومره لوئے ووږد نیت چې پهٔ خلقو کښې مشهور دے وینا ضروری نه ده۔
نمبر۲۰۔ کهٔ پهٔ ژبه باندې وائی نو دغه هومره کافی ده۔ چې دَ نن نمازپښین فرض نمونځ کؤم، یا دَ نن نمازپښین سنت نمونځ کؤم۔ نیت مې وکړو دَ زړهٔ دَ اخلاصه څلور رکعت فرض قطعی نمونځ ګذارم دَ نن نمازپښین خاص خدائې لره مخ مې دَ کعبې شریفې پهٔ لور کړو، دَ دې دومره قصې هېڅ ضرورت نشته دے کهٔ چا ووې کهٔ ېٔ ونه وې۔
نمبر۲۱۔ کهٔ پهٔ زړهٔ کښې ېٔ دا خیال وی چې دَ نمازپښین نمونځ کوم اؤ پهٔ خلهٔ ېٔ دَ نمازدیګر ووې نو هم نمونځ ېٔ وشو۔
نمبر۲۲۔ کهٔ پهٔ غلطیٔ سره ېٔ دَ څلورو رکعتو پهٔ ځائې دوه یا درے ووې هم نمونځ ېٔ وشو۔
نمبر۲۳۔ کهٔ دَ چا نه ډېر نمونځونه قضا شوی وی اؤ قضا ېٔ کوی نو دَ خاص وخت نیت دې کوی۔ چې دَ سحر نمونځ کؤم۔ یا دَ نمازپښین نمونځ کؤم چې دَ کوم وخت قضا کوی خاص هم دَ هغې وخت نیت ضروری دی۔ کهٔ دَ خاص نیت ونه کړی نو قضا ېٔ نه کیږی۔
نمبر۲۴۔ کهٔ دَ ډېرو ورځو نمونځونه ترې قضا شوے وی نو ورځ اؤ تاریخ خاص کؤل هم ضروری دی۔ لکه دَ چا دَ خالی، اتوار، پیر دریو ورځو نمونځونه قضا شوی وی نو صرف دومره کافی نه دی چې دَ سحر نمونځ کوم بلکې داسې نیت پکار دے چې دَ خالی دَ ورځې دَ سحر نمونځ کوم چې دَ خالی دَ ورځې ټول ختم کړی نو بیا دَ اتوار اؤ بیا دَ پیر کؤل پکار دی۔ کهٔ دَ ډېرو میاشتو یا دَ کالونو ترې قضا وی نو هغه میاشت اؤ کال یادؤل هم ضروری دی بغیر دَ دې نه به قضا نه صحیح کیږی۔
نمبر۲۵۔ کهٔ چا ته ورځ میاشت یا کال یاد نهٔ وی نو داسې نیت دې کوی۔ چې”زما پهٔ ذمه دَ سحر څومره نمونځونه چې دی پهٔ هغې ټولو کښې وړومبے نمونځ کوم“ هم دغسې نیت باندې دې نمونځونه کوی تر دې چې یقین ېٔ وشی چې اوس به ټول قضا نمونځونه پوره شوے وی۔
نمبر۲۶۔ سنت، نفل اؤ تراویح نمونځونو کښې فقط دومره نیت کافی دی چې ”زهٔ نمونځ کؤم، کهٔ دَ سنت، یا نفل یا تراویح نوم وانښلی هم خیر دی۔ البته احتیاط پهٔ دې کښې دے چې دَ تراویح نیت وکړی۔
قبلې طرف ته مخ کول۔
نمبر۱۔ کهٔ څوک پهٔ داسې ځائې کښې وی چې پته نه لګی چې قبله کوم خواه ده، اؤ نهٔ داسې څوک وی چې تپوس ترېنه وکړی، نو پهٔ زړهٔ کښې دې فکر وکړی، اؤ چې کوم طرفته ورته زړهٔ ګواهی ورکړه هغه طرف ته دې مخ کړی۔ کهٔ بغیر دَ فکر کؤلو نه یو طرف ته مخ کړی نو نمونځ ېٔ نه کیږی۔ کهٔ وروستو دا معلومه شوه چې قبلې ته ېٔ مخ کړے وهٔ، هم چې بې فکره ېٔ کړے وی نو نمونځ ېٔ نه کیږی، کهٔ هلته څوک وو خو دَ شرم اؤ حیا دَ وجهې نه ېٔ ترې تپوس ونه کړو اؤ دغه شان ېٔ نمونځ وکړو، نو هم صحیح نه دی۔ پهٔ داسې وخت کښې شرم نه دې پکار، اؤ کهٔ دَ قبلې نه معلومېدو پهٔ وخت کښې ېٔ پهٔ جمع نمونځ کؤلو نو امام اؤ مقتدیانو ټولو ته هغې طرف ته مخ کؤل پکار دی کوم خوا چې دَ دوی پهٔ غالب خیال قبله وی لېکن کهٔ دَ مقتدی غالب ګومان دَ امام نه بدل وی نو دَ هغهٔ نمونځ پهٔ دې اِمام پسې نه کیږی، ځکه چې دَ هغهٔ پهٔ خیال اِمام پهٔ غلطه دے۔ اؤ دَ غلط ګڼلو نه پس ورپسې اقتدا صحیح نهٔ ده۔ معلومه شوه چې دغه طرفته قبله نه وه، هم ېٔ نمونځ شوے دے۔
نمبر۲۔ کهٔ څوک دَ ښیٔلو نهٔ وو،پهٔ خپل خیال فکر ېٔ نمونځ وکړو، بیا وروستو معلومه شوه چې دغه طرفته قبله نه وه، هم ېٔ نمونځ شوے دے۔
نمبر۳۔ کهٔ پهٔ غلط طرف ېٔ نمونځ کؤلو۔ پهٔ نمانځهٔ کښې ورته معلومه شوه چې قبله دې طرف ته ده نو پهٔ نمانځهٔ کښې دې هغه طرف ته مخ وګرځوی۔ کهٔ دَ خبرېدو نه پس ېٔ قبلې طرف ته مخ ونهٔ ګرځؤلو نو نمونځ ېٔ نه کیږی۔
نمبر۴۔ دَ کعبې شریفې دَ کوټې دننه هم نمونځ جائز دی اؤ نمونځ کوونکی ته اختیار دے هر طرف ته چې مخ کوی۔
نمبر۵۔ دَ کعبې شریفې پهٔ کوټه کښې دننه فرض نمونځ اؤ نفل نمونځ دواړه جائز دی اؤ مونځ کوونکی ته اختیار دے هر طرف ته چې مخ کوی۔
دَ نمانځه کؤلو صحیح طریقه۔
نمبر۱۔ دَ نمانځهٔ دَ نیت کؤلو نه پس دې اللهُ اکبر ووائی اؤ دَ اللهُ اکبر دَ وینا پهٔ وخت دې سړی دواړه لاسونه دَ غوږونو تر نرمو پورته کړی اؤ ښځې دَ وږې تر سره پورې۔ خو لاسونه دې دَ لوپټې نه بهرته نه وباسې اؤ بیا دې ېٔ سړی دَ نامهٔ لاندې اؤ ښځې پهٔ سینه باندې وتړی، دَ ښی لاس تلی دې دَ ګس لاس پهٔ شا باندې کیږدی۔ اؤ دا دعا دې ووائی۔
”سُبحَانَکَ اللّٰهُمَّ وَبِحَمدِکَٔ وَتَبَارَکَ اسمُکَٔ وَتَعَالٰی جَدُّکَٔ وَلَا اِلٰهَ غَیرُکَٔ۔“ بیا دې اَعُوذُ بِالله،بِسمِ الله اؤ اَلحَمدُ تر وَلَا الضَّاؔلِینَ “پورې ووائی ۔ اؤ دَ آمین نه پس دې بسم الله اؤ یو سورت ووائی۔ اللهُ اکبر وینا سره دې رکوع ته ټیټ شی۔ درے ځله یا پنځهٔ یا ووهٔ ځله دې ”سُبحَانَ رَبیَ العَظِیمِ“ ووائی سړی دې لاسونه نېغ ساتی چې څنګلې ېٔ دَ بدن نه لرې وی۔ اؤ زنګونونه دې پهٔ دواړو لاسو کلک ونیسی۔ دَ لاسونو ګوتې دې دَ یو بل سره یو ځائې کړی۔ بیا دې سر پورته کړی” سَمِعَ اللهُ لِمَن حَمِدَهُ “ اؤ ”رَبَّنَا وَ لَکَٔ الحَمدُ“ دې ووائی۔ چې ښهٔ نېغ شی ملا ېٔ نېغه شی نو بیا دې ”اللهُ اکبر“ ووائی اؤ پهٔ سجده دې پرېوځی۔ پهٔ زمکه دې وړومبے زنګونونه کیږدی بیا دواړه لاسونه خو ګوتې دې یو بل سره یوځائې کړی۔ اؤ بیا دې دَ لاسونو پهٔ مینځ کښې سر کیږدی۔ سړی دې څنګلې دَ زمکې نه وچتې وساتی۔ اؤ مټې دَ اړخونو نه جدا اؤ ګېډه دَ پتونونو نه بېرته چې هر اندام ېٔ یو بل نه جُدا جُدا وی اؤ ښځې دې څنګلې پهٔ زمکه کیږدی۔ ګېډه دې پتونونو سره اؤ مټې دې اړخونو سره وجنګوی، چې هر اندام ېٔ دَ یو بل سره پیوست وی۔ پهٔ سجده کښې دې تندې اؤ پوزه دواړه پهٔ زمکه ولګوی۔ درے ځله یا پنځهٔ یا ووهٔ ځله دې ”سُبحَان رَبّیَ الاَعلیٰ“ ووائی اؤ بیا دې اَللهُ اَکبَر ووائی چې ښهٔ پهٔ آرام کښینی نو دوباره اللهُ اکبر وینا نه پس دَ اَللهُ اکبر وَینا سره دویٔم رکعت ته ودریږی۔ پاسېدو کښې دې وړومبے سر پورته کړی۔بیا لاسونه،بیا زنګونونه اؤ پهٔ پاسېدو کښې دې پهٔ زمکه پهٔ لاس تکیه نه لګوی۔بیا دې بسم الله، اَلحمدلله،اؤ یو سورت ووائی۔اؤ هم دغه شان دې دویٔم رکعت وکړی۔ چې دَ دویٔم رکعت دَ دویٔمې سجدې نه پورته شی نو سړی دې ښیٔ ښپه ودروی اؤ پهٔ ګسه ښپه دې کښینی اؤ ښځې دې دواړه ښپې ښې اړخ ته وباسی۔ اؤ ګس اړخ دې پهٔ زمکه ولګوی دواړه لاسونه دې پهٔ پتونونو باندې کیږدی اؤ ګوتې دې دَ یو بل سره یو ځائې کړی۔ بیا دې
اَلتَّحِیَّاتُ لِلهِ وَالصَّلَوات وَالطَّیِبَاتُ السَّلامُ عَلَیکَٔ اَیُّهَاالنَّبِیُّ وَرَحمَةُاللهِ وَبَرَکَاتُه اَلسَّلَامُ عَلَینَا وَعَلٰی عِبَادِللهِ الصَّالِحِین اَشهَدُ اَن لَّا اِلٰهَ اَلَّا اللهُ وَ اَشهَدُ اَنَّ مُحَمَّدًاعَبدُهُ وَرَسُولُهُ“ ولولی۔ چې لااِلٰهَ ته ورسی نو ښې لاس دې راغونډ کړی۔ دَ مینځې ګوتې اؤ کټې نه دې حلقه جوړه کړی اؤ شهادته ګوته دې وچته کړی۔ دَ اِلَّااللهُ وینا پهٔ وخت دې ېٔ راټیټه کړی اؤ بیا دې تر سلام ګرځؤلو پورې دا حلقه هم دغه شان وساتی۔ کهٔ نمونځ څلور رکعته وی نو دَ دې نه دې زیات څهٔ نه وائی”اَللهُ اکبرُ“ د ووائی اؤ دریٔم رکعت ته دې پورته شی اؤ دوه رکعته دې نور هم پهٔ دغه طریقه وکړی خو دَ فرض نمونځ پهٔ وروستو دوه ؤ رکعتونو کښې دَ اَلحَمدُ نه پس سورة نهٔ شی وئیلی اؤ دَ سنتو اؤ نفلو پهٔ وروستو دوه ؤ رکعتونو کښې لکه دَ وړومبنیو پهٔ شان دَ اَلحَمدُ نه پس به سورت وئیلی شی۔ چې پهٔ څلورم رکعت کښینی التَّحِیَّاتُ ووائی نو ورپسې دې دا درود ووائی
اَللّٰهُمَّ صَّلِ عَلیٰ مُحَمَّدِ وَّ عَلیٰ اٰلِ مُحَمَّدِ کَمَا صَلَّیتَ عَلیٰ اِبرَاهِیمَ وَ عَلیٰ اٰلِ اِبراهِیمَ اِنَّکَٔ حَمِید مَجِید اَللّٰهُمَّ بَارِکٔ عَلیٰ مُحَمَّد وَّ عَلیٰ اٰلِ مُحَمَّد کَمَا بَارَکتَ عَلیٰ اِبرَاهِیمَ وَ عَلَی اٰلِ اِبرَاهِیمَ اِنَّکَٔ حَمِید مَّجِید ۔
اؤ پهٔ درود پسې دې دا دُعا ووائی۔ رَبَّنَا اٰتِنَا فِی الدُّنیَا حَسَنَةً وَّ فِی الاٰخِرَةِ حَسَنَةً وَّقِنَا عَذَابَ النَّارِ“یا دې دا دُعا ووائی” اَللّٰهُمَّ اغفِرلِی وَلِوَالِدَیَّ وَ لِجَیعِ المُؤُمِنِینَ وَالمُؤُمِنَاتِ وَلمُسلِمِینَ وَالمُسلِمَات الاَحیَأُ مِنهُم وَالاَموَاتِ اِنَّکَٔ مُجِیبُ الدَّعواَتِ یَارَافِعُ الدَّرَجَاتِ وَ یَاقَاضِیَالحَاجَاتِ بِرَحمَتِکَٔ یَا اَرحَمَ الرَّاحِمِینَ ۔
یا بله داسې دُعا چې پهٔ قُران یا حدیث کښې راغلے وی۔ بیا دې ښی طرف ته سلام وګرځوی اَلسَّلَامُ عَلَیکُم وَرَحمَةُ اللهِ بیا ګس طرف ته هم دغه شان پهٔ سلام ګرځؤلو کښې دې دَ هغې طرف نمونځ ګذارو اؤ فرښتو نیت وکړی۔دا دَ نمانځهٔ کؤلو پوره طریقه ده خو پهٔ دې کښې ځنی څیزونه فرض دی کهٔ پهٔ هغو کښې یو شے هم پاتې شی نو نمونځ نه کیږی۔ پهٔ هېره پاتې شی کهٔ پهٔ قصد دَ دواړو یو حکم دے۔ اؤ بعضی څیزونه واجب دی، هغه کهٔ پهٔ قصد پریښوې شی،نو نمونځ به ېٔ نیمګړې اؤ خراب شی دوباره کؤل ېٔ ضروری دی کهٔ دوباره ېٔ ونه کړې نو هم فرض به ېٔ وشی خو ګناه ده۔ اؤ کهٔ پهٔ هېره پاتې وی نو پهٔ سجده سهو کؤلو باندې به ېٔ نمونځ پوره شی اؤ بعضې کارونه سنت اؤ مستحب دی۔ دَ دې پهٔ پاتې کېدو نمونځ نه خرابیږی خو دَ کؤلو ېٔ ډېر ثواب دی۔
نمبر۲۔ پهٔ نمانځهٔ کښې اووهٔ کارونه فرض دی۔
(۱) دَ نیت تړلو پهٔ وخت ”اللهُ اَکبَر“ وئیل۔
(۲)قیام یعنې ودرېدل۔
(۳) دَ قران یو سورت یا څو آیتونه۔
(۴) رکوع کؤل۔
(۵)دوه سجدې کؤل۔
(۶) پهٔ آخر کښې دومره کښیناستل چې اَلتَّحِیَّاتُ ورکښې ووئیلی شی۔
(۷) پهٔ خپل اختیار نمونځ ختمؤل ۔
نمبر۳۔ پهٔ نمانځهٔ کښې دا نههٔ کارونه واجب دی
(۱) پهٔ قیام کښې دَ اَلحَمدُ وینا۔
(۲) پهٔ اَلحَمدُ پسې دَ یو سورت یا څو آیتونو وینا۔
(۳) پهٔ څلور رکعته فرض نمونځ کښې پهٔ ړومبنیو دوؤ رکعتو کښې سورت وئیل۔
(۴) هر فرض پخپله خپله موقع ادا کؤل، وړومبے اَلحَمدُ بیا سورت بیا رکوع بیا سجده اؤ بیا کښېناستل دَ تشهد دپاره۔
(۵)پهٔ دویٔم رکعت کښېناستل ۔
(۶) پهٔ دواړه ځله ناستې کښې التَّحِیّاتُ وئیل۔
(۷) دَ السَّلام علیکم پهٔ لفظ سره سلام ګرځؤل۔
(۸) دَ وترو پهٔ دریٔم رکعت کښې دعائے قنوت لوستل۔
(۹) ټول ارکان پهٔ آرام سره کؤل جلدی نهٔ کؤل۔
نمبر۴۔ دَ دې کارونو نه علاوه باقی ټول کارونه سنت یا مستحب دی۔
نمبر۵۔ کهٔ چا پهٔ نمانځهٔ کښې اَلحَمدُ ونه وې اؤ بل څهٔ آیات یا سورت ېٔ ووې یا ېٔ فقط الحمد ووې اؤ سورت یا نور آیتونه ېٔ ورسره ونه وې یا پهٔ دویٔم رکعت دَ کښېناستو نه بغیر دریٔم رکعت ته ودرېدو یا پهٔ دویٔم رکعت کښېناستو خو اَلتَّحیات ېٔ ونهٔ وې۔ پهٔ دې ټولو صورتونو کښې نمونځ خو به ېٔ وشی خو نیمګړې اؤ خراب دوباره کؤل ېٔ ضروری دی کهٔ دوباره ېٔ ونه کړو نو ګناه ده۔ البته کهٔ پهٔ هېره ېٔ داسې کړے وی نو پهٔ سجدهٔ سهو به ېٔ نمونځ پوره شی۔
نمبر۶۔ کهٔ دَ نمانځهٔ پهٔ آخر کښې ېٔ دَ سلام پهٔ موقع السَّلام علیکم ونه وې بلکې دَ چا سره ېٔ خبرې وکړې یا پاسېدو روان شو یا ېٔ بل څه داسې کار وکړو چې نمونځ ماتیږی نو دَ هغې هم دا حکم دے چې نمونځ ېٔ وشو خو نیمګړې دوباره کؤل ېٔ ضروری دی۔
نمبر۷۔ کهٔ وړومبے ېٔ سورت ووې اؤ بیا ېٔ الحمدُ ووې نو هم به نمونځ دوباره کوی۔اؤ کهٔ پهٔ هېره ېٔ داسې کړی وی نو سجدهٔ سهو به کوی۔
نمبر۸۔ دَ الحمد نه پس کم نه کم درے آیتونه لوستل پکار دی۔ کهٔ یو یا دوه آیتونه ېٔ ووې خو چې دومره لوئے وی چې دَ وړو دریو آیتونو برابر وی نو هم خیر دے۔
نمبر۹۔ کهٔ دَ رکوع نه پس” سَمِعَ اللهُ لِمَن حَمِدَهُ رَبَّنَا وَ لَکَٔ الحَمد “ یا پهٔ رکوع کښې ”سُبحَانَ رَبیَ العَظِیم“ یا سجده کښې ” سُبحَان ربِیَ الاَعلیٰ ونه وې یا ېٔ پهٔ آخره قعده کښې دَ تشهد نه پس درود شریف ونه وې نو نمونځ ېٔ وشو خو دَ مسنونې طریقې نه خلاف دے۔ هم دغه شان کهٔ درود نه پس دعا ونه لولی هم نمونځ ېٔ کیږی خو دَ سنت نه خلاف دی۔
نمبر۱۰۔ دَ نیت تړلو پهٔ وخت کښې لاس وچتؤل تر غوږونو یا تر وږو سنت دی۔ کهٔ لاس وچت نه کړی هم نمونځ کیږی خو دَ سنت نه خلاف دی۔
نمبر۱۱۔ پهٔ هر رکعت کښې دَ اَلحَمدُ نه مخکښې بِسمِ الله وئیل اؤ چې ورسره سورت وائی دَ هغې نه مخکښې بِسمِ الله وئیل سنت دی۔
نمبر۱۲۔ کهٔ پهٔ سجده کښې تندې اؤ پوزه دواړه پهٔ زمکه ونه لګوی نو کهٔ صرف تندې ولګوی خو نمونځ کیږی۔ اؤ کهٔ صرف پوزه ولګوی تندې ونه لګوی نو نمونځ ېٔ نه کیږی۔ البته کهٔ څهٔ مجبوری ېٔ وی نو خیر دے۔
نمبر۱۳۔ کهٔ دَ رکوع نه پس نېغ ونهٔ درېدو لږ غوندې ېٔ سر وچت کړو اؤ سجدې ته لاړو ملا ېٔ نېغه کړے نه وه۔ نو نمونځ به دوباره کوې۔
نمبر۱۴۔ کهٔ دَ دواړو سجدو مینځ کښې ښهٔ پوره ناست نه وهٔ چې بلې سجدې ته لاړو نو که ایله سر ېٔ پورته کړے وی خو نمونځ نه کیږی ځکه چې دا یوه سجده ده دوه نه دی۔ اؤ کهٔ دومره ېٔ سر پورته کړے وی چې ناستې ته نژدے وهٔ نو نمونځ ېٔ کیږی خو نیمګړې دوباره کؤل ضروری دی۔
نمبر۱۵۔ کهٔ پهٔ وښو یا مالوچو پهٔ ګدۍ نمونځ کوی نو پهٔ سجده کښې دې سر ته ښه زور ورکوی، چې ښهٔ دباؤ شی، اؤ سر ورباندې ځائې ونیسی چې دَ هغې نه نور نه دباویږی۔ کهٔ سرسری سجده ېٔ وکړه زور ېٔ ورنه کړو نو نمونځ ېٔ نه کیږی۔
نمبر۱۶۔ دَ فرض نمونځ پهٔ وروستو دوه ؤ رکعتونو کښې کهٔ چا سورت هم ووې نو څه نقصان ېٔ نشته۔
نمبر۱۷۔ کهٔ دَ فرضو پهٔ وروستنیو دوه ؤ رکعتونو کښې څوک اَلحَمدُ ونهٔ وائی درے ځله سُبحَانَ الله ووائی نو خیر دی خو اَلحَمدُ وینا ښه ده اؤ کهٔ هېڅ هم ونه وائی غلې ودریږی نو هم څهٔ نقصان ېٔ نشته نمونځ ېٔ کیږی۔
نمبر۱۸۔ پهٔ وړومبنیو دوه ؤ رکعتونو کښې دَ اَلحَمدُ سره سورت یوځائې کؤل واجب دی۔ کهٔ څوک پهٔ وړومبنیو رکعتونو کښې اَلحَمدُ ووائی اؤ سورت ورسره ونه وائی یا اَلحَمدُ ونه وائی صرف سُبحَان الله ووائی نو اوس دې پهٔ وروستو دوؤ کښې اَلحَمدُ اؤ سورت ووائی کهٔ دا ېٔ پهٔ قصد کړے وی نو نمونځ دې دوباره وکړی اؤ کهٔ پهٔ هېره ېٔ کړے وی نو سجدهٔ سهو دې وکړی۔
نمبر۱۹۔ پهٔ نمانځهٔ کښې اَلحَمدُ اَؤ سورت اؤ نور ټول څیزونه دې پټ پټ وائی۔ لېکن دومره چې پخپله خپل آواز اوری۔ کهٔ خپل آواز پخپله هم نه اوری۔ خله پرې نه خوزوی تش پهٔ زړهٔ کښې ېٔ تیروی نو نمونځ ېٔ نه کیږی۔
نمبر۲۰۔ دَ نمانځهٔ دپاره دې خاص سورت نه مقرروی۔ چې کوم سورت ورته مخې ته راشی هغه دې وائی، سورت مقرر کؤل مکروه دی۔
نمبر۲۱۔ پهٔ دویٔم رکعت کښې دَ اول نه ووږد سورة نه دې پکار۔
نمبر۲۲۔ ښځې دې نمونځ ځان ځان ته کوی۔ پهٔ جمع دې ېٔ نه کوی۔ اؤ دَ جمعې دپاره جماعت ته تلل اؤ دَ سړیو سره پهٔ جمع نمونځ کؤل هم ښه نه دی۔ البته کهٔ دَ ښځې خپل خاوند یا نور داسې سړیو سره چې پړده ېٔ ترې نه وی پهٔ جمع نمونځ کوی نو خیر دی۔ خو دَ سړیو سره دې پهٔ صف کښې برابر نه ودریږی۔ وروستو دې ودریږی۔ کهٔ داسې ونه کړی نو دَ ښځو اؤ هغې سړیو ټولو نمونځ به خراب شی۔
نمبر۲۳۔ کهٔ پهٔ نمانځهٔ کښې دَ چا اودس مات شی نو اودس دې وکړی اؤ بیا دې دَ سره نمونځ شروع کړی۔
نمبر۲۴۔ مستحب دا ده چې دَ ولاړې پهٔ وخت دې نظر دَ سجدې پهٔ ځائې ساتی اؤ دَ رکوع پهٔ وخت کښې پهٔ ښپو، اؤ دَ سجدې پهٔ وخت کښې پهٔ پوزه اؤ دَ سلام ګرزؤلو پهٔ وخت پهٔ دواړو وږو باندې کهٔ ارږمې ورته ورشی نو خلې ته دې لاس ونیسی چې څومره کېدے شی ټوخې دې بنده وی۔ کهٔ نه بندیږی نو څهٔ حرج ېٔ نشته ۔
قران لوستل:
نمبر۱۔ قران لوستل فرض دۧ چې هر حرف صحیح صحیح ولوستې شۧ۔ دَ همزهؔ اوؔ عؔ فرق دَ حؔ اوؔ هؔ فرق دَ ظؔ،ذؔ،زؔ،ضؔ،فرق پوره پوره څرګند شی اؤ هر حرف خپل ځائې ته ورسولې شی۔
نمبر۲۔ کهٔ څوک ځنی حرفونه پوره نه شی ادا کؤلے۔ لکه دَ حؔ،خؔ،یا دَ حؔ هؔ فرق نه شی څرګندولے نو دَ صحیح لوستو مشق ورته پکار دے کهٔ پهٔ صحیح لوستو باندې محنت نه کوی نو ګنهګار دی۔ اؤ یو نمونځ بهٔ ېٔ نه صحیح کیږې کهٔ سره دَ محنت نه ېٔ هم نشی ادا کولے نو بیا معذور دے۔
نمبر۳۔ کهٔ څوک حروف پوره پوره ادا کؤلے شی خو بې پروائې سره ېٔ وائی، اؤ دَ حرفونو فرق نه څرګندوی نو ګنهګار دی اؤ نمونځ نه صحیح کیږی۔
نمبر۴۔ کوم سورت چې ېٔ وړومبے رکعت کښې وئیلی وی کهٔ هم هغه پهٔ دویٔم رکعت کښې ووائی نو څهٔ حرج ېٔ نشته ۔ لېکن بې ضرورته داسې کؤل ښهٔ نه دی ښه دا ده چې هر رکعت کښې بیل بیل سورت ووئیلی شی۔
نمبر۵۔ څنګه چې پهٔ کلام مجید کښې سورتونه لیکلی شوی دی هم پهٔ هغه ترتیب باندې ېٔ پهٔ نمانځهٔ کښې هم وئیل پکار دی چې پهٔ وړومبی رکعت کښې قُل یَاؔایُّهَا الکٰفِرُونَ ووائی اؤ پهٔ دویٔم کښې اِذا جَاؔ َٕ نَصرُاللهِ یا بل دَ دې نه ورستنې سورت وئیل پکار دی۔ اؤ اَلم تَرَکَیفَ یا لِاِیلٰفِ قُرَیش وئیل نه دی پکار۔ پهٔ قصد داسې کؤل مکروه دی ۔ که پهٔ هېره وشی نو خیر دے۔
نمبر۶۔ چې کوم سورة شروع کړې نو بې دَ وجهې نه هغه پریښول اؤ بل شروع کول مکروه دې۔
نمبر۷۔ که چاته دَ مانځه سبق نه ورځې یا نوې نوې مُسلمان شوې وې نو هغه که پهٔ ټول مانځه کښې صرف سُبحان الله وائی نو هم مونځ ېٔ کیږې۔خو دَ نمانځهٔ سبق ورته یادؤل ضروری دی۔ کهٔ بې وجهې ورکښې سستی کوی نو ګنهګار به وی۔
هغه کارونه چې نمونځ پرې ماتیږی۔
نمبر۱۔ پهٔ نمانځهٔ کښې خبرو کؤلو سره نمونځ ماتیږی پهٔ هېره اؤ کهٔ په قصد۔
نمبر۲۔ پهٔ نمانځهٔ کښې آه یا اوه یا اُف یا هائے کؤل یا پهٔ زوره ژړلو سره نمونځ ماتیږی۔ البته کهٔ دَ جنت یا دوزخ پهٔ یادېدلو ېٔ زړهٔ را ډک شی اؤ دَ خلې نه ېٔ څه آواز ووځی نو خیر دی۔
نمبر۳۔ بې ضرورته ټوخې کؤلو اؤ غاړه تازه کؤلو سره چې آواز ترېنه پیدا شی نمونځ ماتیږی۔ البته کهٔ څه مجبوری وی لکه دَ قاری آواز بند شی یا نور داسې نو خیر دی۔
نمبر۴۔ چا چې پهٔ نمانځهٔ کښې اینږې وکړو اؤ الحمدلِله ېٔ ووې نو نمونځ ېٔ نه ماتیږی۔ اؤ کهٔ بل چا اینږې وکړو اؤ پهٔ نمانځهٔ کښې ورته بل یَرحَمُکَٔ اللهُ ووې نو نمونځ ېٔ مات شو۔
نمبر۵۔ پهٔ نمانځه کښې قران شریف ته کتلو اؤ تلاوت کؤلو باندې نمونځ ماتیږی۔
نمبر۶۔ کهٔ پهٔ نمانځهٔ کښې دومره تاؤ شو چې سینه ېٔ دَ قبلې نه واؤړېده نمونځ ېٔ مات شو۔
نمبر۷۔ دَ چا دَ سلام پهٔ ځواب کښې ېٔ کهٔ وَعلیکم السَّلام ووې، نمونځ ېٔ مات شو۔
نمبر۸۔ کهٔ چا سړی یا ښځې پهٔ نمانځه کښې دَ خپلو ویښتو نه کونڅۍ جوړه کړه نو نمونځ ېٔ مات شو۔
نمبر۹۔ کهٔ پهٔ نمانځه کښې ېٔ څهٔ وخوړل یا وڅښل نو نمونځ ېٔ مات شو کهٔ دَ یوې کونځلې هومره وی هم۔ البته کهٔ پهٔ غاښونو کښې انښتې نیله ېٔ تېره کړه نو کهٔ دَ چنړې هومره یا زیاته وی، نو نمونځ ېٔ مات شو۔
نمبر۱۰۔ کهٔ پهٔ خلهٔ کښې ېٔ پان یٔښې وی اؤ دَ هغې توکانړې ېٔ تیریږی نمونځ نه کیږی۔
نمبر۱۱۔ کهٔ چا خوږ شے خوړلې وی۔ خله کنګاله کړی اؤ پهٔ نمانځهٔ ودریږی لېکن پهٔ خلهٔ کښې خوند وی چې دَ توکاڼو سره تیریږی نو نمونځ ېٔ صحیح دے۔
نمبر۱۲۔ کهٔ پهٔ نمانځهٔ کښې چا دَ خوشحالیٔ پهٔ خبر اَلحمدلله یا دَ غم پهٔ ځائې اِنَّالِله وَاِنَّا اِلَیهِ رَاجِعُونَ ووې، نو نمونځ ېٔ مات شو۔
نمبر۱۳۔ کهٔ وړوکے پرېوتو، مور ېٔ پهٔ نمانځه کښې بِسمِ الله ووې، نو نمونځ ېٔ مات شو۔
نمبر۱۴۔ کهٔ پهٔ نمانځهٔ کښې وړوکے دَ مور نه پیٔ وڅښل نو نمونځ ېٔ مات شو، البته کهٔ پیٔ ترې راوتی نه وی هسې ېٔ پرې خلهٔ وهلې وی، نو خیر دے۔
نمبر۱۵۔ دَ اللهُ اکبر پهٔ ځائې کهٔ چا الف وږد کړو۔ اللهُ اکبر ېٔ ووې، یا اَللهُ اکبر ېٔ ووې یا ېٔ اَلله اَکبار ووې، نو نمونځ ېٔ مات شو۔
نمبر۱۶۔ کهٔ مخامخ پهٔ کتاب یا خط باندې ېٔ نظر پرېوتو ، پهٔ زړهٔ کښې ېٔ پهٔ مطلب پوه شو خو پهٔ ژبه ېٔ لوستې نه وی۔ نو نمونځ نه ماتیږی کهٔ پهٔ ژبه ېٔ ولوستو نو نمونځ ېٔ مات شو۔
نمبر۱۷۔ کهٔ دَ نمونځ ګذار پهٔ مخکښې څوک سړے یا سپے پیشو یا بل څهٔ ځناور تېر شی، پهٔ دې نمونځ نه ماتیږی لېکن مخکښې تیرېدونې بنیادم ګنهګاریږی۔ دَ دې وجهې نه داسې ځائې کښې نمونځ کؤل پکار نه دی چې وړاندې ترې څوک تیریږی۔ یا پهٔ ګرځیدو راګرځیدو کښې چاته تکلیف جوړیږی۔ کهٔ داسې محفوظ ځائې نه وې نو مخې ته دې څه لرګے ودروی۔ چې یو لاس وږد اؤ یو ګوته غټ وی۔ لرګی ته دې بالکل مخامخ نه ودریږی۔ داسې دې ودریږی چې لرګے ښیٔ سترګې ته راشی۔ کهٔ لرګې نه وی، نو بل څهٔ شے لکه کرسیٔ یا میز یا بل څهٔ دې مخې ته کیږدی کهٔ بیا څوک تیریږی نو څهٔ نقصان نشته۔
نمبر۱۸۔ که څهٔ ضرورت دپاره پهٔ نمانځه کښې یو قدم وړاندې یا وروستو لاړ شی خو چې سینه ېٔ قبلې نه ګرزیدلې نه وی نو څهٔ نقصان ېٔ نشته۔ لېکن کهٔ دَ سجدې دَ ځائې نه وړاندې تېر شو نو نمونځ به ېٔ مات شی۔
نمبر۱۹۔ دَ نمانځهٔ پهٔ حالت کښې دَ امام نه علاوه بل چاته لقمه ورکؤل یعنې دَ قران مجید غلطې ورته ښیٔل نمونځ ماته وی۔(دَ لقمې ورکؤلو مسٔله کښې دَ علماؤ ډېر اختلاف دے۔ مونږ دلته یو څو ضروری مسٔلې ذکر کوؤ)۔
نمبر۲۰۔ صحیح دا ده چې مقتدی کهٔ خپل امام ته ورکړی نو نمونځ ېٔ نه ماتیږی۔ امام ضروری قرأت پوره کړے وی اؤ که نه۔ دَ ضروری نه مطلب هغه هومره تلاوت دے څومره چې پهٔ یو رکعت کښې مسنون وی۔ پهٔ داسې صورت کښې ښهٔ دا ده چې امام رکوع ته لاړ شی دَ لقمې انتظار دې نه کوی۔
نمبر۲۱۔ امام کهٔ پهٔ قدر دَ ضرورت تلاوت کړے وی نو پکار ده چې رکوع ته لاړ شی۔ مقتدی دې پهٔ لقمه ورکؤلو مجبوروی نه۔ اؤ مقتدیانو ته پکار دی چې څو پورې سخت ضرورت نه وی امام ته دې لقمه نه ورکوی۔ سخت ضرورت نه مطلب دا دے چې امام پهٔ قرأت کښې څهٔ غلطې وکړی اؤ مخکښې روان شی۔ یا رکوع ته نه ځی ، خاموش ودریږی۔ دَ لقمې انتظار کوی اؤ کهٔ بغیر دَ داسې ضرورت نه لقمه ورکړی هم پرې نه ماتیږی۔ بلا ضرورته لقمه ورکؤل مکروه دی۔
نمبر۲۲۔ کهٔ څوک نمونځ ګذار ته لقمه ورکړی اؤ هغه لقمه ورکوونکے دَ هغه مقتدی نه وی، نو هغه هم پهٔ نمانځه کښې وی، اؤ کهٔ نمونځ نه کوی(خو چې دَ دهٔ مقتدی نه وی) کهٔ دغسې سړی لقمه واخسته نو نمونځ ېٔ مات شو کهٔ خپله ورته را یاد شو، دې لقمې سره یا دَ دې لقمې نه مخکښې پهٔ خپل اعتماد باندې ېٔ ووې اؤ دَ لقمې دخل ورکښې نه وهٔ نو نمونځ نه ماتیږی۔
نمبر۲۳۔ کهٔ څوک نمونځ ګذار دَ خپل امام نه علاوه بل چاته لقمه ورکړی هغه هم پهٔ نمانځه کښې وی اؤ کهٔ نه دَ دې لقمه ورکوونکی نمونځ به مات شی۔
نمبر۲۴۔ مقتدی کهٔ دَ بل چا پهٔ وینا دَ قران شریف نه پهٔ کتو امام ته لقمه ورکړه نو دَ دهٔ نمونځ به مات شی اؤ کهٔ امام واخسته نو دَ هغهٔ نمونځ به هم مات شی اؤ کهٔ مقتدی ته پهٔ قران کښې کتلو یا دَ بل نه پهٔ اورېدلو خپله را یاد شو اؤ بیا ېٔ دَ خپلو یادو پهٔ اعتماد لقمه ورکړه نو نمونځ ېٔ نه ماتیږی۔
نمبر۲۵۔ هم دغسې کهٔ چا نمونځ ګذار دَ قران مجید نه پهٔ کتلو یو آیت ولوستو، نمونځ به ېٔ مات شی، اؤ کهٔ دا آیت ورته دَ مخکښې نه یاد وهٔ بیا ېٔ دَ قران شریف نه پهٔ کتلو سره ولوستو نو نمونځ ېٔ نه ماتیږی، یا ېٔ دَ یو آیت نه کم ولوستو نو هم نهٔ ماتیږی۔
نمبر۲۶۔ ښځه کهٔ دَ سړې سره پهٔ نمانځه کښې خوا کښې داسې ودریږی چې دَ هغې یو یو اندام دَ سړی دَ اندام سره سر پهٔ سر شی تر دې پورې کهٔ دَ ښځې سر پهٔ سجده کښې دَ سړی دَ پښو سره برابر شی نو هم به دَ سړی نمونځ مات شی، کهٔ دا شرطونه ورکښې موندې شی۔(۱) چې ښځه بالغه وی،ځوانه وی کهٔ بوډۍ، یا نابالغه وی خو دَ جماع قابله وی۔ کهٔ ډېره وړه نابالغه چا سره ودریږی نو نمونځ ېٔ نه ماتیږی۔ (۲) چې دواړه پهٔ نمانځهٔ کښې وی کهٔ یو نمونځ کوی اؤ بل نه کوی نو بیا خیر دی۔(۳) چې پهٔ مینځ کښې څهٔ پړده نه وی، کهٔ پهٔ مینځ کښې پړده وی یا دومره فاصله وی چې یو سړے پکښې ودریدې شی نو بیا نه ماتیږی۔ (۴) چې پهٔ دې ښځه کښې دَ نمانځهٔ دَ صحت شرطونه موندې شی۔ کهٔ دا ښځه لیونۍ وی یا دَ حیض اؤ نفاس حالت کښې وی نو دَ هغې نمونځ خپله صحیح نه دے۔ دا داسې شوه لکه چې دَ نمانځه نه بهر وی۔
(۵) نمونځ دَ جنازې نه وی، ولې چې دَ جنازې پهٔ نمانځه کښې سره ودرېدلو باندې نمونځ نه ماتیږی۔
(۶) سره ودرېدل ېٔ دَ یو رکن برابر وخت وی دَ دې نه کم باندې نمونځ نه ماتیږی۔ لکه دومره ساعت ودریږی چې رکوع یا سجده ورکښې نه شی کېدے۔
(۷) دَ دواړو تکبیر تحریمه یو وی۔ دا ښځه دَ دې سړی مقتدی وی۔ یا دواړه دَ یو بل سړی مقتدیان وی۔
(۸) امام دَ دې ښځې دَ مقتدی کیدو نیت کړے وی۔ دَ اول نه یا کله چې ورسره هغه شریکه شوے وی۔ کهٔ امام ېٔ نیت نه وی کړے نو بیا دَ هغې نمونځ صحیح نه دے اؤ دَ سړی نه ماتیږی۔
نمبر۲۷۔ کهٔ امام بې اودسه شی اؤ دَ خلیفه نیؤلو نه بغیر دَ جماعت نه ووځی نو دَ مقتدیانو ټولو نمونځ مات شو۔
نمبر۲۸۔ کهٔ امام دَ بې اودسه کېدو نه پس داسې سړے دَ ځان خلیفه کړو چې هغهٔ کښې دَ امامتیٔ اهلیت نهٔ وی، لکه مجنون یا وړوکې یا ښځه، نو دَ ټولو مقتدیانو نمونځ ېٔ مات شو۔
نمبر۲۹۔ دَ کتاب پهٔ اخر کښې پهٔ ص۳۰۹ وګوریٔ۔
نمبر۳۰۔ که څوک بنیادم دَ نمونځ ګُذار مخکښې تیریږی نو دَ نمانځه پهٔ حالت کښې دَ هغهٔ منع کؤل جائز دی۔ کهٔ دې منع کؤلو کښې دَ ډېر حرکت ضرورت نه وی۔ اؤ کهٔ ډېر حرکت ترې نه وشو نو نمونځ به ېٔ مات شی۔
کوم څیزونه چې پهٔ نمانځه کښې مکروه اؤ منع دی۔
نمبر۱۔ مکروه هغه څیزونه دی چې نمونځ پرې نه ماتیږی خو ثواب ېٔ کم وی۔
نمبر۲۔ دَ جامو یا کالو سره لوبې کؤل یا شګې اړؤل را اړؤل مکروه دی۔ البته کهٔ سجده نه شی لګېدے نو یو ځل دوه شګې سمول خیر دی۔
نمبر۳۔ پهٔ نمانځه کښې دَ ګوتو نه ټکونه ویستل، یا پهٔ تشی لاس کېښؤل یا اخوا دېخوا مخ اړؤل مکروه دی۔ دَ سترګو پهٔ ګټ کښې کتل چې څټ ېٔ نه وی اړولې مکروه نه دی۔ خو بې ضرورته ېٔ کؤل ښه هم نه دی۔
نمبر۴۔ پهٔ نمانځهٔ کښې سر پهٔ ښپو کښېناستل یا پرلتې وهل یا دَ سپی پهٔ شان کښېناستل مکروه دی۔ البته کهٔ دَ څهٔ دَ وجهې نه پهٔ صحیح طریقه نهٔ شی کښېناستلې نو چې څنګه کښېناستې شی هغسې دې کښینی څه حرج ېٔ نشته۔
نمبر۵۔ دَ سلام پهٔ ځواب کښې لاس پورته کؤل یا سر خوزؤل مکروه دی۔اؤ کهٔ ځواب ورکړې نو نمونځ به مات شی۔
نمبر۶۔ پهٔ نمانځهٔ کښې جامې راغونډؤل چې دَ خاؤرو نه بچ شی، مکروه دی۔
نمبر۷۔ پهٔ داسې ځائې کښې نمونځ کؤل مکروه دی چرته چې دا خطره وی چې څوک به ېٔ وخندوی یا به مې خیال بدل شی اؤ نمانځهٔ کښې به غلطی وکړم۔
نمبر۸۔ کهٔ مخامخ څوک ناست وی خبرې کوی یا بل څهٔ کار کوی نو دَ هغې شاته نمونځ کؤل مکروه نه دی۔ اؤ مخامخ ورته نمونځ کؤل مکروه دی ۔ یا کهٔ دَ نمانځهٔ نه هغې ناستو خلقو ته څهٔ تکلیف وی یا دومره پهٔ زوره خبرې کوی چې دې پهٔ نمانځهٔ کښې خطا کیږی۔نو داسې ځائې کښې نمونځ کؤل مکروه دی۔
نمبر۹۔ کهٔ نمونځ ګذار ته مخامخ توره یا قران شریف اویزان وی نو څهٔ نقصان ېٔ نشته۔
نمبر۱۰۔ کهٔ پهٔ فرش یا څادر باندې تصویرونه وی نو پهٔ هغې نمونځ کیږی خو پهٔ تصویر دې سجده نه لګوی۔ لېکن دَ تصویر والا مُصلّٰی ساتل اؤ پهٔ کور کښې تصویرونه ساتل سخته ګناه ده۔
نمبر۱۱۔ کهٔ دَ سر دَ پاسه پهٔ چت یا موړه باندې تصویرونه وی۔ یا مخامخ یا ښی یا ګس طرف ته اویزان وی۔ پهٔ داسې حالت کښې نمونځ مکروه دے۔ اؤ کهٔ دَ ښپو دَ لاندې وی نو خیر دی یا کهٔ تصویرونه دومره واړهٔ وی چې پهٔ زمکه ېٔ کېږدی نو پهٔ ولاړه نهٔ ښکاری یا ترې سر پرېکړې یا وران شوی وی۔ پهٔ داسې حالت کښې نمونځ کیږی۔ تصویرونه هر طرف ته چې اویزان وی۔
نمبر۱۲۔ دَ وُنو یا کورونو یا بل څهٔ بې ساه څیزونو نقشې خیر دی۔
نمبر۱۳۔ پهٔ نمانځهٔ کښې دَ آیتونو یا بل څه شمار پهٔ ګوتو مکروه دی۔ البته کهٔ دَ شمار یا دَ ساتلو دپاره ګوتې ته زور ورکړی نو څه حرج ېٔ نشته۔
نمبر۱۴۔ دویٔم رکعت دَ وړومبنی نه زیات وږدؤل مکروه دی۔
نمبر۱۵۔ پهٔ نمانځهٔ کښې سورت همیشه دپاره داسې مقرر کؤل چې بې له هغې نه بل سورت هیچرې هم نه وائی، مکروه دی۔
نمبر۱۶۔ پهٔ نمانځهٔ کښې اوږو باندې رومال یا څادر اویزاندؤل مکروه دی۔
نمبر۱۷۔ پهٔ ډېرو خیرنو خیچنو جامو کښې نمونځ کؤل مکروه دی۔ البته کهٔ نورې صفا جامېٔ نهٔ لری نو خیر دی۔
نمبر۱۸۔ پهٔ نمانځهٔ کښې پیسه یا کنجکه یا بل څهٔ ساتل مکروه دی اؤ کهٔ دَ دې څیز پهٔ وجه تلاوت نهٔ شی کؤلے نو نمونځ به ېٔ مات شی۔
نمبر۱۹۔ چې دَ بولو متیازو ورته سخت ضرورت وی داسې وخت کښې نمونځ مکروه دی۔
نمبر۲۰۔ چې ډېر وږې وی اؤ خوراک تیار وی نو وړومبے دې خوراک وخوری بیا دې نمونځ کوی ړومبے نمونځ کؤل مکروه دی۔ البته چې وخت لږ وی اؤ نمونځ قضا کیږی نو ړومبے دې نمونځ وکړی۔
نمبر۲۱۔ پهٔ پټو سترګو نمونځ ښه نه دی خو که پهٔ پټو سترګو ېٔ زړهٔ ښه لګی پهٔ نمانځه کښې نو داسې وخت کښې څهٔ نقصان هم نشته ۔
نمبر۲۲۔ بې ضرورته پهٔ نمانځهٔ کښې تُوکل اؤ پوزه پاکؤل مکروه دی۔ دَ ضرورت پهٔ وخت کښې خیر دی۔ لکه دَ ټوخی سره کهٔ بلغم راغلو نو پهٔ کپړه کښې دې ېٔ وتوکی اؤ ودې مږی۔ یا دې ېٔ ګس طرف ته وتوکی۔ ښی طرف یا قبلې ته مخامخ دې نه تُوکی۔
نمبر۲۳۔ کهٔ پهٔ نمانځهٔ کښې کټمل وچیچلو نو نیؤل اؤ غورزؤل ېٔ پکار دی پهٔ نمانځهٔ کښې ېٔ مړ کؤل ښهٔ نه دی۔ اؤ کهٔ چیچلې ېٔ نه وی نو نیسی دې ېٔ هم نه۔
نمبر۲۴۔ پهٔ فرض نمانځهٔ کښې بې ضرورته دیوال یا بل څهٔ ته تکیه لګؤل مکروه دی پهٔ نفلو کښې خیر دی۔
نمبر۲۵۔ کهٔ دَ سورت څو حرفونه پاتې وی۔ چې ژر رکوع ته ټیټ شی اؤ هغه حرفونه پهٔ رکوع کښې پوره کړی نو نمونځ ېٔ مکروه شو۔
نمبر۲۶۔ کهٔ دَ سجدې ځائې دَ ولاړې دَ ځائې نه وچت وی کهٔ دَ یو لېشت نه زیات وی نو نمونځ نه کیږی۔ اؤ کهٔ یو لیشت یا کم وی نو خیر دی۔ خو بې ضرورته مکروه دی۔
پهٔ کوم وخت کښې نمونځ ماتؤل جائز دی۔
نمبر۱۔ کهٔ څوک دَ ګاډی نه کوز شوی وی پهٔ سټیشن نمونځ کوی پهٔ ګاډی کښې ېٔ بال بچ سوارهٔ وی۔ یا سامان پروت وی۔ دې نمونځ کوی اؤ ګاډې روان شی نو نمونځ ماتؤل جائز دی۔
نمبر۲۔ کهٔ مخامخ مار روان وی دَ هغې نه ځان ساتلو دپاره نمونځ ماتؤلے شی۔
نمبر۳۔ دَ چرګو کوټنړیٔ لرې پاتې وه، سپی، پیشو، هغې طرف ته لاړو ویره وه چې وبه ېٔ خوری نو نمونځ ماتؤل جائز دی۔
نمبر۴۔ پهٔ نمانځهٔ ولاړ وهٔ چې چا ېٔ پېزار پورته کړو دا ویره وه چې کهٔ نمونځ پوره کوی نو غل به وتښتی نمونځ ماتؤل جائز دی۔
نمبر۵۔ کهٔ کټویٔ پهٔ اور پرته وه۔ پهٔ جوش راغله اؤ توئیدله نو نمونځ ورته ماتؤلې شی۔ غرض دا چې کله دَ داسې څیز دَ ضائع کېدو خطره وی ۔ چې دَ هغې قیمت یو درهم یعنې څلور انې جوړیږی نو نمونځ ماتؤل جائز دی۔
نمبر۶۔ کهٔ نمانځهٔ کښې بولو متیازو زور ورکړو۔ نو پکار ده چې نمونځ مات کړی۔ اؤ دَ ضرورت نه ځان وزګار کړی۔
نمبر۷۔ کهٔ څوک ړوند روان وی۔ مخکښې ېٔ پهٔ کوهی کښې دَ پرېوتو خطره ېٔ وی نو نمونځ ماتؤل فرض دی۔ کهٔ مات نهٔ کړی اؤ هغه پهٔ کوهی کښې پرېوزی نو دې ګنهګار دے۔
نمبر۸۔ کهٔ دَ چا وړوکی پهٔ جامو اور لګېدلے وی سوزی نو نمونځ ماتؤل فرض دی۔
نمبر۹۔ مور، پلار، نیا، نیکونه، دَ څهٔ خاص ضرورت دپاره ورته آواز وکړی نو فرض نمونځ ماتول فرض دی۔ لکه مور یا پلار ېٔ ناجوړه وی۔ پهٔ څهٔ کار پسې پاڅی نو پرېوځی اؤ دَ وچتؤلو ېٔ بل څوک نه وی نو نمونځ دې مات کړی اؤ هغه دې را وچت کړی۔ اؤ کهٔ بل څوک وی نو بې ضرورته دې ېٔ نه ماتوی۔
نمبر۱۰۔ کهٔ پرېوتې نه وی خو دَ پرېوتو خطره ېٔ وی اؤ امداد دپاره آواز وکړی نو هم ماتؤل فرض دی۔
نمبر۱۱۔ اؤ کهٔ دَ داسې خاص ضرورت دپاره ېٔ آواز نهٔ وی کړې هسې څهٔ خبرې دپاره ېٔ کړې وی۔ نو فرض نمونځ ماتؤل جائز نه دی۔
نمبر۱۲۔ کهٔ نفل یا سنت نمونځ کوی۔ اؤ مور پلار یا نیکهٔ ورته آواز وکړو۔ خو هغوی ته دا معلومه نه وه، چې دې نمونځ کوی۔ نو نمونځ ماتؤل اؤ هغوی ته ځواب ورکؤل واجب دی۔ دَ څهٔ تکلیف پهٔ وجه ېٔ آواز کړې وی اؤ کهٔ هسې ېٔ کړے وی دَ دواړو یو حکم دے۔ کهٔ نمونځ ېٔ مات نه کړو اؤ جواب ېٔ ورنه کړو۔ نو ګنهګار به شی اؤ کهٔ هغوی خبر وی چې نمونځ کوی نو کهٔ دَ ضرورت دپاره ورته آواز کوی نمونځ دې مات کړی ۔ اؤ کهٔ څهٔ خاص ضرورت ېٔ نه وی نو نه دې ماتوی۔
دَ وترو نمونځ
نمبر۱۔ وتر واجب دی۔ دَ واجبو درجه فرضو ته نژدے ده۔ قضا کؤل ېٔ سخته ګناه ده ۔ کهٔ قضا شی نو چې کله موقع بیا مومی ادا کؤل ېٔ پکار دی۔
نمبر۲۔ دَ وترو درے رکعته دی۔ پهٔ دویٔم رکعت چې کښینی۔ التَحِیَّاتُ نه پس دې درود نه وائی دریٔم رکعت ته دې ودریږی۔ اؤ چې الحمد اؤ سورت ووائی نو اَللهُ اکبر سره دې لاس تر غوږو یا تر وږو پورته کړی۔ بیا دې لاس وتړی۔ اؤ دعائے قنوت دې ووائی بیا دې رکوع اؤ سجده وکړی پهٔ دریٔم رکعت دې کښینی۔ اَلتَحیَّاتُ، درود شریف اؤ دعا دې ووائی اؤ سلام دې وګرزوی۔
نمبر۳۔ دعائے قنوت دا ده۔
اَللّٰهُمَّ اِنَّا نَستَعِینُکَ وَ نَستَغفِرُکَٔ وَ نُؤمِنُ بِکَٔ وَ نَتَوَکَّلُ عَلَیکَٔ وَ نُثنِی عَلَیکَٔ الخَیرَ نَشکُرُکَ وَلَا نَکفُرُکَٔ وَ نَخلَعُ وَ نَترُکُٔ مَن یَفجُرُک اَللّٰهُمَّ اِیَّاکَٔ نَعبُدُ وَلَکَ نُصَلِی وَنَسجُدُ وَ اِلَیکَٔ نَسعٰی وَ نَخفِدُ وَ نَرجُوا رَحمَتَکَٔ وَ نَخشَیٰ عَذَابَکَٔ اِنَّ عَذَابَکَٔ بِالکُفَّارِ مُلحِق۔
نمبر۴۔ دَ وترو پهٔ درے واړو رکعتونو کښې الحمد سره دَ سورت وینا پکار ده۔
نمبر۵۔ کهٔ پهٔ دریٔم رکعت کښې ېٔ دعائے قنوت لوستل هیر شو اؤ دَ رکوع نه پس ېٔ را یاد شو نو اوس دې ېٔ نه لولی۔ چې نمونځ پوره کړی نو سجدهٔ سهوه دې وکړی اؤ کهٔ دَ رکوع نه ووځی اؤ دعائے قنوت ېٔ ووې نو هم نمونځ ېٔ وشو خو داسې ورته نه وو کؤل پکار اوس به سجده سهوه کوی۔
نمبر۶۔ کهٔ پهٔ هېره سره ېٔ پهٔ اول یا دویٔم رکعت کښې دعائے قنوت ووې دَ دې هیڅ اعتبار نشته۔ پهٔ دریٔم رکعت کښې به ېٔ بیا وائی اؤ سجده سهوه به هم کوی۔
نمبر۷۔ چاته چې دعائے قنوت نه وی یاد هغه دې دا دعا وائی ” رَبَّنَا اٰتِنَا فِی الدُّنیَا حَسَنَةَ وَّ فِی اٰلاؔخِرَة حَسَنَةَ وَّقِنَا عَذَابَ النَّار“ یا درے ځله دې دا ووائی۔ ”اَللَّمُمَّ اغفِرلی“ یا کهٔ درے ځله ”یَارَبِ یَا رَبِ“ ووائی هم به ېٔ نمونځ وشی خو دعائے قنوت ورته یادؤل پکار دی.
سنت او نفل نمونځونه۔
نمبر۱۔ دَ سحر دَ نمانځهٔ نه مخکښې دوه رکعته نمونځ سنت دی، پهٔ احادیثو کښې دَ دې ډېر تاکید راغلے دے۔ هیچرې دې دا نهٔ پریږدی۔ کهٔ پهٔ کومه ورځ ناوخته شی اؤ دَ نمانځهٔ وخت بالکل اخر وی چې صرف دوه رکعته فرض ورکښې کېدے شی نو فرض دې ادا کړی اؤ چې نمر را وخیژی نو دَ سنتو دې قضا وکړی۔
نمبر۲۔ دَ نمازپښین دَ څلورو رکعته فرضو نه مخکښې څلور رکعته سنت اؤ وروستو دوه رکعته سنت وی۔ دا شپږ رکعته هم ډېر ضروری دی بې سبب ېٔ پرېښؤل سخته ګناه ده۔
نمبر۳۔ دَ نمازدیګر دَ څلورو رکعتو فرضو نه مخکښې هم څلور رکعته سنت ډېر ثواب لری خو دَ دې دومره تاکید نشته کهٔ چا پرېښؤل نو ګنهګار نه دی اؤ کهٔ چا وکړل نو ډېر ثواب ېٔ دے۔
نمبر۴۔ دَ نماښام دَ درے رکعتو فرضو نه پس دوه رکعته سنت هم ضروری دی کهٔ چا ونه کړل نو سخته ګناه ده۔
نمبر۵۔ ښهٔ دا ده چې دَ نمازخفتن دَ څلورو رکعته فرض نه مخکښې څلور رکعت سنت وکړی اؤ دَ فرضونه پس دوه رکعته سنت وکړی بیا دوه رکعت نفل اؤ بیا درے رکعته وتر۔ پهٔ دې حساب دَ نمازخفتن شپږ رکعته سنت شو خو پهٔ دې کښې دَ فرضو نه پس دوه رکعته ضروری دی پرېښؤل ېٔ ګناه ده۔ اؤ ړومبنی څلور رکعته دومره ضروری نه دی کهٔ چا وکړل نو ثواب ېٔ دے کهٔ ونه کړی نو ګناه ېٔ نشته ۔
نمبر۶۔ دَ روژې پهٔ میاشت کښې تراویح هم سنت دی، دَ دې ډېر تاکید راغلے دے۔ بې عذره نهٔ کؤل ېٔ سخته ګناه ده۔ ښځې اکثر تراویح نه کوی۔ داسې نه دی کؤل پکار، دَ نمازخفتن دَ فرضو اؤ سنتو نه پس شل رکعته دی۔ ښهٔ دا ده چې دَ دوؤ دوؤ رکعتونو نیت وتړی دَ څلورو هم خیر دے۔ چې شل واړه رکعته وکړی نو بیا دې وتر وکړی۔
فائده۔
دَ کومو سنتو چې کؤل ضروری دی هغې ته سنت مؤکده وئیلی شی پهٔ شپه ورځ کښې داسې دولس رکعته دی، دوه دَ سحر، څلور نمازپښین، ړومبنی اؤ دوه وروستی۔ دوه دَ نماښام، اؤ دوه دَ نمازخفتن ۔ پهٔ روژه کښې تراویح اؤ تهجّد نمونځ هم بعضو عالمانو پهٔ مُؤکَّدو سنت کښې شمېرلې دی۔
نمبر۷۔ دا دومره نمونځونه دَ شریعت دَ طرف نه مقرر دی۔ کهٔ دَ دې نه زیات څوک کوی، نو چې څومره ېٔ زړهٔ غواړی اؤ کله ېٔ زړهٔ غواړی کوی دې لیکن دا خیال پکار دے چې کومو درے وختونو کښې نمونځ مکروه دی۔ هغه وخت کښې دې نه کوی۔ دَ فرضو اؤ سنتو نه علاوه چې کوم نمونځ کیږی هغې ته نفل وئیلی شی نفل چې څوک څومره ډېر کوی هومره ېٔ ډېر ثواب کیږی۔ دَ نفلو څهٔ حد نشته بعضو دَ الله بندیانو به ټوله ټوله شپهٔ نمونځ کؤل بالکل به نه ودهٔ کېدل۔
نمبر۸۔ دَ ځنو نفلو نمونځونو ډېر زیات ثواب دے پهٔ لږه خواریٔ باندې دا ثواب حاصلېدے شی۔ داسې نفل شپږ وی، (۱) تحیَّة الوضوء(۲) اشراق(۳) څاښت(۴) اوّابین(۵)تهجّد(۶)صلوٰةِ تسبیح۔
نمبر۹۔ ” تَحِیّة الوضوء “کله چې څوک اؤدس وکړی نو دَ اودس نه پس دې دوه رکعته نفل وکړی۔ پهٔ حدیثو کښې دَ دې ډېر فضیلت راغلے دے۔ خو پهٔ مکروه وختونو کښې دې نه کوی۔
نمبر۱۰۔”اِشراق“ چې دَ سحر نمونځ وشی دَ مُصلّې نه پانه سی۔ نهٔ دَ دنیا پهٔ څهٔ کار کښې ولګی خو بس درود شریف وائی۔ دَ کلمې یا بل څه وظیفه کوی چې نمر وخیژی اؤ وچت شی نو دوه رکعته نمونځ وکړی۔ دَ یو حج اؤ یو عمرې هومره ثواب ېٔ دے۔ کهٔ دَ سحر نمانځهٔ نه پس دَ دنیا څه کار کښې ولګی خو دَ نمر راختو نه پس نمونځ وکړی هم اشراق به ېٔ وشی۔ خو ثواب به ېٔ کم وی۔
نمبر۱۱۔ بیا چې نمر ښهٔ را وچت شی اؤ ښهٔ تیز شی۔ دوه رکعته یا څلور یا اتهٔ یا دولس وکړی نو دې ته دَ څاښت نمونځ وائی۔ اؤ ډېر ثواب ېٔ دے۔
نمبر۱۲۔ دَ نماښام دَ فرضو اؤ سنتو نه پس کم نه کم شپږ رکعته اؤ زیات نه زیات شل رکعته نمونځ وکړی۔ نو دې ته صلوٰة اَوّابین وائی۔
نمبر۱۳۔ پهٔ اخره شپه کښې پاڅېدلو اؤ نمونځ کؤلو ته صلوٰةِ تهجد وائی دا نمونځ الله پاک ته ډېر مقبول دے۔ اؤ ډېر زیات ثواب ېٔ دے۔ تهجّد کم نه کم څلور رکعته اؤ زیات نه زیات دولس رکعته دی۔ که اخیره شپه کښې دَ پاڅېدو همّت ېٔ نه وی نو دَ نمازخفتن دَ نمانځهٔ نه پس دې ېٔ وکړی۔ خو دَ دې دومره ثواب نشته۔
نمبر۱۴۔ دَ صلوٰة تسبیح پهٔ حدیثو کښې ډېر فضیلت بیان شوے دے۔ حضورﷺ خپل ترهٔ حضرت عباس رضی الله عنه ته فرمائی چې دې نمانځهٔ باندې به ستا واړهٔ ، لوی، وړاندې وروستو ټول ګناهونه معاف شی۔ کهٔ طاقت دې وی نو هره ورځ دا نمونځ کوه۔ کهٔ نه وی پهٔ هفته کښې یو ځل کهٔ نه وی پهٔ میاشت کښې یو ځل کهٔ نه وی پهٔ کال کښې یو ځل۔ کهٔ نه وی پهٔ عمر کښې یو ځل خو ېٔ ضرور وکړهٔ۔ دَ دې نمونځ دَ کؤلو طریقه دا ده چې دَ څلورو رکعتو نیت وترې۔ دَ ”سُبحَانَکَٔ اللّٰهُمَّ ، الحمدُ اؤ سورت نه پس اؤ رکوع ته دَ تلو نه وړومبے پنځلس ځله دې ووائی” سُبحَانَ اللهِ وَلحَمدُ لِلهِ وَلَااِلٰهَ اِلاَّاللهُ وَاللهُ اَکبَرُ “ بیا رکوع ته لاړ شی اؤ ” سبحانَ رَبِیَّ العَظِیم“ وئیلو نه پس بیا لس ځله دغه تسبیح ووائی چې سجدې نه سر پورته کړی بلې سجدې ته دَ تلو نه مخکښې بیا لس ځله پهٔ بله سجده کښې دَ ”سُبحَانَ رَبِیَ الَعلیٰ “ نه پس لس ځله اؤ چې دَ دویٔمې سجدې نه پاڅی، کښینی نو هم دې لس ځله دغه تسبیح ووائی بیا دې دویٔم رکعت ته پورته شی اؤ هم دغه شان دې دویٔم رکعت هم وکړی۔ پهٔ دویٔم رکعت چې دویٔمې سجدې نه پورته شی۔ دَ التحیّاتُ نه مخکښې دې لس ځله دغه تسبیح ووائی۔ هم دغه شان به څلور واړه رکعته وکړی۔ پهٔ داسې طریقه هر رکعت کښې پنځهٔ اویا ځله تسبیح وئیلی شی۔
نمبر۱۵۔ پهٔ دې څلورو واړو رکعتونو کښې دَ الحمدُ نه پس چې کوم سورت وائی نو وئیلی شی خاص متعیّن سورت نشته۔
فصل
نمبر۱۔ دَ ورځې نفلو کښې دَ دوه ؤ رکعتو نیت هم تړلې شی اؤ دَ څلورو هم تړلې شی۔ دَ څلورو نه زیات پهٔ یو سلام نشی کؤلے دَ شپې نفلو کښې دَ شپږو اؤ اتو هم پهٔ یو ځائې اجازت شته ۔ دَ دې نه زیات مکروه دی۔
نمبر۲۔ کهٔ دَ څلورو رکعتو نیت ېٔ تړلې وی چې دوه رکعته وکړی نو ورته اختیار دے چې دَ دویٔم رکعت پهٔ قعده کښې التّحیاّتُ، درود اؤ دُعا ټول وائی اؤ بیا دریٔم رکعت ته پاڅی اؤ ”سُبحَانَکَٔ اللّٰهُمَّ“ اَعُوذُ بِا للهِ اؤ بِسمِ الله وئیلو نه پس اَلحَمدُ شروع کوی اؤ کهٔ پهٔ قعده کښې صرف اَلتَّحیَّاتُ ووائی اؤ دریٔم رکعت ته پاڅی، دَ بِسمِ الله اؤ الحَمدُ نه شروع کوی، هم دغه شان کهٔ چا دَ شپږو یا دَ اتو رکعتو تړلې وی۔ نو دَ دویٔم څلورم اؤ شپږم رکعت پهٔ قعده کښې ورته اختیار دے چې ”التَّحیاّٰتُ کښې درود اؤ دعا ټول وائی اؤ دریٔم، پنځم، اؤ ووم رکعت دَ ”سُبحَانَکَٔ اللّٰهُمَّ، اعوذ با لله، بِسم الله، اؤ اَلحَمدُ نه شروع کوی۔ دَ شپږم یا اتم رکعت پهٔ قعده کښې به التَّحِیَّات، درود اؤ دعا ټول ووائی۔ اؤ سلام به وګرزوی۔
نمبر۳۔ دَ سُنتو اؤ نفلو پهٔ ټولو رکعتونو کښې اَلتَّحِیَّات سره یو سورت وئیل واجب دی کهٔ قصدًا چا ونه وې نو ګنهګا دے اؤ هېر شو ترېنه نو سجده سهو دې وکړی۔
نمبر۴۔ دَ نفلو نیت چې چا وتړلو نو اوس ېٔ پوره کؤل واجب دی که مات ېٔ کړو نو ګنهګار دے ۔ قضا به ېٔ کوی ۔خو دَ نفلو هر دوه رکعته مستقل نمونځ دے کهٔ دَ څلورو یا شپږو نیت چا تړلې وی نو دوه پوره کؤل واجب دی کهٔ چا پهٔ دوه ؤ رکعتو سلام وګرزؤلو نو څه ګناه ېٔ نشته۔
نمبر۵۔ کهٔ چا دَ څلورو رکعتو نیت تړلې وی اؤ لا ېٔ دوه رکعته پوره کړے نه وی، چې نمونځ ېٔ مات کړو۔ نو صرف دوه رکعته به کوی۔
نمبر۶۔ کهٔ دَ څلورو رکعتو نیت ېٔ تړلې وی دوه رکعته ېٔ کړے وی پهٔ دریٔم یا څلورم کښې ېٔ مات کړو، نو کهٔ پهٔ دویٔم رکعت کښې ېٔ ”التَّحِیَّاتُ “ وئیلے وی نو صرف دَ دوؤ رکعتو قضا به کوی اؤ کهٔ پهٔ دویٔم رکعت کښې ترېنه پهٔ هېره التَّحِیَّاتُ پاتې وی اؤ دریٔم رکعت ته ولاړ وی نو پوره څلور رکعته به قضا کوی۔
نمبر۷۔ دَ نمازپښین پهٔ څلورو رکعتو سنتو کښې ېٔ کهٔ نمونځ مات کړو نو پوره څلوررکعته قضا به کوی۔ پهٔ دویٔم رکعت کښې ېٔ ”التَّحِیَّاتُ وئیلی وی اؤ کهٔ نه۔
نمبر۸۔ نفل نمونځ پهٔ ناستې هم جائز دے لېکن بې عذره پهٔ ناستې دَ کؤلو ثواب نیم دے۔ ښهٔ دا ده چې پهٔ ولاړې ېٔ وکړی۔ البته کهٔ دَ بیماریٔ دَ وجهې نه پهٔ ولاړې نهٔ شی کؤلے نو بیا به ېٔ پوره ثواب کیږی۔ فرض اؤ سنت بې مجبوریٔ نه پهٔ ناستې نه کیږی۔
نمبر۹۔ کهٔ نفل نمونځ چا پهٔ ناستې شروع کړے وهٔ۔ څه ېٔ پهٔ ناستې وکړو بیا ودرېدو نور ېٔ پهٔ ولاړې وکړو هم څهٔ حرج ېٔ نشته۔
نمبر۱۰۔ کهٔ نفل نمونځ ېٔ پهٔ ولاړې شروع کړے وهٔ پهٔ مینځ کښې پهٔ ړومبنی رکعت یا پهٔ دویٔم کښېناستو۔ نور ېٔ پهٔ ناستې وکړو هم جائز دی۔
نمبر۱۱۔ پهٔ نفل نمانځهٔ کښې کهٔ پهٔ ولاړې ستړې شو، دیوال ته ېٔ ډډه ووهله یا دَ همسا پهٔ تکیه ودرېدو هم مکروه نه دی۔
دَ استخارې نمونځ:
نمبر۱۔ چې څوک څهٔ کار کوی اؤ دَ الله پاک نه دَ هغې اجازت غواړی۔ دې ته اِستِخاؔره وئیلی شی۔ پهٔ حدیث شریف کښې دَ دې ډېر ترغیب راغلے دے۔ رسول الله ﷺ فرمائیلی دی چې ”دَ الله پاک نه اجازت نه غوښتل اؤ استخاره نه کؤل ډېره بدبختی اؤ کم نصیبی ده۔“ چې څوک وادهٔ کوژدن کوی۔ یا چرته پهٔ سفر ځی۔ یا بل څهٔ کار کوی۔ نوبې استخارې دې ېٔ نه کوی۔ چې استخاره وکړی نو انشاءالله هېچرې به پهٔ هغه کار نه ستومانه کیږی۔
نمبر۲۔ دَ استخارې دَ نمانځهٔ طریقه دا ده چې ړومبے دې دوه رکعته نمونځ وکړی اؤ بیا دې ښهٔ دَ زړهٔ دَ اخلاصه دا دعا ولولی۔
اَللّٰهُمَّ اِنّیِ اَستَخِیرُکَٔ بِعِلمِکَٔ وَ اَستَقدِرُکَٔ بِقُدرَتِکَٔ وَاَسَٔلَکَٔ مِن فِضلِکَٔ العَظِیم فِاِنَّکَٔ تَقدِرُ وَلَا اَقدِرُ وَتَعلَمُ وَلَا اَعلَمُ وَ اَنتَ عَلَّامُ الغُیُوبِ اَللَّمُمَّ اِن کُنتَ تَعلَمُ اَنَّ هٰذَالاَمرَ خِیرلِی فِی دِینی وَ مَعَاشِی وَ عَاقِبَةِ اَمرِی فَاَقدِرهُ وَ یَسّرهُ لِی ثُمَّ بَارِک لِی فِیهِ وَ اِن کُنتَ تَعلَمُ اَنَّ هٰذاالاَمرَ شَرُّلِّی فِی دِینِی وَ مَعَاشِی وَ عَاقِبَةِ اَمرِی فَاَصرِفهُ عَنّی وَاَقدِر لِی الخَیرَ حَیثُ کَانَ ثُمَّ اَرضِنِی بِهِ
اؤ چې کله لفظ ” هٰذَاالاَمرَ“ ته راشی دَ کوم لاندې چې کرښه ده نو پهٔ دې وخت کښې دې هغه کار پهٔ زړه کښې یاد کړی دَ کوم دپاره چې استخاره کوی۔ دې نه پس دې پهٔ پاکه صفا بستره باندې پهٔ اؤدس کښې وده شی، قبلې طرف ته دې مخ کړی چې دَ خوبه راپاڅی پهٔ هغه وخت چې ېٔ زړهٔ ته کومه خبره راغله دَ هغه کار دَ کؤلو یا نه کؤلو هم پهٔ هغې دې عمل وکړی دا به بهتره وی۔
نمبر۳۔ کهٔ پهٔ یوه ورځ څه پته ونهٔ لګېده پهٔ زړهٔ کښې ېٔ هم هغسې شک وهٔ۔ پهٔ یو طرف ېٔ اراده مضبوطه نه شوه نو پهٔ دوئمه ورځ دې بیا هم دغه شان وکړی۔ تر ووه ورځو پورې انشاءالله ضرور به ورته دَ هغه کار ښه والې یا بد والې معلوم شی۔
نمبر۴۔ کهٔ دَ حج دَ تلو دپاره استخاره کوی نو دا دې نه وائی چې حج ته لاړ شم کهٔ نه بلکې داسې دې ووائی چې پهٔ دې ورځ لاړ شم کهٔ نه۔
دَ توبې نمونځ:
کهٔ دَ بنده نه څهٔ کار دَ شریعت نه خلاف شوی وی نو دوهٔ رکعته نفل نمونځ دې وکړی۔ بیا دې دَ الله نه ډېر پهٔ زاریٔ سره معافی وغواړی۔ پهٔ خپلو کړو دې پښېمانه شی۔ توبه دې وباسی اؤ دَ مخکښې دپاره دې پخه اراده وکړی چې بیا به داسې کار نهٔ کؤم۔ الله پاک به ورته پهٔ خپل فضل هغه ګناه معاف کړی۔
دَ قضا نمونځونو کؤلو طریقه:
نمبر۱۔ دَ چا نه چې کوم نمونځ قضا شوی وی چې کله ورته یاد شی نو ژر دې ېٔ کوی، بې سببه وروستو کؤل ېٔ سخته ګناه ده۔ کهٔ چا ژر قضا ونه کړه پهٔ بله ورځ یا بل وخت ېٔ پرېښوده اؤ دَ هغې نه مخکښې ناڅاپه مړ شو نو برغدې ګناه ېٔ پهٔ سر شوې یو دَ نمونځ قضا کؤلو اؤ بله دَ قضا ژر نه ادا کؤلو۔
نمبر۲۔ کهٔ دَ چا نه ډېر نمونځونه قضا شوی وی چې څومره کېدے شی۔ ژر دې هغه ټول وجارباسی ۔ دا ضروری نه ده چې دَ نمازپښین نمانځهٔ سره دې دَ نمازپښین وکړی اؤ دَ نمازدیګر سره نمازدیګر۔ کهٔ ډېر نمونځونه دَ ډېرو میاشتو یا دَ ډېرو کالو دَ چا نه قضا شوی وی۔ دَ هغې پهٔ قضا جاویستلو کښې دې هم دَ جلدیٔ نه کار واخلی پهٔ یو یو وخت دې دوه دوه څلور څلور نمونځونه نه کوی۔ کهٔ څهٔ مجبوری وی نودَ هر فرض نمونځ سره دې یو قضا نمونځ جارباسی دا دَ ټولو نه کمه درجه ده ۔
نمبر۳۔ دَ قضا نمونځ جارویستلو دپاره څهٔ خاص وخت نشته۔ دومره خیال ساتل پکار دی چې مکروه وخت نه وی۔ درے وختونو کښې نمونځ مکروه دی۔(۱) دَ نمر راختلو پهٔ وخت کښې چې ښهٔ را وچت شی۔
(۲) (دَ غرمې پهٔ وخت کښې چې نمر سر پهٔ سر وی اؤ (۳) دَ نمر زیړی کېدو تر نمر پرېوتو پورې۔
نمبر۴۔ کهٔ دَ چا نه پهٔ ټول عمر کښې نمونځ نه وی قضا شوے اوس ترې یو قضا شو یا ترې څهٔ قضا شوے وی خو هغه ېٔ جارویستې وی اوس ورباندې دغه یو نمونځ پاتې وی نو اول دې دغه قضا نمونځ وکړی هله دې دَ وخت فرض کوی۔ بغیر دَ قضا جارویستو نه به ېٔ فرض نمونځ نه کیږی۔ البته کهٔ قضا نمونځ ترېنه هېر شوے وی اؤ دَ وخت فرض ېٔ وکړو نو چې کله ورته یاد شی نو هغه وخت دې ېٔ وکړی اؤ هغه وختی فرض دې بیا نه جارباسی هغه وشول۔
نمبر۵۔ کهٔ وخت دومره لږ وهٔ چې هغه قضا نمونځ کهٔ جارباسی، نو دا وخت نمونځ به ترې قضا شی نو اول دې دَ وخت نمونځ وکړی بیا دې قضا وجارباسی۔
نمبر۶۔ کهٔ دَ چا نه دوه یا درے یا څلور یا پنځهٔ نمونځونه قضا شول اؤ دَ دې نه علاوه ېٔ پهٔ ذمه نور قضا نمونځونه نه وو یعنې پهٔ ټول عمر کښې چې کله راسې دې ځوان شوے دے نمونځ ترې قضا شوے نه دے یا قضا شوے دے خو هغه ېٔ جارویستې دے نو اوس چې ترې څو پورې دا ټول قضا نمونځونه ونه جارباسې نو دَ وخت فرض نمونځ ېٔ نه کیږی ۔ اؤ چې دا پنځهٔ واړه جارباسی نو پهٔ داسې طریقه به ېٔ جارباسی چې کوم نمونځ ترې اول قضا شوے وی هغه به اول کوی بیا به هغې پسې دویٔم بیا دریٔم، دغه سې به ټول کوی لکه چې چا دَ یوې ورځې پنځه واړه نمونځونه نه وی کړے نو هغه به ړومبے دَ سحر قضا کوی، بیا دَ نمازپښین، بیا دَ نمازدیګر، بیا دَ نماښام، بیا دَ نمازخفتن، کهٔ په دې ترتیب ېٔ ونه کړی لکه اول دَ نمازپښین وکړی بیا دَ سحر نو دا صحیح نه دی دوباره به ېٔ کوی۔
نمبر۷۔ کهٔ دَ چا نه شپږو نه زیات نمونځونه قضا شوی وی، نو اوس بغیر دَ دې نمونځونو دَ جارویستلو نه هم دَ وخت فرض نمونځ کولے شی اؤ چې کله دا قضا نمونځونه جارباسی نو چې پهٔ دوی کښې کوم ړومبے قضا شوی وی دَ هغې ړومبے جارویستل ضروری نه دی چې څنګه ېٔ خوښه وی هغسې دې ېٔ وکړی۔ پهٔ ترتیب ېٔ کؤل ضروری دی۔
نمبر۸۔ دوه درے میاشتې یا دوه درے کاله شوے وو چې دَ چا نه شیږ نمونځونه قضا شوے وو خو هغه قضا ېٔ لا جارویستې نه وه اؤ نور نمونځونه ېٔ پوره پوره کؤل چې اوس ترېنه یو نمونځ قضا شو نو دې هم اوس بغیر دَ دې قضا جارویستو نه دَ وخت فرض نمونځ کؤلے شی، صاحب ترتیب نه دی۔
نمبر۹۔ کهٔ دَ چا پهٔ ذمه شپږ یا دَ شپږو نه زیات نمونځونه وو۔ اؤ ترتیب ورباندې ضروری نه وهٔ ۔ لېکن هغه ټول ېٔ پهٔ یو یو، دوه دوه کښې وجارویستل دې اوس بیا صاحب ترتیب شو، کهٔ دَ شپږو نه کم نمونځونه ترې قضا شی نو هغه به پهٔ ترتيب کوی اؤ چې څو پورې ېٔ هغه قضا نمونځونه جارويستی نهٔ وی دَ وخت فرض نمونځونه نه شی کؤلے البته کهٔ بيا ترېنه شپږ یا زیات قضا شو نو اوس ورته ترتیب معاف دے ۔ بغیر دَ دې شپږو دَ جارویستو نه دَ وخت نمونځ کؤلے شی۔
نمبر۱۰۔ دَ چا نه ډېر نمونځونه قضا شوے وو هغه ېٔ ورو ورو جارویستل څلور یا پنځهٔ پاتې دی۔ نو په دهٔ باندې اوس هم ترتیب ضروری نه دے چې څنګه ېٔ خوښه وی دغه نمونځونه دې وجارباسی اؤ کهٔ دا ېٔ لا پوره کړے نه وی نو هم دَ وخت فرض نمونځ کؤلے شی چې دا ټول ختم کړی نو اوس به ورباندې بیا ترتیب ضروری شی څو پورې چې ترېنه شپږ نمونځونه قضا شوے نه وی۔
نمبر۱۱۔ کهٔ دَ وترو نمونځ ترې قضا شو، سوا دَ دې نه ترې بل نمونځ نه وی قضا شوے نو بغیر دَ وترو دَ جارویستو نه دَ سحر نمونځ نشی کؤلے۔ کهٔ هغه ورته یاد وهٔ اؤ دَ سحر نمونځ ېٔ وړومبے وکړو، بیا ېٔ دَ وترو قضا وکړو نو هغه دَ سحر نمونځ به دوباره کوی۔
نمبر۱۲۔ کهٔ چا تش دَ نمازخفتن نمونځ کړے وهٔ اؤ وودهٔ شو۔ بیا ېٔ دَ تهجدو دَ پاره اودس وکړو اؤ وتر ېٔ هم وکړل سحر ورته را یاد شو چې دَ نمازخفتن نمونځ مې بې اودسه کړے وهٔ نو اوس به تش دَ نمازخفتن قضا جارباسی۔
نمبر۱۳۔ قضا صرف دَ فرضو اؤ وترو جارویستې شی دَ سنتو قضا نشته البته کهٔ دَ سحر نمونځ دَ چا نه قضا شوے وی نو کهٔ دَ زوال نه مخکښې ېٔ جارباسی نو سنت اؤ فرض دواړه دې وکړی اؤ کهٔ دَ زوال نه پس ېٔ جارباسی نو تش دوه رکعته فرض به کوی۔
نمبر۱۴۔ کهٔ دَ سحر وخت پهٔ چا دومره لږ شو چې صرف دوه رکعته فرض ورکښې کېدے شی نو سنت دې پرېږدی اؤ دَ نمر راختو نه پس دَ غرمې نه مخکښې دې سنت بیا وکړی ۔
نمبر۱۵۔ کهٔ چا بې نمازه توبه وویسته نو څومره نمونځونه چې تر اوسه دَ هغهٔ نه قضا شوی وی دَ هغې ټولو به قضا جارباسی پهٔ تشه توبه نمونځونه نهٔ معاف کیږی ۔ البته دَ نمونځ نهٔ کؤلوګناه به ورته معاف شی اؤ کهٔ قضا ېٔ ونه جارویسته نو بیا به هم هغسې ګنهګار وی۔
نمبر۱۶۔ کهٔ دَ چا نه څهٔ نمونځونه قضا شوی وی اؤ لا ېٔ جارباسلې نه وی نو دَ مرګ پهٔ وخت کښې دَ فدیې ورکؤلو وصیت ورباندې فرض دی کهٔ وېٔ نه کړو نو ګنهګار به وی (دَ نمانځهٔ دَ فدیې بیان به دَ روژې دَ فدیې سره پهٔ دریٔم باب کښې راشی)۔
نمبر۱۷۔ کهٔ دَ ګڼو کسانو نه دَ یو وخت نمونځ قضا شوے وهٔ نو پکار دی چې پهٔ جمع سره ېٔ وکړی۔ کهٔ جهری نمونځ وی نو دغسې پهٔ جهر به ورکښې قرأت لولی اؤ کهٔ نه وی نو هغسې به ېٔ کوی۔
سجده سهو کؤل:
نمبر۱۔ پهٔ نمانځهٔ کښې چې څومره کارونه واجب دی پهٔ هغو کښې کهٔ یو واجب کار یا څو واجب کارونه پهٔ هېره پاتې شی نو سجده سهو کؤل واجب دی۔ چې سجده سهو وکړی نو نمونځ به ېٔ پوره شی اؤ کهٔ وېٔ نه کړه نو نمونځ به دوباره کوی۔
نمبر۲۔ کهٔ پهٔ هېره ترې دَ نمانځهٔ یو فرض کار پاتې شی نو پهٔ سجده سهو کار نه کیږی ټول نمونځ به بیا دَ سره کوی۔
نمبر۳۔ دَ سجده کؤلو طریقه دا ده چې پهٔ اخری رکعت التَّحیَّاتُ تر تشهد پورې ووائی نو یو طرف ته دې سلام وګرزوی دوه سجدې دې وکړی اؤ بیا دې پوره التَّحیَّاتُ سره دې درود اؤ دعا ووائی نو سلام دې وجارباسی۔
نمبر۴۔ کهٔ چا پهٔ هېره یو طرف ته سلام ونه ګرزؤلو اؤ دَ تشهّد نه پس ېٔ دوه سجدې وکړې نو سجده سهو صحیح شوه نمونځ ېٔ پوره شو۔
نمبر۵۔ کهٔ چا پهٔ هېره دوه ځله رکوع وکړه یا ېٔ درے سجدې وکړې نو سجدهٔ سهو ورباندې واجب شوه۔
نمبر۶۔ کهٔ چا پهٔ نمانځهٔ کښې پهٔ هېره اَلحَمدُ پرېښوه ۔ یا ېٔ سورت اول ووې اؤ اَلحَمدُ وروستو، پهٔ هغهٔ سجده سهو واجب شوه ۔
نمبر۷۔ کهٔ چا دَ فرضو پهٔ وړومبنیو دوهٔ رکعتونو کښې دَ اَلحَمدُ سره سورت ونه وې نو دَ وروستنیو دوه ؤ سره دې ووائی اؤ سجده سهو دې وکړی۔ اؤ کهٔ وړومبنیو دوه ؤ رکعتونو کښې ېٔ پهٔ یو کښې سورة نه وهٔ وئیلے نو پهٔ روستنیو دوه ؤ کښې دې یَو کښې ووائی اؤ سجدهٔ سهو دې وکړی اؤ کهٔ پهٔ وړومبنیو دوؤ کښې ېٔ دَ اَلحَمدُ سره سورة نه وهٔ وئیلے پهٔ وروستنیو کښې ېٔ هم هېر شو پهٔ اخر کښې ورته یاد شو چې پهٔ اوّلو دواړو رکعتونو کښې یا یو کښې مې سورت نه دې وئیلے نو سجده سهو دې وکړی۔ نمونځ به ېٔ پوره شی۔
نمبر۸۔ دَ سنتو، وترو اؤ نفلو پهٔ ټولو رکعتونو کښې دَ اَلحَمدُ سره سورت وئیل واجب دی۔ کهٔ پهٔ یو رکعت کښې هم دَ چا نه سورت پاتې شو نو سجدهٔ سهو به کوی۔
نمبر۹۔ کهٔ دَ الحمدُ وینا نه پس ېٔ دا سوچ کؤلو چې کوم سورت ووایٔم۔ پهٔ دې سوچ کښې دومره وخت تېر شو چې درے ځله ورکښې سُبحانَ الله وئیلی شی۔ بیا ورته را یاد شو چې رکعتو نه مې څلور پوره کړی دی نو اوس هم ورباندې سجده سهو واجب ده ۔
نمبر۱۰۔ کهٔ بالکل اخری رکعت کښې دَ التَّحیَّاتُ نه پس ورته دا شک شو چې درے رکعته مې وکړل کهٔ څلور، پهٔ دې سوچ کښې خاموش ناست وهٔ، پهٔ سلام ګرزؤلو کښې دومره تاخیر راغلو چې درے ځله ورکښې سُبحَانَ الله وئیلی شی۔ بیا ورته را یاد شو چې رکعتونه مې څلور پوره کړی دی نو اوس هم ورباندې سجده سهو واجب ده۔
نمبر۱۱۔ دَ اَلحَمدُ اؤ سورت وینا نه پس رکوع ته ټیټ نه شو چې څه سوچ کښې دومره ولاړ وهٔ چې درے ځله ورکښې سبحان الله وئیلی شی نو سجده سهو پرې واجب ده ۔
نمبر۱۲۔ هم دغسې کهٔ دَ نمانځهٔ پهٔ مینځ کښې څوک پهٔ څه سوچ دومره ایسار شو چې درے ځله سُبحان الله ورکښې وئیلی شی۔ یا پهٔ دویٔم یا پهٔ څلورم رکعت چې التَّحیَّاتُ ته کښینی نو ژر ېٔ شروع نه کړی چې څه سوچ کښې ورباندې دومره وخت تېر شی۔ یا رکوع نه چې ودریږی۔ یا دَ دواړو سجدو پهٔ مینځ کښې پهٔ څهٔ سوچ دومره وخت تېر کړی۔ پهٔ دې ټولو موقعو باندې سجده سهو واجب کیږی غرض داچې پهٔ هېره پهٔ څه کار کښې دومره ایسارتیا وکړی یا چې سوچ باندې دومره وخت تېر کړی چې درے ځله ورکښې سُبحان الله وئیلی شی نو سجده سهو پرې واجب شوه۔
نمبر۱۳۔ دریو یا څلورو رکعتو فرض نمونځ کښې چې پهٔ دویٔم رکعت التَّحیَّاتُ ته کښینی کهٔ چا دوه ځله اَلتَّحیَّاتُ ووې یا ېٔ دَ تشهّد نه پس اَللَّهمُمَّ صَلِ عَلیٰ مُحَّمد یا دَ دې نه زیات ووې نو سجده سهَو پرې واجب شوه ۔ کهٔ دَ دې نه ېٔ کم وئیلی وی نو نه واجب کیږی۔
نمبر۱۴۔ پهٔ نفل نمونځونو کښې پهٔ دویٔم رکعت کښې هم التَّحیَّاتُ سره درود وئیل جائز دی۔ دَ دې وجهې نه پهٔ نفلو کښې کهٔ دویٔم رکعت کښې چا دَ تشهُّد نه زیات ووئیلو نو سجده پرې نه واجبیږی اؤ کهٔ چا سوه ځله التَّحیَّاتُ ووې نو پهٔ نفلو کښې پرې هم سجده واجبیږی۔
نمبر۱۵۔ کهٔ التَّحیَّاتُ ته کښیناستو۔ پهٔ هېره باندې ېٔ اَلحَمدُ یا بل څه شروع کړهٔ نو سجده سهو پرې واجب شوه۔
نمبر۱۶۔ دَ نیت تړلو نه پس کهٔ چا دَ سُبحانَکَٔ اللّٰهُمَّ پهٔ ځائې دعائے قنوت ووې نو سجده سهو واجب نه ده۔ هم دغسې کهٔ چا پهٔ دریٔم یا څلورم رکعت کښې دَ الحمدُ پهٔ ځائې التَّحیَّاتُ یا بل څه ولوستل هم سجده واجب نه ده۔
نمبر۱۷۔ کهٔ دَ دریو یا څلورو رکعتو پهٔ نمانځهٔ کښې پهٔ دویٔم رکعت کښېښناستل دَ چا نه هېر شو۔ دریٔم رکعت ته پهٔ ودرېدو کښې ورته یاد شو۔ کهٔ ښپې ېٔ نیغې شوے نه وی نو کښېښناستل پکار دی۔ دَ التَّحیَّاتُ نه پس دې ودریږی اؤ سجده پرې نشته اؤ کهٔ ښپې ېٔ نیغې شوے وی۔ نو نه دې کښینی چې څلور رکعته پوره کړی نو اخر کښې دې سجده سهو وکړی۔ اؤ کهٔ دَ نیغ ودرېدو نه پس کښېښناستو اؤ التَّحیَّاتُ ېٔ ووې نو ګنهګار شو اؤ سجده به هم کوی۔
نمبر۱۸۔ کهٔ پهٔ څلورم رکعت کښې اخری قعده باندې کښېښناستل ېٔ هېر شو، ودرېدو نو کهٔ ښپې ېٔ نیغې شوے نه وی بلکې دَ ناستې حالت ته قریب وېی نو کښېښناستل پکار دی دَ التَّحیَّات اؤ درود نه پس دې سلام وګرزوی۔ سجده پرې نشته ۔ اؤ کهٔ نیغ ودریدلې وی بلکې کهٔ اَلحَمدُ اؤ سورت ېٔ هم لوستې وی بلکې دَ پنځم رکعت رکوع ېٔ هم کړے وی۔ بیا دې هم کښیښنی التَّحیَّاتُ دې ولولی اؤ سجده سهو دې وکړی البته کهٔ دَ رکوع نه پس هم ورته یاد نه شو اؤ دَ پنځم رکعت سجده ېٔ وکړه نو دا نمونځ ېٔ نفل شو۔ شپږم رکعت دې ورسره پوره کړی اؤ فرض نمونځ دې دوباره بیا وکړی۔ کهٔ شپږم رکعت ېٔ ورسره نه کړو نو څلور به ېٔ نفل شی اؤ دا یو به ېٔ بیکاره شی۔
نمبر۱۹۔ کهٔ پهٔ څلورم رکعت کښیښناستو التَّحیَّاتُ ېٔ ووې اؤ بیا پاڅېدو نو دَ پنځم رکعت دې سجدې کؤلو نه ړومبے چې ېٔ یاد شو، پکار ده چې کښیښنی اؤ دَ ناستې سره دې یو طرفته سلام وګرزوی اؤ سجده سهو دې وکړی۔ اؤ کهٔ دَ پنځم رکعت سجده ېٔ وکړه۔ بیا ورته یاد شو نو شپږم رکعت دې ورسره ملګرے کړی۔ اؤ سجده سهو دې وکړی۔ څلور به ېٔ فرض شی اؤ دوه نفل۔ اؤ کهٔ پهٔ پنځم رکعت کښیناستو اؤ سجده سهو ېٔ وکړه نو ښه ېٔ ونه کړل۔ څلور ېٔ فرض شو اؤ یو رکعت ېٔ برباد شو۔
نمبر۲۰۔ کهٔ څلور رکعته فرض ېٔ کؤلو، پهٔ دویٔم رکعت کښیښناستل ېٔ هېر شو، نو کهٔ دَ دریٔم رکعت دَ سجدې نه وړومبے ورته یاد شو نو کښیناستل ورته پکار دی التَّحیَّاتُ دې ووائی اؤ خپل نمونځ دې پوره کړی آخر کښې دې سجده سهو وکړی اؤ کهٔ دَ دریٔم رکعت سجده ېٔ وکړه نو بیا دې څلور پوره کړی اؤ آخر کښې دې سجده وکړی۔
نمبر۲۱۔ کهٔ پهٔ دې کښې ېٔ شک شو چې څلور رکعته مې وکړل کهٔ درے، کهٔ داسې عادت ېٔ نه وهٔ۔ اتفاق ورته شک پیدا شو نو نمونځ دې دوباره وکړی۔ اؤ کهٔ دا ېٔ عادت وی چې اکثر ېٔ پهٔ زړهٔ کښې شک راځی نو پهٔ زړهٔ کښې دې سوچ وکړی کهٔ زیات خیال ېٔ دَ دې وهٔ چې درے رکعته مې کړی دی نو یو رکعت دې بل وکړی۔ اؤ سجده دې نه کوی۔ اؤ کهٔ زیات ګومان ېٔ دا وهٔ چې څلور مې پوره کړی دی نو بل رکعت دې نه ورسره کوی اؤ سجده دې هم نه کوی۔ اؤ کهٔ دَ سوچ نه پس ېٔ هم یو طرف ته خیال قوی نه شو، دواړه طرف ورته برابر وو نو دا دې درے وګڼی یو رکعت دې بل وکړی۔ خو پهٔ دویٔم دې هم کښینی اَلتَّحیَّاتُ دې ولولی۔ اؤ پهٔ څلورم هم اؤ آخر کښې دې سجده سهو وکړی۔
نمبر۲۲۔ کهٔ دا شک ېٔ شو چې دا ړومبے رکعت دے کهٔ دویٔم دَ هغې هم دا حکم دے کهٔ ړومبی ځل شک وی۔ نو بیا دې ېٔ وکړی اؤ کهٔ همیشه ورته شک راځی چې کوم طرف ته ېٔ زیات خیال وی، هغه دې وکړی کهٔ دواړه طرف ته ېٔ خیال برابر وی نو یو دې ېٔ وګڼی خو پهٔ دې ړومبی رکعت دې هم کښینی اَلتَّحیَّاتُ دې ووائی شاید چې دا دویٔم وی ۔ پهٔ دویٔم رکعت دې هم کښینی اؤ دویٔم کښې دې اَلحَمدُ سره سورت هم ووائی شاید چې دا دریٔم وی پهٔ دریٔم دې کښینی اَلتَّحیَّاتُ دې ولولی شاید چې دا څلورم وی۔ بیا دې پهٔ څلورم هم کښینی اؤ تشهُّد نه پس دې سجده سهو وکړی۔
نمبر۲۳۔ کهٔ دا شک ېٔ شو چې دویٔم رکعت دے کهٔ دریٔم، نو دَ هغې هم دا حکم دے۔ کهٔ دواړه طرف ته ېٔ ګومان برابر وی نو دویٔم دې ېٔ وګڼی۔ پهٔ دې دې هم کښینی اَلتَّحیَّاتُ دې ووائی۔ بیا دې پهٔ دریٔم هم ووائی اؤ پهٔ څلورم هم، اؤ سجده سهو دې وکړی۔
نمبر۲۴۔ کهٔ دَ نمانځهٔ پوره کؤلو نه پس ېٔ دا شک شو چې درے رکعته مې وکړل، کهٔ څلور، دَ دې شک هېڅ اعتبار نشته، نمونځ ېٔ وشو، البته کهٔ پوره ورته یاد شی چې درے رکعته مې کړی دی نو ودریږی دې اؤ بل رکعت دې ورسره وکړی اؤ سجده سهو دې وکړی اؤ کهٔ دَ نمانځهٔ نه پس ېٔ خبرې کړی وی یا بل داسې کار چې نمونځ پرې ماتیږی۔ بیا ېٔ دا خیال راغلو چې درے رکعته مې کړی دی نو نمونځ دې دوباره وکړی۔ کهٔ دَ اَلتَّحیَّاتُ وینا نه پس چې سلام ېٔ نه وی ګرزولې شک ېٔ راغلو دَ هغې هم دا حکم دے چې څو پورې ېٔ پوره یاد نه وی، هېڅ اعتبار نشته، خو کهٔ دَ احتیاط دپاره څوک نمونځ دوباره بیا وکړی۔ نو ښه ده چې په زړهٔ کښې ېٔ شک پاتې نهٔ شی۔
نمبر۲۵۔ کهٔ پهٔ نمانځهٔ کښې ېٔ څو کارونه داسې وکړل چې سجده پرې واجبیږی نو یوه سجده سهو دې ټولو دپاره کافی ده ۔ پهٔ یو نمانځهٔ کښې دوه ځله سجده سهو نه شی کؤلے۔
نمبر۲۶۔ دَ سجدهٔ سهو کؤلو نه پس ترې داسې کار وشو چې سجده پرې واجبیږی نو هم دغه سجده کافی ده ۔ دوباره به ېٔ نه کوی۔
نمبر۲۷۔ کهٔ پهٔ نمانځهٔ کښې ترې داسې څه غلطی شوی وی چې سجده سهو پرې واجبیږی لېکن پهٔ هېره ېٔ دواړو طرف ته سلام وګرزؤلو اؤ سجده ېٔ ونه کړه خو تر دې وخته هم پهٔ هغه ځائې ناست وی نه ېٔ مخ دَ قبلې نه ګرزؤلے وی ۔ اؤ نه ېٔ څهٔ دنیاوی خبره یا داسې څه کار کړے وی چې نمونځ پرې ماتیږی نو اوس دې سجده سهو وکړی۔ کهٔ دَ سلام نه پس ېٔ کلمه یا درود یا بل څه وظیفه کړے وی۔ دَ دې څه باک نشته۔ سجده سهو دې وکړی۔ نمونځ به ېٔ پوره شی۔
نمبر۲۸۔ کهٔ سجده سهو پرې واجب وه اؤ قصدًا ېٔ دواړه طرفته په دې نیت سلام وګرزؤلو، چې سجده سهو نه کوم بیا هم ورته دَ سجدې کؤلو اختیار شته څو پورې چې ېٔ داسې څه نه وی کړے چې نمونځ پرې ماتیږی۔
نمبر۲۹۔ کهٔ دَ څلورو رکعتو یا دریو رکعتو پهٔ نمانځهٔ کښې ېٔ پهٔ هېره دویٔم رکعت باندې سلام وګرزؤلو نو خیر دی، پادسی اؤ خپل نمونځ دې پوره کړی اؤ سجده سهو دې وکړی البته کهٔ دَ سلام ګرزؤلو نه پس ېٔ داسې څهٔ کار کړے وی چې نمونځ پرې ماتیږی نو دوباره دې بیا نمونځ وکړی۔
نمبر۳۰۔ کهٔ پهٔ خطا ېٔ دَ وترو پهٔ اول یا دویٔم رکعت کښې دعائے قنوت ووې نو دَ دې څه اعتبار نشته۔ دریٔم رکعت کښې دې بیا ووائی اؤ سجده سهو دې وکړی۔
نمبر۳۱۔ کهٔ پهٔ وترو کښې ېٔ شک شو۔ چې دا مې دویٔم رکعت دے کهٔ دریٔم اؤ یو طرف ته ېٔ هم ګومان غالب نه وهٔ۔ دواړه طرفه ورته برابر ښکارېدهٔ نو پهٔ دې رکعت کښې دې هم دعائے قنوت ولولی اؤ دَ اَلتَّحیَّاتُ نه پس دې پاڅی بل رکعت دې وکړی پهٔ هغې کښې دې هم دعائے قنوت ولولی اؤ سجده سهو دې وکړی۔
نمبر۳۲۔ کهٔ پهٔ وترو کښې ېٔ دَ دعائے قنوت پهٔ ځائې سُبحانَکَٔ اللّٰهُمَّ شروع کړه بیا ېٔ فکر شو نو دعائے قنوت ېٔ ووې۔ سجده سهو ورباندې نشته۔
نمبر۳۳۔ کهٔ پهٔ وترو کښې ېٔ دعائے قنوت هېر شو۔ سورت ېٔ ووې اؤ رکوع ېٔ وکړه نو رکعت دې پوره کړی اؤ آخر کښې دې سجده سهو وکړی۔
نمبر۳۴۔ کهٔ دَ اَلحَمدُ نه پس چا دَ یو سورت پهٔ ځائې دوه ، درے سورتونه ووې نو څهٔ باک ېٔ نشته ، سجده سهو پرې نه لازمیږی۔
نمبر۳۵۔ کهٔ دَ فرضو پهٔ وروستنیو دوه ؤ تشو رکعتونو کښې چا پهٔ هېره سورت ووې پهٔ یو رکعت کښې یا پهٔ دواړو کښې، څهٔ باک ېٔ نشته سجده سهو پرې نه لازمیږی۔
نمبر۳۶۔ کهٔ دَ نمانځهٔ پهٔ شروع کښې چا سُبحَانَکَٔ اللَّهُمَّ ونه وې یا رکوع کښې ېٔ سُبحانَ رَبیَّ العَظِیمُ ونه وې یا سجده کښې ېٔ سُبحَانَ رَبِیَ الاَعلیٰ ونه وې یا ېٔ دَ رکوع نه پورته کېدو پهٔ وخت کښې سَمِعَ اللهُ لِمَن حَمِدَهُ یاد نه شو یا ېٔ دَ نیت تړلو وخت کښې لاس غوږونو ته یا وږو ته پورته نه کړو یا ېٔ دَ رکعت پهٔ اخر کښې درود یا دعا ونه وې۔ دَ تشهّد نه پس ېٔ هم دغسې سلام وګرزؤلو پهٔ دې ټولو صورتونو کښې سجده سهو نه لازمیږی۔
نمبر۳۷۔ دَ فرضو پهٔ وروستنیو دواړو رکعتونو کښې یا یو رکعت کښې چا اَلحَمدُ ونه وې هم دغسې چپ ودرېدو بیا رکوع ته لاړو نو هم سجده سهو پرې واجب نه ده ۔
نمبر۳۸۔ دَ کومو کارونو چې پهٔ هېره سره کؤلو باندې سجده سهو لازمیږی کهٔ هغه کارونه څوک پهٔ قصد وکړی نو سجده سهو پرې واجب نه ده بلکې نمونځ به دوباره سره کوی۔ کهٔ سجدهٔ سهو ېٔ وکړه هم ېٔ نمونځ نه دے شوے۔ کوم کارونه چې پهٔ نمانځهٔ کښې نهٔ فرض دی اؤ نه واجب ، بلکې سنت یا مستحب دی، دَ هغې پهٔ هېره سره پاتې کېدو باندې سجده سهو نه لازمیږی نمونځ ېٔ وشو۔
نمبر۳۹۔ کهٔ پهٔ جهری نمونځونو کښې امام پهٔ زوره قرأت ونه وې یا چا امام یا مقتدی دَ ورو آواز پهٔ نمونځونو کښې پهٔ زوره با ندې قرأت ووې نو سجده سهو واجب شوه ۔ البته کهٔ لږ غوندې تلاوت ېٔ پهٔ زوره کړے وهٔ چې دَ نمانځهٔ دپاره کافی نه وی، لکه دوه درے الفاظ ېٔ وئیلی وی یا پهٔ جهری کښې دغسې دوه درے ټکی امام پهٔ ورو ولوستل سجده سهو پرې نشته۔
سجده تلاوت:
نمبر۱۔ پهٔ قران شریف کښې څوارلس آیتونه دی کوم ځائې کښې چې دَ قران شریف پهٔ کناره باندې ورسره سجدؔه لیکلې وی دَ دې آیتونو پهٔ تلاوت کؤلو باندِ سجده واجبیږی۔ اؤ دې سجدې ته سجده تلاوت وئیلی شی۔
نمبر۲۔ دَ سجده تلاوت کؤلو طریقه دا ده چې اَللهُ اَکبَر ووائی اؤ سجدې ته لاړ شی دَ اَللهُ اکبر وینا پهٔ وخت لاس پورته کؤل نشته ۔ سجده کښې دې کم نه کم درے ځله سُبحان رَبیَّ الاَعلیٰ ووائی۔ بیا دې اللهُ اکبر ووائی اؤ سر دې راپورته کړی۔ بس سجده پوره شوه سلام ګرزؤل ورکښې نشته۔
نمبر۳۔ ښهٔ دا ده چې پهٔ ولاړې اَللهُ اکبر ووائی۔ سجدې ته لاړ شی اؤ بیا اللهُ اکبر ووائی ودریږی خو کهٔ چا پهٔ ناستې اللهُ اکبر ووې سجدې ته لاړ یا دَ سجدې نه را پورته شو اللهُ اکبر ېٔ ووې اؤ کښېښناستو نو هم خیر دے سجده ېٔ پوره شوه ۔
نمبر۴۔ دَ سجدې تلاوت چې څوک ولولی پهٔ هغه سجده واجب شی۔ چې څوک ېٔ واؤری پهٔ هغهٔ هم، دَ قران دَ اؤرېدو پهٔ اراده ناست وهٔ اؤ کهٔ پهٔ بل کار کښې مشغول وی اؤ بې ارادې دَ سجدې آیت واوری ځکه بهتره دا ده چې دَ سجدې آیت دې پهٔ زوره نه لولی چې پهٔ بل سجده واجب نه شی۔
نمبر۵۔ کوم شرطونه چې دَ نمانځهٔ دی هغه دَ سجدهٔ تلاوت دپاره هم ضروری دی۔ لکه اودسؔ کؤل، دَ ځاؔئې ، بدؔن اؤ جامو پاکی، قبلې ته مخ اؤ داسې نور ۔
نمبر۶۔ څهٔ رنګ چې دَ نمانځهٔ سجده کولې شې دَ تلاوت سجده هم دغسې پکار ده ۔ بعضې خلق پهٔ قران شریف باندې سجده لګوی، داسې سجده نه کیږی۔
نمبر۷۔ کهٔ پهٔ هغه وخت دَ چا اودس نه وی نو بل وخت دې ېٔ بیا وکړی پهٔ هغه وخت سجده کؤل ضروری نه دی۔ خو ښهٔ دا ده چې پهٔ هغه وخت وشی شاید چې بیا ېٔ یاده نه وی۔ اؤ پهٔ ذمه ېٔ پاتې شی۔
نمبر۸۔ کهٔ دَ چا پهٔ ذمه دَ تلاوت ډېرې سجدې پاتې وی۔ یا ېٔ ادا کړے نه وی، نو ژر دې ېٔ ادا کړې کهٔ پهٔ ټول عمر کښې ېٔ ادا نه کړی نو ګنهګار به پاتې شی۔
نمبر۹۔ کهٔ چا دَ حیض یا دَ نفاس پهٔ وخت کښې دَ سجدې آیت واؤرېدو نو سجده پرې نهٔ واجب کیږی۔ اؤ کهٔ پهٔ داسې وخت کښې ېٔ واؤرېدو چې غسل پرې فرض وهٔ نو غسل نه پس پرې سجده واجب ده۔
نمبر۱۰۔ کهٔ دَ بیماریٔ پهٔ حالت کښې واؤری اؤ دَ سجدې کؤلو طاقت ېٔ نه وی چې څنګه نمونځ پهٔ اشاره کولے شی۔ دغسې سجدهٔ تلاوت هم پهٔ اشاره کولے شی۔
نمبر۱۱۔ کهٔ پهٔ نمانځهٔ کښې ېٔ دَ سجدې آیت ولوست، دَ آیت لوستو سره دې سمدستی سجده وکړی، بیا دې باقی نمونځ وکړی۔ کهٔ دَ آیت سره ېٔ سمدستی سجده ونه کړه دوه درے آیته ېٔ ولوست بیا هم سجده صحیح ده۔ کهٔ ډېر آیتونه ېٔ ووې اؤ بیا ېٔ سجده وکړه نو سجده ېٔ وشوه خو ګنهګار به وی۔
نمبر۱۲۔ کهٔ پهٔ نمانځهٔ کښې ېٔ دَ سجدې آیت ووې۔ اؤ پهٔ نمانځهٔ کښې ېٔ دَ هغې سجده ونه کړه نو اوس دَ نمانځهٔ نه پس دَ هغې آیت دپاره سجده نه شی کېدے۔ (پهٔ نمانځهٔ کښې دَ وئیلی شوی آیت سجده هم پهٔ هغه نمانځهٔ کښې کیږی) همېشه دپاره به ګنهګار وی، سوا دَ توبې نه ېٔ بل صورت دَ معافیٔ نشته۔
نمبر۱۳۔ کهٔ پهٔ نمانځهٔ کښې څوک دَ سجدې آیت ووائی اؤ سمدستی رکوع ته ښکته شی( ورپسې بل آیت ونه وائی) اؤ پهٔ رکوع کښې دا نیت وکړی چې ” دا رکوع دَ سجدهٔ تلاوت دپاره هم کوم“ نو سجده به ېٔ وشی اؤ کهٔ رکوع کښې ېٔ نیت ونه کړو۔ چې سجده وکړی نو دا سجده دَ تلاوت دَ سجدې دَ پاره هم کافې ده ۔ نیت ېٔ کړے وی اؤ کهٔ نه ۔
نمبر۱۴۔ کهٔ پهٔ نمانځهٔ کښې ېٔ دَ بل چا نه دَ سجدې آیت واؤرېدو نو پهٔ نمانځهٔ کښې به سجده نه کوی۔ دَ نمانځهٔ نه پس به کوی۔ کهٔ پهٔ نمانځهٔ کښې ېٔ وکړه نو سجده ېٔ ونه شوه ۔ دوباره به ېٔ دَ نمانځه نه پس کوی۔ اؤ ګنهګار هم شو۔
نمبر۱۵۔ کهٔ پهٔ یو ځائې ناست دَ سجدې آیت بیا بیا وائی نو هم یوه سجده واجب کیږی دَ ټولو نه پهٔ آخر کښې به سجده کوی۔ اؤ کهٔ پهٔ اول آیت پسې ېٔ سجده وکړه۔ بیا ېٔ هم هغه آیت بیا بیا وې۔ دغه یوه سجده کافی ده۔ اؤ کهٔ ځائې ېٔ بدل کړو، هغه آیت ېٔ ولوست، بیا بل ځائې ته لاړو اؤ هم هغه آیت ېٔ بیا ولوست۔ نو چې څومره ېٔ بیل بیل ځائې کښې ولوست هغه هومره سجدې به کوی ۔
نمبر۱۶۔ کهٔ پهٔ یو ځائې ناست وی خو دَ سجدې ګڼ آیتونه ېٔ ولوستل نو چې څومره آیتونه ېٔ وئیلی وی۔ هغه هومره سجدې به کوی۔
نمبر۱۷۔ کهٔ پهٔ ناستې ېٔ دَ سجدې یو آیت ووې۔ بیا ودرېدو خو ګرزېدلې نه وی۔ هم دَ هغه ناستې پهٔ ځائې پهٔ ولاړې ېٔ هم هغه آیت بیا ووې۔ نو یوه سجده به کوی۔
نمبر۱۸۔ کهٔ پهٔ یو ځائې ناست وهٔ۔ دَ سجدې آیت ېٔ ولوست بیا پاڅېدو وګرزېدو اؤ بیا راغلو پهٔ هغه ځائې کښېناست اؤ هغه آیت ېٔ بیا ولوست نو دوه سجدې به کوی۔
نمبر۱۹۔ کهٔ پهٔ یو ځائې ناست وهٔ۔ دَ سجدې آیت ېٔ ووې۔ چې قرآن شریف ېٔ ختم کړو نو هم پهٔ هغه ځائې ناست وهٔ پهٔ څهٔ کار کښې مشغول شو۔ لکه خوراک څښاک یا خط و کتابت یا ګنډل کؤل یا بل څه کار ېٔ وکړو نو دې نه پس ېٔ بیا هم هغه دَ سجدې آیت ولوستو نو دوه سجدې به کوی چې دَ تلاوت پهٔ ځائې بل څهٔ کار شروع کړی نو کهٔ پهٔ هغه ځائې ناست وی هم داسې ده لکه چې ځائې ېٔ بدل کړی وی۔
نمبر۲۰۔ دَ یوې کوټې یا دالان پهٔ ګټ کښې ېٔ دَ سجدې آیت ووې بیا پهٔ بل ګټ کښې ېٔ بیا هم هغه آیت ووې۔ یوه سجده کافی ده۔ هر څو ځله چې ېٔ ووې۔ البته کهٔ بل څهٔ کار ېٔ شروع کړو۔ بیا ېٔ هغه آیت ووې نو بله سجده به کوی۔ اؤ که دریٔم ځل پهٔ بل څه کار کښې ولګېدو اؤ بیا ېٔ هم هغه آیت ولوست نو دریٔم ځل به سجده کوی۔
نمبر۲۱۔ کهٔ لوئے کور وی اؤ یو ګټ کښې ېٔ دَ سجدې آیت ولوست بیا ېٔ پهٔ دویٔم ګټ کښې ولوست نو دوه سجدې به کوی۔
نمبر۲۲۔ دَ جماعت حکم دَ کوټې دے۔ دَ سجدې هر آیت هر څو ځله چې وائی یوه سجده به کوی۔ پهٔ یو ځائې ناست وی اؤ کهٔ ګرځی راګرځی۔
نمبر۲۳۔ پهٔ نمانځهٔ کښې ېٔ دَ سجدې یو آیت هر څو ځله چې ولوست یوه سجده به کوی کهٔ دَ ټولو نه اخر کښې سجده کوی اؤ کهٔ وړومبی ځل وینا سره ېٔ کوی۔ هم پهٔ هغه رکعت کښې ېٔ بیا بیا لولی اؤ کهٔ پهٔ دویٔم رکعت کښې، یوه سجده کافی ده۔
نمبر۲۴۔ پهٔ یو ځائې کښې ېٔ دَ سجدې آیت ولوست یا ېٔ سجده نه وه کړے، چې هم پهٔ هغه ځائې نمانځهٔ ته ودرېدو اؤ هم هغه آیت ېٔ پهٔ نمانځهٔ کښې ووې اؤ پهٔ نمانځهٔ کښې ېٔ دَ تلاوت سجده وکړه دغه سجده دواړو ته کافی ده۔ البته کهٔ ځائې ېٔ بدل کړے وی نو دویٔمه سجده به هم کوی۔
نمبر۲۵۔ کهٔ دَ سجدې آیت ېٔ ولوست اؤ سجده ېٔ وکړه بیا ېٔ پهٔ هغه ځائې دَ نمانځهٔ نیت وتړلو اؤ هم هغه آیت ېٔ ووې دَ دې دپاره به پهٔ نمانځهٔ کښې خپله سجده کوی۔ هغه سجده کافی نه ده ۔
نمبر۲۶۔ کهٔ دَ سجدې آیت لوستونکی ځائې نه وی بدل کړے یو آیت بیا بیا وائی اؤ دَ اؤرېدونکی ځائې بدلیږی۔ یؤ ځل یو ځائې کښې واؤرېدو بیا بل ځاې کښې نو لوستونکې به یوه سجده کوی اؤ اؤرېدونکی چې څومره ځایه کښې اؤرېدلی وی هغه هومره سجدې به کوی۔
نمبر۲۷۔ کهٔ اؤرېدونکی هم پهٔ یو ځائې ناست وو اؤ تلاوت کوونکی ځائې بدلوی نو اؤرېدونکی به یوه سجده کوی اؤ لوستونکی چې څومره ځایونه بدل کړے وی هغه هومره به کوی۔
نمبر۲۸۔ ټول سورت لوستل اؤ دَ سجدې آیت پرېښؤل داسې دی لکه دَ سجدې نه انکار کؤل۔
نمبر۲۹۔ کهٔ پهٔ سورت کښې صرف دَ سجدې آیت وائی اؤ سورت نه وائی نو څهٔ باک ېٔ نشته ۔ کهٔ پهٔ نمانځهٔ کښې داسې کوی نو شرط دا دے چې دا آیت دَ وړو دریو آیتونو هومره لوئے وی۔ خو ښهٔ دا ده چې دَ سجدې دَ آیت سره پهٔ نمانځهٔ کښې دوه درے آیتونه نور هم ملګرے کړی۔
دَ بیمار دَ نمانځهٔ طریقه:
نمبر۱۔ نمونځ پهٔ هېڅ حالت کښې پرېښؤل ښهٔ نه دی تر څو پورې چې ېٔ پهٔ ولاړې دَ کؤلو طاقت وی پهٔ ولاړې دې ېٔ کوی۔کهٔ ودرېدې نه شی نو پهٔ ناستې دې ېٔ کوی۔ پهٔ ناستې ناستې دې رکوع کوی اؤ بیا دې سجدې ته ځی۔ رکوع ته دې سر دومره ټیټوی چې دَ زنګونونو سره برابر شی۔
نمبر۲۔ کهٔ رکوع اؤ سجده پهٔ ناستې هم نه شی کؤلے نو دواړو دپاره دې پهٔ سر اشاره کوی دَ سجدې دپاره دې سر دَ رکوع نه زیات ښکته کوی۔
نمبر۳۔ دَ سجدې کؤلو دپاره وچته تکیه یا بل څه کښېښؤل اؤ ورباندې سجده کؤل ښهٔ نه دی۔ کهٔ پوره سجده نهٔ شی کؤلے نو اشاره دې کوی۔ دَ تکیه ضرورت نشته۔
نمبر۴۔ کهٔ دَ اورېدو طاقت ېٔ وی خو پهٔ اورېدو کښې ورته تکیف وی یا ېٔ دَ مرض زیاتېدو خطره وی نو پهٔ ناستې ورته نمونځ کؤل جائز دی۔
نمبر۵۔ کهٔ دَ اورېدو طاقت ېٔ وی۔ خو رکوع ته ټیټېدې نه شی اؤ سجده نه شی کؤلے نو کهٔ پهٔ ولاړې رکوع اؤ سجدې ته اشاره کوی اؤ کهٔ پهٔ ناستې کوی اختیار دې ورته ۔ خو پهٔ ناستې ښهٔ ده ۔
نمبر۶۔ کهٔ دَ ناستې طاقت ېٔ هم نه وی نو شا ته دې ورته وچت بالښت تکیه کړی۔ داسې دې پرېوځی چې سر ېٔ ښهٔ وچت وی۔ بلکې قریب قریب ناست وی ۔ ښپې دې قبلې طرف ته وغزوی۔ اؤ کهٔ طاقت ېٔ وې نو راغونډې دې ېٔ کړی۔ زنګونونه دې ودروی چې قبلې ته دَ ښپو کؤلو نه بچ شی۔ بیا دې دَ سر پهٔ اشاره نمونځ وکړی اؤ کهٔ پهٔ بالښت تکیه هم نه شی لګؤلې نو نېغ دې څملی ښپې دې قبلې طرف ته کړی اؤ دَ سر لاندې دې بالښت کیږدی۔ چې مخ ېٔ قبلې ته وی آسمان طرف ته نه وی۔ بیا دې پهٔ اشاره نمونځ وکړی۔ دَ سجدې دَ اشارې دپاره دَ رکوع نه سر زیات ټیټؤل پکار دی۔
نمبر۷۔ کهٔ نېغ نه څملی بلکې پهٔ ښی اړخ یا ګس اړخ باندې څملی چې مخ ېٔ قبلې ته شی نو هم جائز دی خو نېغ ملاستې ښهٔ دی۔
نمبر۸۔ کهٔ دَ سر پهٔ اشاره باندې هم نه شی کؤلے نو نمونځ دې نه کوی۔ بیا کهٔ دَ یو شپې ورځې نه زیات ېٔ دا حالت وهٔ نو نمونځ ورته معاف دے۔ دَ جوړېدو نه پس ورباندې قضا نشته اؤ کهٔ دَ شپې ورځې نه کم ورباندې داسې حالت بیا وهٔ، بیا دومره ښهٔ شو چې پهٔ اشاره نمونځ کؤلے شی نو دا تېر مونځونه دې هم پهٔ اشاره قضا وجارباسی، دَ جوړېدو انتظار دې نه کوی۔ هسې نه چې مړ شی، اؤ ګنهګار پاتې شی۔
نمبر۹۔ هم دغسې کهٔ روغ سړے بېهوشه شی۔ کهٔ بېهوشی ېٔ دَ یو شپې ورځې نه کمه وه نو قضا ورباندې نشته۔
نمبر۱۰۔کهٔ دَ نمانځهٔ شروع کؤلو وخت کښې جوړ وهٔ نمانځهٔ کښې ورباندې داسې چل وشو چې ودرېدې نه شی نو باقی نمونځ دې پهٔ ناستې وکړی کهٔ رکوع سجده نه شی کؤلے پهٔ اشاره دې وکړی کهٔ کښېښناستې هم نهٔ شی نو پهٔ پروتې دې پهٔ اشاره پوره کړی۔
نمبر۱۱۔ کهٔ نمونځ ېٔ پهٔ ناستې شروع کړے وهٔ۔ رکوع سجده ېٔ کؤله پهٔ مینځ کښې دَ ودرېدو قابل شو نو باقی نمونځ دې پهٔ ولاړې وکړی۔
نمبر۱۲۔ کهٔ دَ بیماریٔ پهٔ وجه ېٔ پهٔ اشاره نمونځ شروع کړے وهٔ پهٔ مینځ کښې ېٔ رکوع سجدې طاقت وشو۔ دا نمونځ ېٔ لاړو دا دې نه پوره کوی، دَ سره دې ېٔ بیا شروع کړی۔
نمبر۱۳۔ دَ فالج یا بل څهٔ ناجوړتیا پهٔ وجه کهٔ خپله پهٔ اوبو استنجا نه شی کؤلے، نو پهٔ لوټه یا کپړه دې ځان ښهٔ پاکوی اؤ هم دغسې دې نمونځ کوی۔ تیمم کهٔ خپله نه شی وهلې نو پهٔ بل چا دې ېٔ وهی کهٔ پهٔ لوټه یا کپړه هم خپله ځان نه شی پاکؤلے نو پهٔ بل چا دې ځان نه پاکوی، هم دغسې دې نمونځ کوی۔ بل چا ته خپل بدن ښکاره کؤل ښهٔ کار نه دی۔ نهٔ مور پلار ته ، نه ځوی لور ته، البته ښځه خاوند ته ، یا خاوند ښځې ته ځان ښکاره کؤلے شی۔
نمبر۱۴۔ کهٔ روغوالی پهٔ ورځو کښې دَ چا نه څو نمونځونه قضا شوی وو نو دَ ناجوړتیا پهٔ وخت کښې چې ېٔ پهٔ کومه طریقه کؤلے شی هغسې دې ېٔ وکړی دا انتظار دې نه کوی، چې جوړ شم نو وبه ېٔ کړم۔ یا چې مې دَ ناستې یا رکوع سجدې کؤلو طاقت وشی نو وبه ېٔ کړم ۔ دا شیطانی خیالات دی۔ دَ دینداریٔ خبره دا ده چې ژر ېٔ وکړی۔
نمبر۱۵۔ کهٔ دَ بیمار بستره پلیته وه ۔ خو پهٔ بدلؤلو کښې ورته تکیف وهٔ نو هم پهٔ هغې کښې دې نمونځ وکړی۔
نمبر۱۶۔ کهٔ چا دَ سترګو اپریشن کړے وهٔ چې خوزېدل ورته ښهٔ نه وو۔ پهٔ پروتې دې نمونځ کؤلے شی۔
نمبر۱۷۔ کهٔ چا معذور پهٔ اشاره نمونځ شروع کړے وی۔ پهٔ اشاره ېٔ رکوع سجده کړے وی اؤ بیا ېٔ دَ رکوع سجدې کؤلو طاقت وشو، نو دا نمونځ ېٔ مات شو، دَ نوی سره به نمونځ شروع کوی۔ اؤ کهٔ پهٔ اشاره کؤلو دپاره ېٔ نیت تړلې وهٔ خو لا ېٔ پهٔ اشاره رکوع یا سجده نه وه کړے، چې ښهٔ شو، نو پهٔ دغه نیت ورته نور نمونځ کؤل جائز دی۔ نیت ېٔ صحیح دے۔
نمبر۱۸۔ کهٔ پهٔ نمانځهٔ کښې دَ وږد قرأت پهٔ وجه څوک ستړې شو۔ ودرېدل ورته ګران شو نو پهٔ دیواؔل، ونؔه، یا همؔسا باندې تکیه لګؤل ورته مکروه نهٔ دی۔ پهٔ تراویحو کښې اکثر بوډاګانو ته دا تکیف پیښیږی۔
دَ سفر مونځ:
نمبر۱۔ کهٔ څوک یو پړاؤ یا دوه پړاوه سفر وکړی پهٔ دې سفر دَ شریعت څهٔ حکم نه بدلیږی اؤ پهٔ شریعت کښې ورته مسافر نهٔ شی وئیلی هغه به ټول کارونه هم هغسې کوی څنګه چې خپل کور کښې کوی۔ څلور رکعته نمونځ به هم څلور رکعته کوی اؤ پهٔ موزو به یوه شپه ورځ مسح کوی۔ دَ دې نه زیات نشی کؤلے۔
نمبر۲۔ څوک چې دَ دریو پړاؤو سفر پهٔ اراده دَ کوره ووځی۔ هغه دَ شریعت پهٔ قانون کښې مسافر دے۔ چې دَ خپل کلی دَ آبادیٔ نه بهر شی نو مسافر شو، څو پورې چې دَ آبادیٔ دننه روان وی تر هغې مسافر نه دے۔ سټیشن کهٔ پهٔ آبادیٔ کښې دننه وی نو دَ آبادیٔ پهٔ حکم کښې دے اؤ کهٔ دَ آبادیٔ نه بهر وی، نو هلته به مسافر وی۔
نمبر۳۔ درے پړاوه ځائې هغه دے، چې اکثر پیاده تلونکی هغه ځائې ته پهٔ درے ورځو کښې رسی، زمونږ پهٔ ملک کښې چې دَ غرهٔ سفر نه وی، اتهٔ څلویښت(۴۸) میله اندازه لګؤلے شوے ده۔
نمبر۴۔ کهٔ یو ځائې دومره لرې وی چې دَ بنیادم یا اوښ پهٔ چال درے پړاوه وی لېکن تیز رفتار اس، ټانګه ، موټر، لارۍ یا ګاډی کښې ورته پهٔ لږ وخت کښې رسېدې شی خو هم دَ شریعت پهٔ حکم مسافر دے۔
نمبر۵۔ څوک چې مسافر وی هغه به دَ نمازپښین ، نمازدیګرؔ اؤ نماؔزخفتن فرض نمونځونه دوه دوه رکعته کوی، کهٔ جلتې ېٔ وی، نو دَ سحر دَ سنتو نه علاوه نور سنت پرېښوې شی۔ اؤ څه ګناه ېٔ نشته ، اؤ که جلتې ېٔ نهٔ وی، نهٔ ېٔ دَ خپلو ملګریو نه دَ پاتې کېدو خطره وی نو سنت دې نه پرېږدی۔ سنت به پهٔ سفر کښې پوره پوره کوی پهٔ دې کښې کمے نشته۔
نمبر۶۔ دَ سحؔر، نماښام، اؤ وترو پهٔ نمونځونو کښې هېڅ کمے نشته چې څنګه ېٔ همېشه کؤلو هم هغسې به ېٔ کوی۔
نمبر۷۔ دَ نمازپښین ، نمازدیګر، اؤ نمازخفتن فرض نمونځونه پهٔ سفر کښې دوه رکعتونو نه زیات کؤل ګناه ده۔ لکه چې دَ نمازپښین شپږ رکعته فرض کؤل ګناه ده ۔
نمبر۸۔ کهٔ پهٔ هېره ېٔ څلور رکعته وکړل اؤ پهٔ دویٔم رکعت ناست وهٔ۔ التّحیات ېٔ وئیلی وو نو دوه رکعته ېٔ فرض شول اؤ دوه نفل ۔ اؤ سجده سهو به کوی اؤ کهٔ پهٔ دویٔم رکعت نه وهٔ ناست نو څلور واړه رکعته ېٔ نفل شول۔ فرض به بیا کوی۔
نمبر۹۔ کهٔ پهٔ لاره کښې چرته ایسار شو نو کهٔ دَ پنځلسو ورځو نه کمه اراده ېٔ کړے وی ۔ هم هغسې مسافر دے۔ څلور رکعتیز نمونځ به دوه رکعته کوی۔ اؤ کهٔ پنځلس ورځې یا دَ دې نه زیات ایسار وهٔ نو اوس مسافر نه دے۔ پوره نمونځ به کوی۔ اوس کهٔ ېٔ بیا اراده بدله شوه اؤ دَ پنځلس ورځو نه مخکښې ېٔ دَ روانېدو اراده وکړه۔ بیا هم مسافر پاتې نه شو۔ نمونځونه به پوره کوی چې کله دَ دې ځائې نه روان شو کهٔ هغه ځائې نه درے پړاوه لرې وی نو بیا به مسافر شی۔ اؤ کهٔ دَ دې نه کم وهٔ نو مسافر نه دے۔
نمبر۱۰۔ کهٔ درے پړاوه مزل پهٔ اراده دَ کوره روان شو خو دا ېٔ هم نیت دے چې پهٔ فلانی کلی کښې به پنځلس ورځې ایسارېږم نو دې مسافر نه دے پهٔ ټوله لار به پوره نمونځ کوی۔ اوس کهٔ هغه کلی ته دَ رسېدو نه پس ېٔ اراده بدله شوه ۔ دَ پنځلسو ورځو ایسارتیا اراده ېٔ نه وه ۔ هم به مسافر نه وی پوره نمونځ به کوی۔
نمبر۱۱۔ دَ یو ځائې نه دَ دریو پړاؤ مزل اراده وه خو پهٔ لاره کښې ېٔ خپل کلے راځی، هم به مسافر نه وی۔
نمبر۱۲۔ یوه ښځه دَ څلور پړاوهٔ مزل پهٔ اراده روانه شوه، خو وړومبے اؤ دویٔم پړاؤ ېٔ دَ جامو(حیض) پهٔ حالت کښې وهٔ، هغه مسافره نه ده، دَ غسل نه پس به پوره څلور رکعته کوی۔ البته کهٔ دَ جامو(حیض) نه دَ پاکېدو نه پس هم درے پړاوه مزل پاتې وهٔ، یا دَ روانېدو پهٔ وخت کښې پاکه وه ۔ پهٔ لاره ېٔ جامې(حیض) راغلې نو دا مسافره ده دَ سفر نمونځ به کوی۔
نمبر۱۳۔ دَ نمانځهٔ کؤلو پهٔ مینځ کښې ېٔ دَ پنځلسو ورځو ایسارتیا نیت وکړو، نو مسافر پاتې نه شو دغه نمونځ به هم پوره کوی۔
نمبر۱۴۔ یو مسافر پهٔ لار کښې دَ دوه څلورو ورځو دپاره ایسار شوے وهٔ خو څهٔ داسې کار پیښ شو چې پاتې پاتې کېدو۔ هره ورځ ېٔ دَ تلو نیت کؤلو خو تلې نه شو دغه شان پنځلس شل ورځې یا دَ دې نه زیاتې شوې خو دَ پنځلسو ورځو ایسارېدو اراده ېٔ نه وه کړے نو دې مسافر دے هر څومره ورځې چې ېٔ تېرې کړې دَ سفر نمونځ به کوی۔
نمبر۱۵۔ کهٔ دَ دریو پړاؤ مزل پهٔ اراده روان وهٔ خو چې تر څهٔ ځایه لاړو نو اراده ېٔ بدله کړه ۔ کور ته را واپس شو چې کله نه ېٔ دَ واپس کېدو اراده کړے ده دَ هغې وخت نه مسافر نه دے۔
نمبر۱۶۔ کهٔ ښځه دَ خاوند سره پهٔ سفر روانه وه چې چرته هغه ایساریږی هلته به دا هم ایساریږی دَ هغهٔ نه بغیر نهٔ شی ایسارېدے۔ پهٔ داسې وخت کښې اعتبار دَ سړی دَ نیت دے۔ کهٔ دَ سړی اراده دَ پنځلسو ورځو دَ ایسارتیا شوه نو ښځه هم مسافره پاتې نهٔ شوه۔ دَ ایسارتیا نیت ېٔ وی اؤ که نه اؤ کهٔ دَ سړی اراده دَ لږو ورځو دَ ایسارتیا وه نو ښځه هم مسافره ده۔
نمبر۱۷۔ کهٔ درے پړاوه سفر نه پس یو کلی ته ورسېدو کهٔ دا ېٔ خپل کلے وی نو مسافر پاتې نه شو، دَ ایسارتیا اراده ېٔ لږه وه کهٔ ډېره اؤ کهٔ خپل کور ېٔ نه وهٔ نو کهٔ دَ پنځلسو ورځو ایسارتیا اراده ېٔ کړے وه نو مسافر پاتې نهٔ شو۔ نمونځونه به پوره کوی۔ اؤ کهٔ نهٔ ېٔ کلے وهٔ اؤ نهٔ ېٔ دَ پنځلسو ورځو دَ ایسارتیا اراده کړے وه نو مسافر دے دَ سفر نمونځ به کوی۔
نمبر۱۸۔ یو سړے پهٔ سفر روان وهٔ اؤ پهٔ لاره کښې ېٔ څو ځایه دَ څو څو ورځو ایسارتیا اراده وه ، خو پوره پنځلس ورځې چرته نهٔ ایسارېدو۔ دې به مسافر وی۔
نمبر۱۹۔ چاچې خپل کلے همېشه دپاره پرېښو، بل ځائې کښې ېٔ کور جوړ کړو اؤ هم هلته وسېدو۔ اوس هغه کلے دَ دهٔ کلے پاتې نه شو، کهٔ دَ سفر پهٔ وخت ېٔ لاره کښې دغه زوړ کلے راغلو اؤ دَ پنځلسو ورځو نه کم ورکښې ایسارېدو نو مسافر به وی اؤ دَ سفر نمونځ به کوی، څو پورې چې دَ پنځلسو ورځو ایسارتیا اراده ېٔ نه وی کړے۔
نمبر۲۰۔ کهٔ دَ چا نه پهٔ سفر کښې نمونځونه قضا شول چې کور ته ورسی نو هم به دَ نمازپښین، نمازدیګر، اؤ نماژخفتن دَ نمونځونو قضا دوه دوه رکعته جارباسی۔ اؤ کهٔ سفر نه مخکښې ترې نه څلور رکعتیز نمونځ قضا شوے وهٔ۔ اؤ پهٔ سفر کښې ېٔ قضا جارباسی نو څلور رکعته به کوی۔
نمبر۲۱۔ ښځهٔ چې همېشه دَ سخر پهٔ کور وسی نو دغه ېٔ اصلی کور شو کهٔ دَ پلار کور ېٔ دَ دریو ورځو پهٔ مزل وی اؤ هلته ېٔ دَ پنځلسو ورځو نه کم پاتې کیدو اِراده کړې وې نو دَ سفر مونځ به کوې۔ اؤ که دَ سخر کره ېٔ دَ همیشه دَ پاره وسیدو نیت نه وې کړې نو دَ پلار کور ېٔ اوس هم اصلې وطن دې۔ که دَ لږو ورځو دَ پاره لاړه شې هم به مسافره نه وې۔
نمبر۲۲۔ پهٔ دریاب کښې کشتۍ روانه وی اؤ نمانځهٔ وخت شو پهٔ روانه کشتۍ کښې به نمانځهٔ ته ودریږی خو کهٔ پهٔ ولاړې پرې سر ګرځی نو پهٔ ناستې کؤلے شی۔
نمبر۲۳۔ پهٔ ګاډی کښې دَ نمانځهٔ هم دا حکم دے۔ کهٔ پهٔ ولاړې پرې سر ګرځی نو پهٔ ناستې دې کوی۔
نمبر۲۴۔ کهٔ پهٔ نمانځهٔ کښې ګاډې تاؤ شو اؤ قبله بدله شوه ۔ نو پهٔ نمانځهٔ کښې به قبلې طرف ته مخ ګرځوی۔
نمبر۲۵۔ ښځه کهٔ درے پړاوه مزل باندې ځی نو بغیر دَ خاوند یا رشته دار نه چې پرده ېٔ ترې نه وی (محرم) ورته دَ سفر اجازت نشته ۔ بې محرمه سفر کؤل ګناه ده په یو پړاؤ یا دوه پړاوه ځی هم ښهٔ نه ده ۔ پهٔ حدیث شریف کښې ډېره منع راغلے ده ۔
نمبر۲۶۔ کوم رشته دار(محرم) چې دَ الله رسولﷺ نه نهٔ ویریږی اؤ دَ شریعت پابندی نه کوی ، هغهٔ سره هم سفر کؤل ښهٔ نه دی۔
نمبر۲۷۔ کهٔ ښځه پهٔ تانګه یا موټر کښې روانه وی اؤ دَ نمانځهٔ وخت شو۔ دَ سورلۍ نه دې کوزه شی اؤ یو طرف ته دې نمونځ وکړی۔ کهٔ برقعه ورسره نه وی نو پهٔ څادر کښې دې ځان راؤنغاړی اؤ نمونځ دې وکړی۔ داسې پړده کؤل چې نمونځ ورپسې قضا شی، حرام ده ۔ پهٔ هره خبره کښې دَ شریعت حکم وړومبے دے۔ پړده هم تر هغې حده پکار ده تر کومې چې شریعت اجازت ورکوی۔ دَ شریعت نه وتل اؤ الله رسول ته ځان ملامته کؤل بیوقوفی ده۔ البته بې ضرورته پړده کښې سستی کؤل بې غیرتی اؤ ګناه ده۔
نمبر۲۸۔ کهٔ څوک داسې ناجوړه وی چې پهٔ ناستې ورته نمونځ جائز وی، هغه پهٔ ډولۍ یا کجاوه کښې هم نمونځ کؤلے شی۔ خو ډولۍ چې دَ سړو پهٔ وږو وی نو نمونځ ورکښې جائز نه دے۔ پهٔ زمکه دې ېٔ کیږدی دغسې کجاوه هم راکوزؤل ضروری دی۔
نمبر۲۹۔ کهٔ څوک داسې ناجوړه وی چې پهٔ ناستې ورته نمونځ جائز وې هم پهٔ روانه ټانګه کښې نمونځ نه شی کؤلے۔ کهٔ ټانګه ېٔ ودرؤلے وی هم چې اسپه ېٔ ترې سپړدې نه وی نمونځ ورکښې جائز نه دی۔ دَ غویانو دَ ګاډی هم دغه حکم دے۔
نمبر۳۰۔ کهٔ دَ اوښ یا ټانګې یا بلې سورلۍ نه کوزېدو کښې دَ ځان یا مال خطره وی۔ نو کجاوه یا ټانګه کښې هم نمونځ کولے شی۔
نمبر۳۱۔ کهٔ چا پهٔ دوه ؤ کلو کښې دَ پنځلسو ورځو دَ حایسارتیا نیت وکړو اؤ دا دواړه کلی سره دومره لرې وی چې دَ یو کلی اذان پهٔ بل کلی کښې نه شی اورېدې لکه څوک لس ورځې پهٔ مکه معظّمه کښې دَ ایسارتیا نیت وکړی، اؤ پنځهٔ ورځې پهٔ منٰی کښې۔ دَ مکې معظّمې نه منٰی درے میله لرې ده۔ نو داسې سړے مسافر دے۔ دَ سفر نمونځ به کوی۔
نمبر۳۲۔ اؤ کهٔ دَغسې پهٔ دوؤ کلو کښې دَ پنځلسو ورځو ایسارتیا نیت کړے وهٔ خو دا ېٔ خیال وهٔ چې دَ شپې به یو کلی کښې وی اؤ دَ ورځې پهٔ بل کلی کښې۔ نو چې کوم کلی کښې ېٔ دَ شپې نیت وی، هغه کلی نه دَ دریو ورځو پهٔ مزل وی نو هلته به مسافر وی۔ که نه وی هلته به مقیم وی۔
نمبر۳۳۔ اؤ کهٔ په دغه شکل کښې دواړه کلی سره دومره نژدے وو چې دَ یو کلی اذان پهٔ بل کلی کښې اورېدې شی، نو هغه دواړه ځایونه به یو ګڼلې شی اؤ کهٔ پهٔ دواړو کښې دَ پنځلسو ورځو ایسارتیا اراده وه نو دې مقیم شو، اوس به پوره نمونځ کوی۔
نمبر۳۴۔ دَ مقیم سړی اقتداء پهٔ مسافر پسې پهٔ هر حالت کښې درست ده۔ دَ وخت نمونځ وی اؤ کهٔ قضا۔ دوه رکعته وی اؤ کهٔ څلور، خو پهٔ څلور رکعته نمونځ کښې چې مسافر امام پهٔ دوه رکعته سلام وګرځوی، نو مقیم مقتدی به پاڅې اؤ دوه رکعته به دَ ځان سره پوره کړی۔ خو پهٔ دې کښې به قرأت نهٔ لولی چپ به ولاړ وی ځکه چې دَ دهٔ حکم دَ لاحقؔ دے۔ اؤ پهٔ دې مقتدی به هم اوله قعده فرض وی۔ دَ امام دَ تابعداریٔ پهٔ وجه ۔ مسافر امام ته پکار دی چې اول دَ خپل مسافر والی خبر مقتدیانو ته ورکړی، اؤ دَ سلام ګرځولو نه پس هم ووائی چې ”تاسو خپل نمونځ پوره کړیٔ زهٔ مسافر یٔم۔“
نمبر۳۵۔ مسافر هم پهٔ مقیم پسې پهٔ ټولو وختی نمونځونو کښې اقتداء کؤلے شې پهٔ قضا نمونځونو کښې، دَ سحؔر، اؤ نماښؔام کؤلے شی اؤ دَ نمازپؔښین ،نمازدیګر، نمازخؔفتن نهٔ شی کؤلے۔ ځکه چې دَ امام دَ تابعداریٔ پهٔ وجه به دې هم څلور رکعته کوی۔ خو پهٔ امام باندې ېٔ ړومبنیٔ قعده فرض نهٔ ده ۔ اؤ پهٔ دهٔ باندې فرض ده ۔ نو فرض کوونکی اقتداء به راشی پهٔ غیر فرض کوونکی پسې، اؤ دا درست نه ده ۔
نمبر۳۶۔ کهٔ یَو مسافر دَ نمانځهٔ پهٔ حالت کښې دَ اقامت اراده وکړه۔ کهٔ دَ نمانځهٔ پهٔ اول کښې وی، کهٔ پهٔ مینځ کښې اؤ کهٔ پهٔ اخر کښې خو دَ سجدهٔ سهو یا سلام ګرځؤلو نه وړومبے ېٔ کړے وی۔ نو هغه به دا نمونځ پوره کوی۔ دَ سفر نمونځ نهٔ شی کؤلے۔ البته کهٔ دَ نمانځهٔ دَ وخت تیرېدو نه پس ېٔ نیت کړے وی یا لاحق وی۔ نو دَ هغهٔ دَ نیت څهٔ اعتبار نشته ، کهٔ څلور رکعته نمونځ وی، نو هم دوه رکعته به کوی، لکه یو مسافر دَ نمازپښین نمونځ شروع کړو، یو رکعت ېٔ کړے وهٔ چې وخت تېر شو، اوس ېٔ اقامت نیت وکړو۔ نو دا نیت ېٔ څهٔ اثر نهٔ لری۔ دَ سفر نمونځ به کوی۔ یا لکه یو مسافر دَ بل مسافر مقتدی شی اؤ لاحؔق شو پهٔ خپلو لاړو رکعتونو کښې ېٔ دَ اقامت نیت وکړو۔ نو دَ دې نیت ېٔ څهٔ اعتبار نشته کهٔن دا دَ څلورو رکعتونو نمونځ وهٔ هم نو دوه رکعته به ېٔ کوی۔
پهٔ جمع نمونځ کؤل:
پهٔ جمع باندې نمونځ کؤل واجب یا سنتِ مؤکده وی کم نه کم دَ دوه ؤ کسو پهٔ یو ځائې نمونځ کؤلو ته جمع وئیلی شی چې یو ورکښې امام شی اؤ بل ورکښې مقتدی شی۔
نمبر۱۔ دَ امام نه علاوه چې یو کس بل پهٔ نمانځهٔ کښې شریک شی نو دا جمع شی خواه هغه بل کس سړے وی کهٔ ښځه ، غلام وی کهٔ آزاد بالغ وی اؤ کهٔ پوهه لرونکے نابالغ۔ البته دَ جمعې اؤ اخترونو پهٔ نمانځهٔ کښې دَ امام نه علاوه کم نه کم درے کسه پکار وی۔
نمبر۲۔ دَ جمعې دپاره دا ضروری نه ده چې فرض نمونځ دې وی بلکې نفل نمونځ هم پهٔ جمع باندې کېدے شی۔ امام اؤ مقتدی دواړه نفل کوی اؤ کهٔ امام فرض کوی اؤ مقتدی نفل۔ البته همېشه دپاره نفل پهٔ جمع کؤل یا پهٔ نفلو کښې دَ دریو کسو نه زیاته جمع جوړؤل مکروه دی۔
دَ جمعې دَ نمانځهٔ فضیلت اؤ تاکید:
دَ جمعې پهٔ فضیلت اؤ تاکید کښې دومره ډېر احادیث راغلی دی کهٔ دا ټول پهٔ یو ځائې کښې جمع شو نو یوه غټه رساله به ترېنه جوړه شی۔ دَ هغې دَ کتو نه دا پهٔ یقین سره معلومیږی چې دَ نمانځهٔ دَ تکمیل دپاره جماعت ډېر ضروری دے۔ رسول الله ﷺ هېچرې هم جماعت نه دے قضا کړے دَ ناجوړتیا پهٔ ورځو کښې چې خپله دَ ګرځېدو طاقت هم نه وهٔ، دَ دوؤ کسو پهٔ وږو ېٔ لاس اچؤلے وو۔ جماعت ته راغلے وهٔ او پهٔ جمع ېٔ نمونځ کړے وهٔ۔ دَ جمعې پرېښونکی نه به هغوی سخت خفه کېدل اؤ داسې کسانو ته ېٔ دَ سختې سزا خواهش کړے دے، بېشکه پهٔ شریعتِ محمّدی کښې دَ جمعې دَ نمانځهٔ ډېر اهم عبادت تکمیل کوی دَ هغې هم زیات تاکید پکار دے۔ مونږ دلته وړومبے یو آیت لیکو چې ځنی علماء ؤ ترېنه دَ جمعې دَ نمانځهٔ حکم راویستې دے۔ اؤ بیا به یو څو حدیثونه ولیکو۔ الله تعالیٰ فرمائیلی دی۔”ورکعو مَعَ الرَّاکِعِین“ یعنې نمونځ کویٔ دَ نمونځ کوونکیو سره پهٔ یو ځائې ۔ پهٔ دې آیت کښې دَ جمعې دَ نمانځهٔ صریح حکم دے۔ خو بعضو مفسّرینو دَ رکوع معنٰی لیکلې ده۔ پهٔ دې وجه ترېنه فرضیت نهٔ ثابتیږی۔
حدیث نمبر۱۔ ابنِ عمر رضی الله عنه روایت کوی چې حضور اکرم ﷺ فرمائیلی دی ”دَ جمعې پهٔ نمانځهٔ کښې دَ یواځې نمونځ کؤلو نه وویشت درجې زیات ثواب دے۔“
حدیث نمبر۲۔ اُبی ابنِ کعب رضی الله عنه روایت کوی چې رسول اکرم ﷺ فرمائیلی دی ”دَ یواځې نمونځ کوونکی نه دَ دویٔم کس سره نمونځ بهتر دے اؤ دَ یو کس نه دَ دوه ؤ کسانو سره نور هم بهتر دے۔ څومره چې جمع لویه وی هغه هومره دَ الله تعالیٰ ډېره خوښه وی۔“
حدیث نمبر۳۔ انس بن مالک رضی الله عنه راوی دے چې دَ بنی سلمٰی قبیلې خلقو اراده وکړه چې خپل زاړهٔ کورونه پرېږدی اؤ دَ مسجد نبوی پهٔ خوا کښې کورونه واخلی (ځکه چې هغوی کورونه دَ مسجد نبوې نه لرې وو) ۔ رسول کریم ﷺ هغوېٔ ته وفرمائیل” چې ولې تاسو پهٔ قدمونو کښې کوم چې پهٔ زمکه اخلیٔ ثواب نه ګڼیٔ۔ دَ دې نه معلومه شوه چې څوک چې دَ څومره لرې نه جماعت ته راځی دَ هغوی به ډېر ثواب کیږی۔
حدیث نمبر۴۔ رسول الله ﷺ فرمائیلی دی۔ ” څومره وخت چې دَ نمانځهٔ پهٔ انتظار کښې تېر شی هغه ټول پهٔ نمانځهٔ کښې حسابیږی۔
حدیث نمبر۵۔ نبی کریم ﷺ یوه شپه دَ نمازخفتن پهٔ جمع کښې شریکو اصحابو رضی الله عنه ته ووې چې”خلقو به نمونځ کړے وی ودهٔ شوے به وی اؤ ستاسو دا ټول وخت کوم چې پهٔ انتظار کښې تېر شو پهٔ نمانځهٔ کښې حساب شو۔
حدیث نمبر۶۔ مرید اسملی رضی الله عنه روایت کوی چې رسول اکرم ﷺ فرمائیلی دی۔ څوک چې پهٔ توره شپه کښې دَ جمعې دپاره جماعت ته ځی هغوی ته زېرے ورکړیٔ چې قیامت پهٔ ورځ به دَ هغوی دپاره پوره رڼا وی۔
حدیث نمبر۷۔ حضرت عثمان رضی الله عنه روایت کوی چې رسول الله ﷺ فرمائیلی دی۔ څوک چې دَ نمازخفتن نمونځ دَ جمعې سره وکړی هغهٔ ته به دَ نیمې شپې دَ عبادت ثواب ورکېدے شی۔ اؤ څوک چې دَ نمازخفتن اؤ سحر دواړه نمونځونه دَ جمعې سره وکړی هغهٔ ته به دَ ټولې شپې دَ عبادت ثواب ورکېدے شی۔“
حدیث نمبر۸۔ حضرت ابو هریره رضی الله عنه روایت کوی یوه ورځ رسول اکرم ﷺ وفرمائیل چې ” زما پهٔ زړهٔ کښې دا اراده پیدا کیږی چې چا ته دَ لرګو جمع کؤلو حکم وکړم بیا دَ اذان حکم ورکړم۔ بیا یَو کس ته دَ امامتیٔ ووایم۔ اؤ خپله دَ هغو خلقو پهٔ کورونو وګرځم څوک چې دَ جمعې نمانځهٔ ته نهٔ راځی اؤ دَ هغوی کورونو ته اور ورته کړم۔“
حدیث نمبر۹۔ پهٔ یو روایت کښې راځی ”کهٔ زما سره دَ وړو بچو اؤ ښځو خیال نه وې نو زهٔ به دَ نمازخفتن پهٔ نمانځهٔ کښې مشغول شوے ووم اؤ خادمانو ته به مې حکم ورکړے وهٔ چې دَ دوی کورونه سره دَ دوی اؤ سره دَ مال اسباب وسوزویٔ۔“ (مسلم) دَ نمازخفتن تخصیص پهٔ دې حدیث کښې پهٔ دې معلومیږی چې دا وخت دَ خوب دے ټول خلق پهٔ کورونو کښې وی۔ امام ترمزی فرمائیلی چې دغه مضمون دَ ابنِ مسعود رضی الله عنه، ابو دروا رضی الله عنه، ابنِ عباس رضی الله عنه، اؤ جابر رضی الله عنه، نه هم شوے دے۔ دا ټول دَ لوئے درجې اصحاب دی۔
حدیث نمبر۱۰۔ دَ ابو دراء رضی الله عنه نه ورایت دے۔ رسول اکرم ﷺ فرمائیلی دی چې ”چې یو آبادی یا ځنګل کښې کهٔ درے مسلمانان وی اؤ پهٔ جمعې نمونځ نه کوی بیشکه پهٔ هغوی به شیطان غلبه وکړی پس ابو ابو دؔراء دَ جمعې نمونځ پهٔ ځائې لازم کړه ګوره (شیطان) پړانګ هغه ګډه(انسان) ماتوی (خطا کوی) کوم چې دَ رمې (جماعت نه) جُدا شی۔
حدیث نمبر۱۱۔ ابنِ عباس رضی الله عنه دَ نبی کریم ﷺ نه روایت کوی چې ”کوم سړی اذان واؤرېدو اؤ جماعت ته رانغلو اؤ هغهٔ ته څهٔ عذر نه وهٔ نو کوم نمونځ چې هغه ځانته کوی، الله پاک ته مقبول نه دے۔ “ اصحابو عرض وکړو چې هغه عذر څهٔ دے۔ حضور ﷺ وفرمائیل چې خوف یا مرض ۔ په دې حدیث کښې دَ خوف یا مرض څهٔ تفصیل نشته خو په نورو احادیثو کښې تفصیل راغلے دے۔
نمبر۱۲۔ حضرت محجنؓ فرمائی چې یو ځل زهٔ دَ نبی کریم ﷺ سره وم چې پهٔ دې کښې اذان وشو، رسول الله ﷺ پهٔ نمانځهٔ شروع وکړه اؤ زهٔ په خپل ځائې کښېناستم چې حضور ﷺ دَ نمانځهٔ نه فارغ شو نو ما ته ېٔ وفرمائیل ”اے محجنؓ! تا ولې دَ جمعې سره نمونځ ونه کړو۔ ولې تهٔ مسلمان نه ئ “ ما عرض وکړو یا رسول الله ﷺ زهٔ مسلمان خو یٔم خو ما نمونځ کور کښې کړے وهٔ۔ حضور ﷺ وفرمائیل ” چې کله جماعت ته ۔۔۔۔۔۔۔ اؤ خلق په جمع نمونځ کوی نو تهٔ هم دَ هغوی سره پهٔ جمع کښې شریکېږه اګرچې کور دې نمونځ کړے وی۔“ لږ غوندې پهٔ دې حدیث غور وکړیٔ وګوریٔ۔ رسول الله ﷺ خپل محبوب صحابیؓ ته جمعې سره نمونځ نهٔ کؤلو باندې څومره پهٔ سختو الفاظو تنبیه ورکړه” چې ولې تهٔ مسلمان نه ئ“
دا یو څو حدیثونه دَ نمونې پهٔ طور ذکر شو۔ اوس دَ نبی کریم ﷺ دَ خوږو اصحابو یو څو اقوال لیکو چې هغوی به دَ جمعې احترام کؤلو اؤ دَ جمعې ترک به ېٔ څومره بد ګڼلو۔ اؤ ولې به ېٔ نه ګڼلو دَ رسول الله ﷺ دَ اطاعت اؤ رضا به دَ هغوی نه زیات خیال چا ساتلو۔
اثر۱۔ اسودؓ وائی چې یوه ورځ مونږ دَ حضرت عائشېؓ پهٔ خدمت کښې حاضر وو چې دَ نمانځهٔ دَ پابندیٔ اؤ دَ نمانځهٔ دَ فضیلت ذکر راغلو۔ حضرت عائشېؓ پهٔ تائید کښې دَ حضرت پاک ﷺ دَ مرض وفات ذکر وکړو چې یوه ورځ دَ نمانځهٔ وخت شو۔ اذان وشو، نو حضرت وفرمائیل چې ابوبکرؓ ته وائې چې امامتی وکړی۔ عرض وشو چې ابوبکرؓ دَ نرم زړهٔ سړے دے کهٔ دَ تاسو پهٔ ځائې ودریږی نو بې طاقته به شی نمونځ به پوره نه کړې شی۔ هغوی بیا هم هغسې وفرمائیل اؤ بیا دغه ځواب ورکړې شو، نو حضرتﷺ وفرمائیل چې تاسو داسې خبرې کویٔ لکه یوسف علیه السلام سره چې دَ مصر ښځو کؤلے۔ ابوبکرؓ ته ووائئ چې امامتی وکړی۔ خیر حضرت ابوبکرؓ امامتیٔ کؤلو دپاره را ووتو۔ پهٔ دې وخت کښې حضرت لږ غوندې آرام محسوس کړو نو دَ دوؤ کسو پهٔ وږو ېٔ لاس واچؤل اؤ بهر ته ووتو هغه حالت اوس هم زما په سترګو کښې دے چې هغوی دَ ډېرې کمزوریٔ نه پهٔ ځان پسې ښپې راښکلې۔ هلته حضرت ابوبکرؓ نمونځ شروع کړے وهٔ چې حضور ﷺ ېٔ ولیدو نو اراده ېٔ وکړه، چې وروستو شی خو هغوی منع کړو اؤ هغه نمونځ ابوبکرؓ پوره کړو۔
اثر۲۔ یوه ورځ امیر المومنین حضرت عمرؓ دَ سحر مانځه کښې سلیمان بن ابی حثمه وُنهٔ لیدو نو دَ هغه کورته لاړو اؤ دَ هغه دَ مور نه ېٔ تپوس وُکړو چې نن سحر سلیمان زما پهٔ نظر رانغلو۔ هغې ورته ووې چې هغه ټوله شپه مونځ کولو پهٔ دې وخت کښې خوب وراغلو اودهٔ پاتې شو۔ حضرت عمرؓ وفرمائیل چې ماته دَ سحر مونځ دَ جمعِ سره دَ ټولې شپې عبادت کولو نه زیات خوږ دې۔ شیخ عبدلحق محدّث دهلوې رحمته الله علیه لیکلې دې چې دَ دې حدیث نه صفا معلومیږی چې دَ سحر نمونځ پهٔ جمع کؤلو کښې دَ تهجّدو دَ نمانځهٔ نه زیات ثواب دے ځکه بعض علماو لیکلی دی چې کهٔ پهٔ شپه روڼه ولو کښې دا خطره وی چې دَ سحر نمونځ به ترې قضا شی نو پرېښؤل ېٔ ډېر ښهٔ دی۔
اثر ۳۔ حضرت ابنِ مسعودؓ فرمائیلی دی چې بېشکه مونږ ازمیښت کړے دے پهٔ خپل ځان اؤ پهٔ ټولو اصحابو بېشکه ترک دَ جمعې نه کوی مګر څرګند منافق یا بیمار به هم دَ دوؤ کسو پهٔ تکیه جماعت ته راتلو۔ بېشکه رسول اللهﷺ مونږ ته دَ هدایت ټولې لارې ښیٔلې دے۔ یو دَ هغې نه نمونځ دے پهٔ هغې جماعت کښې چې هلته اذان کیږی۔ یعنې دَ جمعې نمونځ هم ۔ دَ دوی نه بل روایت دے۔ فرمائی چې دَ چا خواهش وی چې سبا (پهٔ قیامت کښې) دَ الله تعالیٰ پهٔ مخکښې مسلمان لاړ شی نو هغهٔ ته پکار دی چې پنځهٔ واړه وخته پابندیٔ سره هغه ځائې کښې نمونځ کوی چرته چې اذان کیږی(یعنې دَ جمعې نمونځ کیږی) بېشکه الله تعالیٰ زمونږ نبېﷺ ته دَ هدایت طریقې ښیئلی دی۔ اؤ دا نمونځ هم پهٔ هغې طریقو کښې دے کهٔ تاسو هم پهٔ خپل کور کښې نمونځ کویٔ څنګه چې به منافقو کؤلو تاسو نه دَ خپل نبی ﷺ طریقې پاتې شی اؤ کهٔ دَ خپل نبیﷺ طریقه مو پرېښوه نو تاسو به ګمراه شیٔ۔ اؤ څوک چې اؤدس وکړی اؤ دَ نمانځهٔ دپاره جماعت ته روان شی هغهٔ ته به پهٔ هر قدم ثواب ورکېدے شی۔ اؤ یو درجه ورکېدے شی اؤ ګناه ېٔ معاف کیږی مونږ لیدلې دی چې جماعت به نه پرېښو مګر منافقو۔ زمونږ خو حالات دا وو چې دَ بیماریٔ پهٔ حالت کښې به دَ دوه ؤ کسو پهٔ تکیه جماعت ته راوستې شو اؤ دَ صفونو مینځ کښې به ودرؤلے شو۔
اثر۴۔ یو ځل یو سړی دَ اذان نه پس دَ جماعت نه بې نمونځ کؤلو ووتو نو ابوهریرهؓ وفرمائیل چې دې سړی دَ رسول الله ﷺ نافرمانی وکړه اؤ دَ هغهٔ پاک حکم ېٔ ونهٔ منلو۔ وګوریٔ ابو هریرهؓ دَ جمعې ترک کوونکی ته څهٔ ووې اوس هم یو مسلمان دَ جمعې ترک کؤلو جرأت کؤلے شی څوک مسلمان به دا خوښه کړی چې دَ حضورﷺ نافرمانی وکړی۔
اثر۵۔ حضرت اُمّ درداءؓ فرمائی چې یوه ورځ ابو درداءؓ کور ته راغلو اؤ سخت غصه وهٔ۔ ماترېنه تپوس وکړو چې دا پهٔ څهٔ دومره غصه ي۔ هغوی وفرمائیل چې قسم پهٔ الله زهٔ دَ رسول الله ﷺ پهٔ اُمت کښې اوس هېڅ خبره نه وینم سوا دَ دې نه چې پهٔ جمع نمونځ کوی(یعنې اوس دا هم پرېښو)
اثر۶۔ دَ نبی کریمﷺ اصحابو نه دا روایت دے چې حضرت ﷺ فرمائیلی دی څوک چې اذان واؤری اؤ دَ جمعې سره نمونځ ونهٔ کړی دَ هغه هډو نمونځ نهٔ کیږی۔ امام ترمذیؒ لیکلی دی چې دا حکم تاکید دے۔ مطلب دا دے چې بې عذره دَ جمعې ترک کؤل جائز نه دی۔
اثر۷۔ مجاهدؓ دَ ابنِ عباسؓ نه تپوس وکړو چې کوم سړے چې ټوله ورځ روژه نیسی اؤ ټوله شپه نمونځ کوی خو دَ جُمعې پهٔ مانځهٔ اؤ دَ جمعې پهٔ مانځهٔ کښې نه شریکیږی دَ هغهٔ متعلق دَ ستا څهٔ خیال دے؟ هغهٔ وفرمائیل” دوزخ ته به ځی“ امام ترمذیؒ لیکی چې کهٔ دَ جُمعې اؤ جمعې مرتبه کمه ګڼی نو دا حکم ېٔ دے ځکه چې احکامِ شرعی سپک ګڼل اؤ دَ هغو تحقیر کؤل کفر دے۔ اؤ کافر به پهٔ دوزخ کښې وی اؤ کهٔ سپک ېٔ نه ګڼی خو دَ سستیٔ نه ېٔ نه کوی نو بیا ېٔ مطلب دا دے چې دَ لږو ورځو دپاره به دوزخ ته ځی۔ همېشه دپاره به ورکښې نه وی۔
اثر۸۔ دَ سلفِ صالحینو دا دستور وهٔ چې دَ چا نه به دَ جمعې نمونځ قضا شو۔ ووهٔ ورځې به هغهٔ ته دَ تعزیت دپاره ورتللو۔
دَ اصحابو اقوال هم لږ غوندې بیان شو۔ اوس وګوریٔ چې مجتهدینو اؤ علماؤ دَ جمعې څومره خیال ساتلے دے۔ اؤ دې ته ېٔ څومره اهمیت ورکړے دے۔
نمبر۱۔ دَ امام احمدؒ دَ بعضې مقّدینو دا خیال دے چې بلاعذر بغیر دَ جمعې نمونځ نه صحیح کیږی۔ دَ نمانځه دَ صحت دپاره جمع شرط ده۔
نمبر۲۔ امام احمدؒ صحیح مذهب دا دے چې جماعت فرضِ عین دے۔ اګرچې دَ نمانځهٔ صحت دپاره شرط نه دے دَ امام شافعیؒ دَ بعضې مقدّینو هم دا خیال دے۔
نمبر۳۔ دَ امام شافعیؒ دَ بعضې مقّلدینو پهٔ خیال جماعت فرض کفایه دے۔ پهٔ احنافو کښې دَ امام طحاویؒ چې ډېر لوئے فقیه اؤ محدّث دے، هم دا مذهب دے۔
نمبر۴۔ دَ احنافو دَ اکثرو محقیقینو پهٔ مذهب جماعت واجب دے۔
نمبر۵۔ دَ احنافو دَ اکثرو علماؤ پهٔ خیال جماعت سنّت مؤکدّه دے خو دَ دې حکم واجبو کښې دے۔
نمبر۶۔ زمونږ فقهاؤ لکلی دی چې کهٔ پهٔ یو کلی کښې خلقو دَ جمعې نمونځ پرېښو اؤ پهٔ وئیلو باندې ېٔ هم نه کوی۔ نو دَ هغو سره جنګ کؤل حلال دی(چې پهٔ زور ورباندې دَ جمعې نمونځ وکړی)
نمبر۷۔ بې عذره دَ جمعې ترک کوونکی ته سزا ورکؤل پهٔ بادشاهِ وقت باندې واجب دی اؤ دَ هغهٔ ګاونډیان کهٔ ورته پهٔ دې ناکاره کار باندې څهٔ نه وائی نو ګنهګار دی۔
نمبر۸۔ کهٔ جماعت ته تلو کښې دَ اقامت دَ اؤرېدو انتظار کوی نو ګنهګار دی۔ دَ اذان اورېدو سره تلهٔ پکار دی۔ ځکه کهٔ دَ اقامت نه پس ځی نو دَ یو رکعت یا ټول نمونځ فوت کېدو خطره وه ۔ دَ امام محمدؒ نه روایت دے چې دَ جمعې نمانځهٔ ته پهٔ تیز قدم تلل جائز دی۔ کهٔ څهٔ خاص تکلیف ورکښې نهٔ وی۔
نمبر۹۔ بې عذره جمعې ترک کوونکی ګنهګار دی اؤ دَ هغهٔ قبلؤل نه دی پکار۔
نمبر۱۰۔ کهٔ یو سړے شپه ورځ دینی مسٔلې لولوی اؤ دَ جمعې نمانځهٔ ته نه حاضریږی هغه هم ګنهګار دے اؤ ګواهی بهٔ ېٔ قبوله نه وی۔
دَ جمعې دَ نمانځهٔ حکمت اؤ فائدې:
پهٔ دې باره کښې عُلماء کرامو ډېر څهٔ لکلی دی خو زما پهٔ نظر دَ شاه ولی الله صاحب محدّث دهلوی تقریر دَ ټولو نه زیات لطیف اؤ فائده مند دے دَ اختصار پهٔ غرض دَ هغوی دَ کلام خلاصه دلته پیش کوؤ۔ هغوی فرمائی۔
نمبر۱۔ دَ دې نه زیات مفید هېڅ شے هم نشته چې یو عبادت رسمِ عام شی پهٔ داسې طریقه چې دَ خلقو عادت وګرځی اؤ څنګه چې عادت پرېښؤل ناممکن وی دغسې بیا دَ دې عبادت پرېښول هم ناممکن شی اؤ هېڅ یو عبادت دَ نمانځهٔ نهٔ ضروری نشته چې هغه دَ دې اهتمام لائق وی۔
نمبر۲۔ پهٔ مذهب کښې هر څنګه خلق وی عالمان هم اؤ جاهلان هم۔ نو مصلحت پهٔ دې کښې دے چې ټول پهٔ جمع پهٔ یو ځائې کښې عبادت کوی کهٔ دَ یو نه څهٔ غلطی کیږی نو بل ورته تعلیم ورکوی په دې طریقه دَ ټولو عبادت مکمل شی ګویا دَ الله تعالیٰ دا عبادت یو کالے دے چې دَ کره کؤلو دپاره یو جمعې ته پیش شی ټول کره کوونکی ېٔ پهٔ غور سره وګوری کهٔ څهٔ نقص ورکښې بیا مومی هغه ترېنه وباسی اؤ کهٔ څه ښهٔ والې ورکښې ووینی دَ هغې صفت وکړی۔ اؤ خوښ ېٔ کړی نو دا جماعت دَ نمانځهٔ دَ تکمیل یو اهمه ذریعه ده ۔
نمبر۳۔ څوک چې نمونځ نه کوی دَ هغوی پته هم ولګی۔ اؤ وعظ کؤلو موقع ورته پهٔ لاس ورشی۔
نمبر۴۔ مسلمانانو پهٔ جمعې باندې عبادت کؤل اؤ دَ الله نه پهٔ جمع دعا غوښتل دَ مقبولیت خاص تاثیر لری اؤ دَ الله تعالیٰ خاص رحمت پرې نازلیږی۔
نمبر۵ ۔ دا اُمت الله تعالیٰ دې دپاره راستؤلے دے چې دَ حق آواز را وچت شی اؤ کفر مغلوب اؤ کمزورے شی اؤ دا هله ممکنه ده چې دَ مسلمانانو دَ عبادت داسې یوه طریقه مقرر شی چې ټول مسلمانان لوې واړهٔ، خاص و عام، مسافر اؤ مقیم ټول پهٔ یو ځائې دَ یو خاص عبادت دپاره جمع کیږی اؤ خپل اتفاق، اخلاص اؤ شان و شوکت مظاهره کوی۔ پهٔ دغه وجه شریعت محمدیﷺ دَ جمعې نمانځهٔ ته ډېره توجه کړے ده ۔ دَ دې ترغیب ېٔ ورکړے دے اؤ دَ پرېښو ېٔ سخته منع کړے ده۔
نمبر۶۔ پهٔ جمع کښې بله غټه فائده دا هم ده چې مسلمانان دَ یو بل دَ حال نه خبر شی۔ دَ یو بل سره پهٔ غم درد کښې شریک شی اؤ دَ خپل دینی اؤ ایمانی محبت دَ اظهار موقع پهٔ لاس ورشی۔ اؤ دغه محبت اؤ دَ یو بل سره پهٔ غم درد کښې شریکېدل دَ شریعت غټ مقصد دے۔ ځائې پهٔ ځائې قران کښې دَ دې تعلیم ورکړې شوے دے۔ اؤ پهٔ احادیثو کښې دَ دې فضیلت بیان کړې شوے دے۔
افسوس چې نن زمانه کښې دَ جمعې ترک کؤل یو عام عادت ګرځېدلې دے۔ عام خلق څهٔ چې ښهٔ تعلیم یافته خلق هم پهٔ دې مصیبت کښې اخته دی۔ افسوس چې اکثر خلق احادیث لولی پهٔ معنیٰ ېٔ ښهٔ پوهیږی اؤ سره دَ دې دَ هغوی پهٔ سختو زړونو دَ جماعت دَ دې دومره سخت تاکید هېڅ اثر نه کیږی۔ دَ قیامت پهٔ ورځ چې دَ الله تعالیٰ پهٔ دربار کښې دَ هر څهٔ نه اول دَ نمانځهٔ مقدمې پیش کیږی۔ اؤ دَ نمانځهٔ نه ادا کوونکیو یا پهٔ پوره طریقه نهٔ لوستونکیو نه به تپوس پیش کیږی۔ نو دوی به څهٔ ځواب ورکوی؟
دَ جمعې دَ واجب کېدو شرطونه:
دَ جمعې دَ واجب کېدو دپاره وړومبے (۱) شرط دا دے چې نارینه وی ، پهٔ ښځه نشته(۲) چې بالغ وی، پهٔ نابالغو نشته(۳) چې آذاد وی، پهٔ غلام واجب نهٔ دے۔ (۴)چې دَ ټولو عذرونو نه خالی وی۔ دَ عذر پهٔ حالت کښې واجب نهٔ ده بیا هم ښه دا ده چې نمونځ پهٔ جمع وکړی۔ دَ ترک جماعت عذرونه څوارلس دی۔
۱۔ دومره جامې ورسره نه وی چې خپل ستر پرې پټ کړی۔
۲۔دَ جماعت پهٔ لاره کښې خټې وی چې تلهٔ ورته ګران وی۔ امام ابو یوسفؒ دَ امام اعظمؒ نه تپوس وکړو چې پهٔ خټو کښې جماعت ته تلل څنګه دی؟ هغوی وفرمائیل چې جمعې پرېښؤل پهٔ هېڅ حال کښې ښهٔ نه دی۔
۳۔ چې ډېر تیز باران وی۔ اؤ امامِ محمدؒ پهٔ موطاؔ کښې لیکلی دی، چې پهٔ تیز باران کښې نه تلل جائز دی۔ خوښه دا ده چې لاړ شی اؤ دَ جمعې سره نمونځ وکړی۔
۴۔ سخته یخنی وی چې بهر وتلو کښې دَ ناجوړتیا خطره وی۔
۵۔ دَ کورنه وتلو کښې دَ مال و اسباب خطره وی۔
۶۔ پهٔ لاره کښې دَ چا دښمن نه ویره وی۔
۷۔ جماعت ته پهٔ تلو کښې دَ چا قرضخواه سره لیدلو اؤ دَ هغهٔ نه ورته دَ تکیف رسېدلو خطره وی پهٔ دې شرط چې دې پهٔ قرض ادا کؤلو قادر نه وی۔ اؤ کهٔ سره دَ طاقت نه ېٔ نهٔ ورکوی۔ نو دې ظالم اؤ ګنهګار دے اؤ دَ جماعت نه پاتې کېدو اجازت ورته نشته۔
۸۔ توره تیارهٔ وی چې لاره نه شی لیدې اؤ دَ رڼا څهٔ سامان ورسره نه وی کهٔ دَ رڼا انتطام کېدے شو نو جمع پرېښؤل جائز نه دی۔
۹۔ شپه وی اؤ سخته سیلۍ چلیږی۔
۱۰۔ دَ چا مریض تیمارداری کوی کهٔ دې ترېنه لاړ شی نو هغهٔ ته دَ تکیف رسېدو خطره وی۔
۱۱۔ خوراک تیار وی اؤ دې دومره وږې وی چې بې خوراکه ېٔ پهٔ نمانځهٔ کښې زړهٔ نه لګی۔
۱۲۔ دَ وړو یا لویو بولو ورته سخت حاجت وی۔
۱۳۔ دَ سفر اراده ېٔ وی اؤ دا خطره وی چې قافله به ترې روانه شی۔ ریل ګاډې هم پهٔ دې قیاس کؤلې شی خو دا فرق ورکښې شته چې قافله بیا ډېرو ورځو کښې تیاریږی اؤ ګاډې دَ ورځې ګڼ ځی۔ کهٔ یو ترې لاړ شی نو بل کښې تللې شی۔ البته کهٔ داسې ضروری کار وهٔ چې دَ دغې ګاډی نه پاتې کېدو کښې تکلیف وی نو بیا دې جمع پریږدی۔
۱۴۔ څهٔ داسې بیماری وی چې ګرځېدلې نه شی۔ ړوند وی یا ګډ وی۔ یا ېٔ پهٔ ښپه زخم یا دانه وی۔ یا بل څهٔ وجې نه ورته ګرځېدل ګران وی۔ کوم ړوند چې پهٔ آسانه جماعت ته خپله تللې شی هغهٔ ته جمع پرېښؤل جائز نهٔ دی۔
دَ جمعې دَ صحیح کېدو شرطونه:
شرط (۱) اسلام دَ کافرو امامتی درست نهٔ ده۔
شرط(۲) عاقل کېدل، دَ مست بېهوشه یا لیونے جمع صحیح نهٔ ده۔
شرط (۳)مقتدی ته دَ نمانځهٔ دَ نیت سره دَ امام دَ اقتداء نیت هم کؤل چې زهٔ دا نمونځ کوم پهٔ امام پسې۔
شرط(۴) دَ امام اؤ مقتدی دواړو ځائې یو کېدل حقیقتاً یو وی لکه پهٔ یو جماعت یا یو کور کښې ولاړ وی۔ یا حکماً یو وی لکه امام دَ دریاب پهٔ یو غاړه ولاړ وی په دریاب پل وی څهٔ مقتدیان په دې غاړه ولاړ وی خو څهٔ پهٔ پل هم ولاړ وی۔ برابر ېٔ صفونه جوړ کړے وی۔ نو دَ دې غاړې مقتدیان حقیقتاً په جُدا ځائې کښې ولاړ دی دریاب ېٔ پهٔ مینځ کښې حائل دے خو پهٔ دریاب پل دے اؤ پهٔ پل هم مقتدیان ولاړ دی نو دا دواړه غاړه ځکه یو ځائې ګڼلې شی۔
شرط(۵) دَ مقتدی اؤ امام دواړو نمونځ یو کېدل کهٔ دَ دواړو نمونځ جُدا جُدا وی لکه امام دَ نمازپښین نمونځ کوی اؤ مقتدی دَ نمازدیګر، نو امامتی ېٔ نه صحیح کیږی ۔ البته کهٔ امام فرض نمونځ کوی اؤ مقتدی نفل نو نیت ېٔ درست دے ځکه چې دَ امام نمونځ قوی دے ۔ اؤ کهٔ امام نفل کوی اؤ مقتدی فرض نو درست نه دی ځکه چې دَ امام نمونځ کمزورے دے اؤ دَ قوی اقتدا پهٔ کمزوری پسې نه کیږی۔ کهٔ مقتدی تراویح کوی اؤ امام نفل نو هم صحیح نه ده ځکه چې دَ امام نمونځ ترې کمزورے دے۔
شرط(۶)۔ دَ امام نمونځ صحیح کېدل کهٔ دَ امام نمونځ پهٔ څهٔ وجه فاسد شو نو دَ ټولو مقتدیانو به فاسد شی۔ دا فساد پهٔ نمانځهٔ کښې معلوم شی کهٔ دَ نمانځهٔ نه پس، لکه دَ امام پهٔ جامو څهٔ پلیتی لګېدلې وی اؤ دَ نمانځهٔ ختمېدو نه پس ېٔ ولیده نو امام اؤ مقتدیان به ټول هغه نمونځ دوباره کوی۔
شرط(۷) چې مقتدی دَ امام نه وړاندې نه وی ولاړ وروستو ولاړ وی ، لکه برابر، مقتدی ته به وړاندې هغه وئیلی شی چې دَ مقتدی پونده دَ امام دَ پوندې نه وړاندې شی۔ اؤ کهٔ دَ مقتدی پونده وروستو وه خو ښپه ېٔ وږده وه ګوتې ېٔ دَ امام نه وړاندې شوې نو هغه پهٔ وړاندې نهٔ ده حساب ۔
شرط(۸)چې مقتدی ته دَ امام دَ انتقالاتو (رکوع اؤ سجدې ته تللو) علم وی خپله ېٔ وینی۔ کهٔ دَ مکبّر آواز اؤری نورو مقتدیانو ته ګوری۔ کهٔ مقتدی ته دَ امام دَ انتقالاتو پته نه لګی۔ مینځ کښې ېٔ پرده حائله وی خو مقتدی ته دَ انتقالاتو پته لګی نو خیر دے۔
شرط(۹) دَ مقتدی پهٔ ټولو ارکانو کښې سوا دَ قرأت نه دَ امام سره شریکېدل دَ هغهٔ سره سره ېٔ وکړی کهٔ دَ هغهٔ نه وروستو، یا ېٔ دَ هغهٔ نه مخکښې وکړی خو پهٔ اخر کښې ورسره امام شریک شی۔ دَ اول مثال لکه دَ امام سره سره رکوع سجده وکړی۔ دَ دویٔم لکه امام رکوع وکړی ودریږی اؤ مقتدی بیا رکوع وکړی۔ دریٔم لکه مقتدی دَ امام نه وړومبے رکوع ته لاړ شی خو دومره لحظه پهٔ رکوع کښې ایسار شی چې امام هم رکوع ته ټیټ شی۔
شرط (۱۰) دَ مقتدی حالت دَ امام سره برابرېدل یا کمېدل۔ دَ روغ سړی اقتداء پهٔ معذور پسې صحیح نه ده ۔
شرط(۱۱) چې دَ امام منفرد والې ضروری نهٔ وی۔ یعنې داسې سړی پسې اقتداء جائز نهٔ ده ، دَ چا چې یواځې پاتې کېدل ضروری وی لکه ”مسبوق“ چې امام نمونځ خلاص کړی۔ نو هغه خپل لاړ نمونځ پوره کړی داسې وخت کښې کهٔ هغهٔ پسې بل څوک نیت تړی نو جائز نهٔ دی۔
شرط (۱۲) چې امام دَ چا مقتدی نه وی یعنې داسې سړے امام کؤل نهٔ دی پکار چې هغه خپله دَ بل چا مقتدی وی۔ حقیقتاً لکه یو سړی پهٔ بل چا پسې نیت تړلې وی اؤ تهٔ پهٔ هغهٔ پسې نیت وتړې یا حکماً لکه لاحق چې خپل هغه رکعتونه پوره کوی کوم چې ېٔ دَ امام سره نهٔ وی کړی۔ دې وخت کښې اګرچې دې ځانته نمونځ کوی خو پهٔ حکم دَ اقتداء کښې دے۔
دا دولس (۱۲) شرطونه دَ امامتیٔ دَ صحیح کېدو دپاره ضروری دی ۔ لکه پهٔ دې کښې یو هم پوره نهٔ وهٔ نو امامتی نهٔ صحیح کیږی۔
نمبر۱۔ کهٔ مقتدی دَ جماعت پهٔ چَت ولاړ وی اؤ امام دننه وی نو اقتداء درست ده ځکه چې دَ جماعت چَت هم دَ جماعت پهٔ حکم کښې دے۔ دغسې کهٔ دَ چا دَ کوټې چَت دَ جماعت سره پیوست وی چې پهٔ مینځ کښې ۔۔۔۔ جدائې نه وی، هغه هم دَ جماعت پهٔ حکم کښې دے پهٔ هغې ودرېدل اؤ پهٔ جماعت کښې ولاړ امام پسې نیت تړل درست وی۔
نمبر۲۔ کهٔ جماعت یا کور ډېر لوئے وهٔ اؤ امام اؤ مقتدی پهٔ مینځ کښې دومره فاصله وه چې دوه صفونه ورکښې راتللې شو۔ نو دا دواړه جُدا جُدا ځایونه دی اؤ دې امام پسې ېٔ نیت نهٔ صحیح کیږی۔
نمبر۳۔ دغسې کهٔ دَ امام اؤ مقتدی تر مینځ کوهې، نهر وهٔ چې کشتۍ پکښې چلیږی یا لوئے حوض وهٔ یا عامه لویه لاره وه چې ریړه ورکښې تللې شی اؤ تر دا مینځه صفونه نهٔ وو ولاړ نو دا دواړه ځایونه به جُدا جُدا ګڼلې شی، البته کهٔ نریٔ لار نو خیر دی۔
نمبر۴۔ دغسې کهٔ دَ دوؤ صفونو پهٔ مینځ کښې لوئے نهر وی یا لویه لاره دَ دې غاړې دَ صفونو اقتدا نه صحیح کیږی۔
نمبر۵۔ دَ پیاده نیت پهٔ سور پسې اؤ دَ یو سور نیت پهٔ بل سور پسې نه دے، البته کهٔ پهٔ یوه سورلۍ دواړه سوارهٔ وی نو خیر دی ۔
نمبر۶۔ مقتدی کهٔ تراویح کوی اؤ امام نفل نمونځ نو اقتداء ېٔ درست نه ده ځکه چې دَ امام نمونځ کمزورے دے۔
نمبر۷۔ کهٔ دَ امام نمونځ دَ څهٔ وجې نه فاسد شوے وی اؤ مقتدیانو ته معلومه نه وی نو پهٔ امام لازمه ده چې مقتدیانو ته اطلاع ورکړی چې هغوی هم خپل نمونځونه دوباره پخپله ېٔ خبرولې شی کهٔ دَ سړی پهٔ واسطه وی یا دَ خط پهٔ ذریعه ۔
نمبر۸۔ کهٔ دَ امام دَ مسافر والې یا مقیم کېدو علم نه وی، خو دَ علامو نه داسې معلومیږی چې مقیم به وی پهٔ دې شرط چې دَ کلی یا ښار دننه نمونځ کوی اؤ هغه امام پهٔ څلور رکعته نمونځ کښې لکه دَ مسافر پهٔ دوه رکعته سلام وګرځؤلو اؤ څهٔ غږ ېٔ ونه کړو مقتدی ته دا شک شو چې امام پهٔ غلطیٔ دوه رکعته باندې سلام وګرځؤلو، نو دې بیا دې تپوس وکړی چې امام مقیم وهٔ کهٔ مسافر، کهٔ مسافر وهٔ، خو دَ دهٔ نمونځ صحیح شو اؤ کهٔ مقیم وهٔ خو خطا شوے وهٔ نو ټول به دا نمونځ دوباره کوی۔ اؤ کهٔ دهٔ تپوس ونه کړو اؤ دغسې شک کښې ېٔ پرېښوه نو پهٔ دهٔ باندې اعاده واجب ده ۔(یعنې دا نمونځ به دوباره کوی)۔
نمبر۹۔ کهٔ دَ امام متعلق ېٔ دَ مقیم خیال وی خو امام دا نمونځ دَ ښار نه بهر کوی اؤ هغهٔ پهٔ دوؤ رکعتو سلام وګرځؤلو۔ مقتدی ته دا شک شو چې دا ېٔ پهٔ غلطیٔ وګرځؤلو، هغهٔ خپل څلور رکعته پوره کړل۔ نو دَ امام دَ حال تپوس دې وکړی خو کهٔ وېٔ نه کړو نو نمونځ ېٔ صحیح دے۔ ځکه چې دَ ښار نه بهر ظاهره دا ده چې امام به مسافر وی اؤ دَ هغهٔ متعلق دَ غلطیٔ خیال دَ ظاهر نه خلاف دی۔ نو دلته دَ حالت تحقیق ضروری نه دے۔ دغه شان کهٔ امام څلور رکعته پوره وکړل اؤ دَ مقتدی دا خیال وهٔ چې دا امام مسافر دے۔ نو دلته هم دَ حالت دَ تحقیق څهٔ ضرورت نشته ځکه چې دَ هغه دَ سفر اؤ اقامت حالت کښې څهٔ فرق نشته ۔ غرض دا چې تحقیق صرف هغه وخت کښې ضروری دے چې امام دَ څلور رکعته نمونځ پهٔ ځائې دوه رکعته وکړی اؤ دَ مقتدی دا خیال وی چې امام مسافر نه دے، پهٔ غلطیٔ ېٔ داسې وکړل۔
نمبر۱۰۔ کهٔ پهٔ یو رکن کښې مقتدی دَ امام سره شریک نه شو لکه امام رکوع وکړه اؤ مقتدی لا رکوع نه وی کړے یا امام دواړه سجدې وکړې اؤ مقتدی یوه سجده وکړه یا مقتدی دَ څهٔ رکن ابتداء دَ امام نه وړومبے وکړی اؤ تر اخره پورې ورسره امام شریک نه شی لکه مقتدی دَ امام نه وړومبے رکوع ته لاړو اؤ چې امام رکوع ته تلو دَ هغې نه اول مقتدی دَ رکوع نه پورته شو پهٔ دې ټولو صورتونو کښې ېٔ اقتداء نه صحیح کیږی۔
نمبر۱۱۔ دَ اودرېدو نه معذور سړی پسې دَ اودرېدونکی اقتداء جائز ده۔ ځکه چې دَ معذور سړی ناستې دَ ودرېدو برابر دی۔
نمبر۱۲۔ پهٔ تیمّم باندې نمونځ کوونکی پسې دَ اؤدس یا غسل کوونکی اقتداء جائز ده۔ تیمّم ېٔ دَ اودس دپاره کړے وی کهٔ دَ غسل دپاره ځکه چې پهٔ شریعت کښې دَ پاکیٔ دپاره تیمّم اؤ اؤدس اؤ غسل یوه درجه لری دَ یو بل نه کم زیات نهٔ دی۔
نمبر۱۳۔ پهٔ مسح کوونکی پسې، پهٔ موزو مسح کوی کهٔ دَ زخم پهٔ پټۍ، دَ پوره اودس کوونکی اقتداء جائز ده۔ ځکه چې دَ مسح کؤلو اؤ وینځلو درجه یوه ده۔
نمبر۱۴۔ دَ معذور اقتداء پهٔ بل معذور پسې جائز ده ۔ خو پهٔ دې شرط چې دَ دواړو عذر یو شان وی۔ لکه دواړو ته دَ سلسل بول شکایت وی۔ یا دواړو دَ پوزې نه وینه بهیږی۔
نمبر۱۵۔ دَ اُمی (اَن پړه) اقتداء پهٔ اُمی پسې جائز ده۔ هله کهٔ پهٔ هغه موقع پهٔ مقتدیانو کښې یو کس هم لوستونکې نهٔ وی۔
نمبر۱۶۔ دَ ښځو اؤ نابالغه هلکانو اقتداء پهٔ بالغ سړی پسې درست ده دَ ښځې اقتداء پهٔ بلې ښځې پسې جائز ده۔ اؤ دغسې دَ نابالغه ښځې یا نابالغه هلک اقتداء پهٔ نابالغه هلک پسې صحیح ده۔
نمبر۱۷۔ دَ نفل نمونځ کوونکی اقتداء پهٔ واجب نمونځ کوؤنکی پسې جائز ده لکه یو سړے دَ نمازپښین نمونځ کړے وی اؤ بیا څوک دَ نمازپښین نمونځ پهٔ جمع کوی۔ دې ورپسې دَ نفلو نیت وتړی۔
نمبر۱۸۔ دَ نفل نمونځ کؤونکی اقتداء پهٔ نفل کؤونکی پسې جائز ده۔
نمبر۱۹۔ دَ قسم دَ نمانځهٔ نیت پهٔ نفل نمونځ کؤنکی پسې درست دی۔ ځکه چې دَ قسم نمونځ هم پهٔ اصل کښې نفل دی۔ لکه یو سړے قسم خوړلې وی چې زهٔ به دوه رکعته نمونځ کؤم۔ بیا چا دوه رکعته نفل نمونځ کؤلو۔ پهٔ هغهٔ پسې ېٔ نیت وتړلو نو قسم ېٔ پوره شو۔
نمبر۲۰۔ دَ نذر نمونځ کوونکی اقتداء پهٔ نذر نمونځ کوونکی پسې جائز ده کهٔ دَ دواړو نذر یو وی لکه یو سړی نذر ومنلو اؤ بل هم ووې چې زهٔ هم دغسې نذر منم لکه دې سړی چې ومنلو اؤ کهٔ داسې صورت نه وی لکه یو سړی ځانته دوه رکعته نمونځ نذر منلې وی اؤ بل ځانته بیل منلې وی نو دا دواړه پهٔ یو بل پسې اقتداء نهٔ شی کؤلے۔ حاصل دا دے چې کله مقتدی دَ امام سره برابر وی یا ترینه کم وی نو اقتداء ېٔ صحیح ده۔ اؤ کهٔ مقتدی ترېنه زیات وی۔ یقیناً یا احتمالًا نو اقتداء نهٔ صحیح کیږی۔
نمبر۲۱۔ دَ سړی اقتداء بالغ وی کهٔ نابالغه پهٔ ښځه پسې جائز نهٔ ده۔
نمبر۲۲۔ دَ بالغ اقتداء ښځه وی کهٔ سړے پهٔ بالغه پسې صحیح نهٔ ده۔
نمبر۲۳۔ دَ خُنثٰی اِقتداء پهٔ خُنثٰی پسې هم جائز نهٔ ده ۔ خُنثیٰ هغه څوک دی چې پهٔ هغهٔ کښې دَ نر اؤ ښځې دواړه علامې وی۔ اؤ دا صحیح پته نه لګی چې نر دے کهٔ ښځه۔
نمبر۲۴۔ دَ خُنثیٰ اقتداء پهٔ ښځه پسې هم جائز نهٔ ده۔ ځکه چې کېدے شی چې دا سړے وی۔
نمبر۲۵۔ دَ هوښیار، عاقل سړی اقتداء پهٔ بې هوشه، مست، لیونی یا بې عقله غافله پسې صحیح نهٔ ده۔
نمبر۲۶۔ دَ روغ سړی اقتداء پهٔ معذور پسې جائز نهٔ ده۔
نمبر۲۷۔ دَ یو قسم عذر واله سړے پهٔ بل قسم معذور پسې هم نیت نهٔ شی تړلې۔ لکه یو سړی ته دَ سلسل بول شکایت وی۔ اؤ بل ته دَ پوزې نه وینې بهېدو۔
نمبر۲۸۔ دَ لوستونکی سړی اقتداء په اُمیّ (اَن پړه) پسې جائز نهٔ ده۔ لوستونکې هغه ګڼلې شی چا ته چې دومره قرآن شریف یاد وی څومره چې دَ نمانځهٔ دپاره جائز دے اؤ اُمیّ هغه دے چې دومره ورته هم یاد نهٔ وی۔
نمبر۲۹۔ دَ یو اُمیّ اقتداء پهٔ بل اُمیّ پسې هم جائز نهٔ ده کهٔ پهٔ مقتدیانو کښې یو کس هم قاری وهٔ ځکه چې پهٔ دې شکل کښې دَ هغه اُمیّ امام نمونځ فاسد دے۔ هغهٔ ته پکار وو چې قاری ېٔ مخکښې کړے وهٔ چې دَ هغهٔ نمونځ فاسد شو نو چاچې پهٔ هغهٔ پسې نیت تړلې دے۔ دَ هغو هم فاسد شو۔
نمبر۳۰۔ دَ اُمیّ اِقتداء پهٔ ګونګی پسې جائز نهٔ ده ځکه چې اُمیٔ کهٔ اوس نهٔ شی لوستلې خو پهٔ دې قادر دے چې ضروری قرآن یاد کړی اؤ ګونګے پهٔ دې قادر هم نه دے۔
نمبر۳۱۔ دَ چا پهٔ بدن چې دومره جامه وی چې فرض ېٔ پټ کړے وی۔ دَ هغهٔ اقتداء پهٔ بربنډ پسې نه کیږی۔
نمبر۳۲۔ دَ رکوع اؤ سجده کوونکی اقتداء پهٔ داسې سړی پسې جائز نه ده چې هغه دَ رکوع اؤ سجدې دواړو نه یا یواځې دَ سجدې کؤلو نه معذور وی۔
نمبر۳۳۔ دَ فرض نمونځ کوونکی اقتداء پهٔ نفل نمونځ کوونکی پسې جائز نهٔ ده۔
نمبر۳۴۔ دَ نذر نمونځ کوونکی اقتداء پهٔ نفل نمونځ کوونکی پسې جائز نه ده ځکه چې نذر واجب دے۔
نمبر۳۵۔ دَ نذر نمونځ کؤنکی اقتداء دَ قسم نمونځ کؤنکی پسې جائز نه ده ځکه چې دَ نذر نمونځ واجب دے اؤ دَ قسم نفلی۔ ولې چې دَ قسم نه ځان خلاصؤل واجب نه دی۔ کېدے شی چې هغه نمونځ ونه کړی اؤ دَ قسم کفاره ورکړی۔ نو کهٔ یو سړی قسم خوړلې وهٔ چې زهٔ به نن څلور رکعته نمونځ کؤم او بل سړی نذر منلې وهٔ چې نن به څلور رکعته نمونځ کؤم نو دا دَ نذر والا پهٔ قسم والا پسې اقتداء نهٔ شی کؤلے۔
نمبر۲۶۔ کهٔ یو سړے حروف پوره نهٔ شی ادا کؤلے لکه دَ ثؔ پهٔ ځائې سؔ یا دَ رؔ پهٔ ځائې لؔ یا دَ عؔ پهٔ ځائې غینؔ وائی نو پهٔ هغهٔ پسې دَ صحیح ادا کؤنکی اقتداء درست نهٔ ده ۔ البته کهٔ پهٔ ټول قرأت کښې ترېنه یو ټکې نیم دغسې ادا کیږی اؤ اکثر صحیح وائی نو بیا خیر دی۔
دَ جمعې احکام:
نمبر۱۔ دَ جُمعې اؤ اخترونو پهٔ نمانځهٔ کښې جمع شرط ده ۔ دا نمونځونه بې دَ جمعې نهٔ کیږی پنځوختی نمونځونو کښې جمع واجب ده کهٔ څهٔ عذر نهٔ وی۔ اؤ پهٔ تراویحو کښې جمع سُنّتِ مؤکدّه ده۔ اګرچې یو ځل ېٔ ټول قرآن شریف دَ جمعې سره اؤرېدلې وی۔ نمر تندر دَ نمانځهٔ دپاره اؤ پهٔ روژه کښې دَ وترو دپاره جمع مستحب ده ۔ دَ روژې نه علاوه وتر پهٔ جمع کؤل مکروه تنزیهی ده۔ کهٔ دَ همېشه دپاره ېٔ کوی اؤ کهٔ کله کله دوه درے کسه جمع کیږی نو مکروه نه دی۔ اؤ دَ سپوږمۍ تندر نمونځ اؤ نور نفلی نمونځونه پهٔ جمع کؤل مکروه تحریمی دی کهٔ دَ فرضو پهٔ شان ورته خلق راجمع کوی اؤ اهمیت ورکوی۔ البته کهٔ بې رابللو هسې څوک جمع شی اؤ پهٔ جمع نفل وکړی نو خیر دے۔ پهٔ فرض نمونځونو کښې دَ یوې جمعې نه پس بیا بله جمع کؤل هم مکروهِ تحریمی دی۔ پهٔ دې څلور شرطونو(۱) دَ محلې جماعت وی۔ دَ عامې لارې جماعت نهٔ وی۔ دَ محلّې جماعت هغه دے چې مقرّر امام ېٔ وی۔ اؤ خاص مقتدیان ورته راجمع کیږی۔ (۲) اوله جمع دَ اذان اؤ اقامت سره شوے وی۔ (۳) وړومبیٔ جمع هغې کسانو کړے وی څوک چې دَ دې جماعت انتظام کوی اؤ پهٔ دې محّله کښې وسی۔ (۴) دویٔمه جمع هم پهٔ هغه شان سره کیږی پهٔ کوم شان چې اوله جمع شوے وی ۔ دا شرط دَ امام یوسفؒ پهٔ خیال دے۔ اؤ دَ امام صاحب پهٔ خیال هیٔت بدلېدو سره هم مکروه دی۔ نو کهٔ دویٔمه جمع پهٔ جماعت کښې نهٔ وی پهٔ کور کښې څوک وکړی بیا مکروه نه ده ۔ هم دغسې کهٔ دې څلورو شرطونو کښې یو شرط نه وی بیا هم مکروه نه ده۔ کهٔ جماعت پهٔ عامه لاره کښې وی دَ محلّې جماعت نهٔ وی یا اوله جمع دَ اذان اؤ اقامت سره نهٔ وی شوے یا اوله جمع داسې کسانو کړے وی کوم چې دې محلّه کښې نه وسیږی۔ نو دَ محلّې واله خلق خپله جمع بې کراهه کؤلے شی۔ یا امام یوسفؒ پهٔ خیال کهٔ دَ دویٔمې جمعې دپاره امام ځائې بدل کړی یا اذان اؤ اقامت ونه کړی، نو هیٔت به ېٔ بدل شی اؤ مکروه به نهٔ وی۔
تنبیه۔ اګرچې بعض خلق دَ امام ابو یوسفؒ پهٔ قول عمل کوی خو امام صاحب پهٔ قول پهٔ دلائلو قوی دی۔ اؤ خاص پهٔ دې وخت کښې هم خلق هسې پهٔ جمع کښې سستی کوی باوجود دَ هیئت بدلېدو هم پهٔ کراهیت فتویٰ ورکؤل پکار دی ځکه چې خلق پهٔ قصدًا اوله جمع پرېږدی اؤ دویٔمه دریٔمه نه کوی۔
دَ مقتدی اؤ امام متعلق مسٔلې:
نمبر۱۔ مقتدیانو ته پکار دی چې پهٔ ټولو حاضرینو کښې څوک دَ امامت زیات مستحق وی اؤ ډېر صفتونه ورکښې موندې شی هغه امام کړی۔ کهٔ پهٔ لیاقت کښې برابر وهٔ نو چې څوک دَ ډېرو خلقو خوښ وی، هغه امام کؤل ضروری دی کهٔ دَ داسې سړی مخکښې چې زیات لیاقت وی ورکښې، څوک کم لیاقته سړے مخکښې شو نو دَ ترک سُنّت ګنهګار به شی۔
نمبر۲۔ دَ ټولو نه زیات لائق دَ امامت هغه سړے دے چا ته چې دَ نمانځهٔ مسٔلې ښې معلومې وی۔ څهٔ ظاهری دَ فسق علامې ورکښې نهٔ وی څومره قرأت چې سنت دے هغه ورته ښهٔ یاد وی۔ اؤ قرآن ښه لوستے شی، کهٔ دې کښې برابر وهٔ نو بیا هغه سړے زیات مستحق دے څوک چې ښهٔ قرآن لوستے شی۔ بیا هغه څوک چې ډېر ښهٔ خویٔ لری۔ بیا هغه څوک چې ډېر خوبصورته وی، بیا هغه چې ډېر شریف وی۔ بیا هغه چې دَ چا آواز ښهٔ وی بیا هغه چې جامې ېٔ ښې وی۔ پهٔ کوم سړی کښې چې دوه صفتونه موندې شی۔ هغه زیات حقدار دے۔ دَ یو صفت والا نه ۔ مثلاً کوم سړے چې قرآن هم ښهٔ لولی اؤ دَ نمانځهٔ مسٔلې هم ورته یادې وی هغه زیات مستحق دے دَ هغه چا نه چې صرف مسٔلې ورته یادې وی اؤ قرآن ښهٔ نهٔ شی لوستے ۔
نمبر۳۔ کهٔ دَ چا پهٔ کور جمع کیږی نو دَ کور خاوند دَ امامتیٔ زیات مستحق دے۔ بیا هغه سړے چا ته چې دَ کور خاوند ووائی۔ البته کهٔ دَ کور خاوند جاهل وی اؤ بل څوک عالم وی نو هغه عالم زیات مستحق دے۔
نمبر۴۔ پهٔ کور جماعت کښې چې یو امام مقرّر وی دَ هغهٔ پهٔ موجودګیٔ کښې بل سړی ته دَ امامتیٔ حق نشته ۔ البته کهٔ هغه خپله څوک امام کړی نو خیر دی۔
نمبر۵۔ دَ اسلام دَ بادشاه، یا دَ بادشاه له طرفه دَ مقرّر شوی قاضی پهٔ موجودګیٔ کښې بل څوک دَ امامتیٔ مستحق نهٔ دی۔
نمبر۶۔ دَ قوم دَ رضا نه بغیر امام کېدل مکروهِ تحریمی دی۔ البته هغه سړے دَ ټولو نه زیات حقدار دَ امامتیٔ وی۔ یعنې دَ امامت پهٔ اوصافو کښې دَ هغهٔ برابر بل څوک نهٔ وی نو بیا چې څوک دَ هغهٔ پهٔ امامتیٔ ناراض وی هغه پهٔ ناحقه دے۔ دَ هغهٔ امامتی مکروه نهٔ ده ۔
نمبر۷۔ دَ فاسق اؤ بدعتی امام کؤل مکروه دی البته کهٔ نور څوک دَ امامتیٔ قابل موجود نهٔ وهٔ نو مجبورًا جائز دی۔ یا هغه دومره زورور وهٔ، چې لرې کؤلو کښې ېٔ فساد اؤ فتنه وه نو دَ مقتدیانو نمونځ ورپسې بې کراهته جائز دے۔
نمبر۸۔ دَ غلام امام کؤل مکروه دی (یعنې چې دَ فقهې دَ قاعدې مطابق غلام وی۔ داسې نه چې دَ قحط یا بل څهٔ مجبوریٔ نه چا آزاد بنده خرڅ کړی وی) هم دغسې بانډیسې سړے یا نابینا چې دَ پاک ناپاک احتیاط نهٔ کوی۔ دَ داسې سړی چې دَ شپې ېٔ نظر نهٔ لګی۔ یا چې ناجائز اولاد وی۔ دَ دې ټولو امامتی مکروه ده ۔ البته کهٔ دا خلق دَ علم و فضل اؤ برکت خاوندان وی اؤ خلق ېٔ پخپله خوښه امام کوی نو بیا خیر دے۔ داسې کم عمره هلک چې ږیره ېٔ نهٔ وی راغلے امام کؤل هم مکروه تنزیهی دی۔
نمبر۹۔ دَ نمانځهٔ پهٔ فرائضو اؤ واجباتو کښې ټولو مقتدیانو باندې دَ امام تابعداری واجب ده۔ البته پهٔ سنتو اؤ نوافلو کښې ېٔ تابعداری واجب نهٔ ده نو کهٔ دَ امام شافعیؒ مذهبی وی۔ اؤ رکوع ته تلو یا دَ رکوع نه پورته کېدو کښې لاس وچتوی نو خنفی مقتدی ته لاس وچتؤل ضروری نهٔ دی۔ ځکه چې لاسونه وچتؤل دَ هغوی پهٔ مذهب هم سنت دی۔ هم دغسې دَ سحر پهٔ نمانځهٔ کښې شافعی مذهب واله دعائے قنوت لولی۔ پهٔ حنفی مقتدی باندې دا ضروری نهٔ ده۔ البته پهٔ وترو کښې دعائے قنوت لوستل واجب دی۔ نو کهٔ شافعیؒ امام ېٔ دَ خپل مذهب مطابق دَ رکوع نه پس لولی نو دَ حنفی مقتدی دپاره هم دَ رکوع نه پس لوستل پکار دی۔
نمبر۱۰۔ پهٔ نمانځهٔ کښې دومره لوئے لوئے سورتونه لوستل چې دَ مقدارِ مسنون نه هم زیات وی یا پهٔ رکوع اؤ سجده کښې ډېر زیات ایسارېدل دَ امام دپاره مکروهِ تحریمی دی۔ امام ته پکار دی چې خپلو مقتدیانو کښې دَ چا زیات حاجت وې یا څوک زیات کمزورے وی دَ هغهٔ دَ رعایت دپاره دَ مسنون قرأت نه کم لوستل هم خیر دی چې دَ مقتدیانو دَ کم والی اؤ دَ جمعې دَ کمی سبب نهٔ شی۔
نمبر۱۱۔ کهٔ مقتدی یو سړے وی یا نابالغه هلک وی نو هغه به دَ امام سره پهٔ خوا کښې لږ وروستو ښی طرف ته ودریږی۔ (دَ یواځې مقتدی دپاره ) دَ امام نه وروستو یا ګس طرف ته ودرېدل مکروه دی۔
نمبر۱۲۔ کهٔ مقتدیان دَ یو نه زیات وی نو هغوی به دَ امام نه وروستو پهٔ صف کښې ودریږی کهٔ دوه کسه وی اؤ دَ امام نه ښی اؤ ګس طرف ته ودریږی نو مکروه تنزیهی دی۔ اؤ کهٔ دَ دوؤ نه زیات وی نو مکروه تحریمی دی۔ ځکه چې مقتدیان دَ دوؤ نه زیات وی نو امام ته وړاندې ودرېدل واجب دی۔
نمبر۱۳۔ کهٔ دَ نمانځهٔ شروع کؤلو پهٔ وخت یو مقتدی وهٔ اؤ هغه دَ امام نه ښی طرف ته ولاړ وهٔ۔ دَ دې نه پس نور مقتدیان راغلل نو ړومبے مقتدی ته پکار دی چې وروستو شی۔ اؤ دَ نورو مقتدیانو سره دَ امام شا ته پهٔ صف کښې ودریږی کهٔ هغه وروستو نهٔ شی نو نورو مقتدیانو ته پکار دی چې وروستو ېٔ راکاږی۔ اؤ کهٔ دَ ناپوهیٔ پهٔ وجه هغه مقتدیان هم دَ امام پهٔ خوا کښې ودریږی نو امام ته پکار دی چې خپله وړاندې شی اؤ کهٔ مقتدیانو ته دَ وروستو کېدو ځائې نهٔ وی نو هم امام ته وړاندې کېدل پکار دی۔ اؤ کهٔ مقتدیان دَ مسٔلې نه بې خبره وی لکه نن زمانه کښې چې عام دغسې وی نو امام ته پکار دی ۔ چې خپله وړاندې شی۔ هسې نه چې مقتدیان داسې څهٔ کار وکړی چې نمونځ پرې خراب شی۔
نمبر۱۴۔ کهٔ مقتدی ښځه وی یا نابالغه جینۍ وی نو کهٔ یو وی هم دَ امام نه به وروستو ودریږی۔
نمبر۱۵۔ کهٔ مقتدیان ګډ وډ وی۔ څهٔ سړی څهٔ ښځې اؤ څهٔ نابالغه ، نو امام ته پکار دی چې هغه پهٔ دې ترتیب صفونه جوړ کړی۔ اول سړے، بیا نابالغه هلکان، بیا ښځې اؤ بیا نابالغه جینکۍ۔
نمبر۱۶۔ امام ته پکار دی چې پهٔ مقتدیانو صفونه نېغ کړی چې ټول یو برابر ودریږی۔ یو بل سره یو ځائې ودرېدل پکار دی چې پهٔ مینځ کښې خالی ځائې نه وی۔
نمبر۱۷۔ یواځې یو سړی ته دَ صف نه وروستو ودرېدل نه دی پکار۔ بلکې پهٔ داسې حال کښې پکار دی چې دَ وړومبی صف نه یو سړے وروستو راکاږی اؤ ځان سره ېٔ ودروی۔ خو کهٔ پهٔ راکښلو کښې دا احتمال وی چې هغه سړے به دَ ناپوهیٔ پهٔ وجه څهٔ داسې حرکت وکړی چې نمونځ به ېٔ خراب شی نو پرېښؤل ېٔ پکار دی۔
نمبر۱۸۔ چې پهٔ وړومبی صف کښې ځائې وی نو دویٔم صف کښې ودرېدل مکروه دی چې وړومبے صف پوره شی نو هله بل صف جوړؤل پکار دی۔
نمبر۱۹۔ سړی ته صرف دَ ښځو امامتی کؤل مکروه دی۔ پهٔ داسې ځائې کښې چې نهٔ ورسره بل سړے وی اؤ نهٔ بله محرمه ښځه لکه خپله ښځه یا مور خور وغېره۔ البته کهٔ سړے یا بله محرمه ښځه ورسره وی نو بیا خیر دے۔
نمبر۲۰۔ کهٔ یو سړے ځانته دَ سحر یا نماښام یا نمازخفتن نمونځ کوی اؤ پهٔ پټ آواز قرأت لولی پهٔ دې وخت کښې بل سړے راشی اؤ پهٔ هغهٔ پسې نیت وتړی نو پهٔ دې کښې دوه صورتونه دی۔ یو دا چې دا سړے دَ امامتیٔ نیت ونه کړی هم هغه شان ځان ته نمونځ کوی نو پهٔ اول شکل کښې پهٔ وچت آواز قرأت واجب نه دے اؤ دَ مقتدی نمونځ هم صحیح دے۔ ځکه چې دَ مقتدی دَ نمانځهٔ دَ صحت دپاره دَ امام دَ نیت ضرورت نشته ۔
نمبر۲۱۔ امام ته یا ځان ته نمونځ کوونکی دپاره چې پهٔ کور کښې یا پهٔ میدان کښې نمونځ کوی مستحب دی چې ښی طرف ته یا ګس طرف ته دَ وروځو پهٔ برابریٔ کښې داسې شے ودروی چې یو لاس یا دَ دې نه زیات وچت وی اؤ دَ ګوتې برابر غټ وی ۔ البته کهٔ پهٔ جماعت کښې نمونځ کوی یا داسې ځائې کښې چې دَ نمانځهٔ مخکښې دَ چا دَ تیرېدو خطره نه وی۔ دَ دې ضرورت نشته۔ دې ته سُتؔره وائی۔ دَ امام سُتؔره دَ مقتدیانو دپاره هم کافی ده۔ دَ سُترې دننه تېرېدل بدکار دے۔
نمبر۲۲۔ لاحؔق هغه مقتدی ته وائی چې دَ نمانځهٔ شروع کؤلو نه پس ترېنه دَ څهٔ عذر پهٔ وجه څو رکعتونه لاړ شی۔ لکه پهٔ نمانځهٔ کښې وودهٔ شی اؤ دې مینځ کښې ترېنه یو رکعت لاړ شی یا دَ ګڼې پهٔ وجه ترېنه رکوع یا سجده لاړه شی۔ یا ېٔ اودس مات شی دَ اودس کؤلو دپاره لاړ شی، اؤ پهٔ دې مینځ کښې ترېنه څهٔ رکعتونه لاړ شی اؤ دَ خوف پهٔ نمانځهٔ کښې دویٔم ټولې لاحق دی هم دغسې یو مُقیم چې پهٔ مسافر پسې نیت وتړی نو هغه مقیم دَ امام نه پس نمونځ پوره کؤلو کښې لاحؔق دی) یا ترېنه بې عذره څهٔ حصه فوت شی لکه دَ یو رکعت رکوع یا سجده دَ امام نه وړاندې وکړی نو دَ دې وجې نه دا رکعت ېٔ بیکاره شی۔ نو دَ دې رکعت پهٔ اعتبار به دې لاحؔق وی۔ لاحؔق دپاره دا ضروری ده۔ چې وړومبے هغه رکعتونه وکړی کوم چې دَ هغهٔ نه لاړ وی۔ دَ دې نه پس کهٔ دَ جمعې څهٔ حصه پاتې وی۔ پهٔ هغې کښې به شریک شی ۔ کهٔ نهٔ نو باقی نمونځ به پوره کړی۔
نمبر۲۳۔ لاحؔق به پهٔ خپل لاړ نمونځ کښې دَ مقتدی پهٔ شان ګڼلې شی۔ لکه څنګه چې مقتدی قرأت نهٔ لولی دغسې به لاحؔق هم نه لولی غلې به ولاړ وی۔ اؤ څنګه چې مقتدی نه که څهٔ غلطی وشی نو سجدهٔ سهوه پرې نه واجب کیږی۔ دغسې پهٔ لاحؔق هم نه واجب کیږی۔
نمبر۲۴۔ مسؔبوق یعنې چا نه چې دَ سره څو رکعته لاړ وی هغهٔ ته پکار دی چې وړومبے دې امام سره شریک شی۔ دَ جمعې سره دې نمونځ پوره کړی چې امام نمونځ ختم کړی نو بیا دې ودریږی اؤ خپل لاړ رکعتونه دې پوره کړی۔
نمبر۲۵۔ مسؔبوق به خپل لاړ رکعتونه لکه دَ ځان ته نمونځ کوونکی پهٔ شان کوی لکه دَ ځانته نمونځ کؤنکی به قرأت هم لولی اؤ کهٔ څهٔ غلطی ترېنه پهٔ دغه باقی نمونځ کښې وشی نو سجده سهوه به کوی۔
نمبر۲۶۔ مسؔبوق به خپل لاړ رکعتونه په دې طریقه کوی ۔ چې وړومبے به دَ سورت واله رکعتونه اؤ بیا به تش رکعتونه کوی۔ اؤ څومره رکعتونه چې ېٔ دَ امام سره کړے وی۔ دَ هغې پهٔ حساب به قاعده کوی۔ یعنې دَ هغه رکعتونو پهٔ حساب چې کوم دویٔم وهٔ پهٔ هغې به وړومبیٔ قعده کوی۔ اؤ چې کوم څلورم وهٔ پهٔ هغې به اخری قعده کوی۔ مثلاً دَ نمازپښین نمانځهٔ کښې دَ چانه درے رکعته لاړ وو چې دَ امام سره شریک شو، هغه به دَ امام دَ سلام ګرځؤلو نه پس ودریږی اؤ خپل لاړ درے رکعتونه به داسې کوی چې پهٔ وړومبی رکعت کښې به اَلحمدُ اؤ سورت ولولی رکوع سجده چې وکړی نو اَلتَحیَاتُ ته به کښینی ۔ ځکه چې دَ امام دَ رکعت سره دا دویٔم رکعت دے۔ بیا پهٔ دویٔم رکعت کښې به الحمدُ اؤ سورت ولولی اؤ دې کښې به قعده نه کوی۔ ځکه چې دا دَ امام دَ رکعت سره دریٔم جوړیږی۔ بیا په دریٔم رکعت کښې به تشه اَلحَمدُ ولولی اؤ آخره قعده به وکړی۔ ځکه چې دا ېٔ څلورم رکعت دے۔
نمبر۲۷۔ کهٔ یو سړے لاحقؔ هم وی اؤ مسؔبوق هم۔ یعنې څهٔ رکعتونه ترې لاړ وی چې دَ امام سره شریک شی۔ اؤ بیا دَ شریک نه پس ترېنه هم څهٔ رکعتونه لاړ شی نو هغهٔ ته پکار دی چې وړومبے خپل هغه رکعتونه وکړی کومو کښې چې دې لاحقؔ دے۔ یعنې دَ شرکت نه پس ترېنه لاړ دی۔ دَ هغې پهٔ ادا کؤلو کښې به دې ځان داسې ګڼی لکه چې دَ امام سره نمونځ کوی۔ یعنې قرأت به هم نه لولی اؤ دَ امام دَ ترتیب لحاظ به ساتی۔ دَ دې نه پس کهٔ جماعت باقی وی نو هغې کښې به شریک شی۔ کهٔ نه وی باقی نور نمونځ به پوره کړی۔ اؤ بیا به هغه رکعتونه وکړی کومو کښې چې دې مسؔبوق دے۔ مثلاً دَ نمازدیګر نمانځهٔ کښې یو رکعت شوے وی۔ چې څوک شریک شو، دغه رکعت ېٔ پوره کړے نه وهٔ چې اودس ېٔ مات شو اؤ اودس کؤلو ته لاړو نو تر هغې نمونځ ختم شوے وهٔ چې دې وزګارېدو نو هغهٔ ته پکار دی چې اول دا درے رکعتونه وکړی اؤ بیا هغه رکعت چې دَ شریکېدو نه اول ترې نه لاړ دے۔ دا دریواړه رکعتونه به دَ مقتدی پهٔ شان کوی۔ یعنې قرأت به نه لولی اؤ دَ دې دریو رکعتونو پهٔ اول رکعت کښې به قعده کوی ځکه چې دا دَ امام دویٔم رکعت دے اؤ امام ورکښې قعده کړے ده۔ بیا پهٔ دویٔم رکعت کښې به قعده نه کوی ځکه چې دا دَ امام دریٔم رکعت دے۔ هغهٔ پکښې قعده نهٔ ده کړے ۔ بیا پهٔ دریٔم رکعت کښې به قعده کوی۔ ځکه چې دا دَ امام څلورم رکعت دے هغهٔ ورکښې قعده کړے ده۔ بیا به هغه رکعت کوی چې پهٔ جمع کښې دَ شریکېدو نه مخکښې ترېنه شوے دی۔ پهٔ هغې کښې به هم قعده کوی۔ ځکه چې دا دَ دهٔ څلورم رکعت دے۔ پهٔ دې رکعت کښې به قرأت هم لولی ځکه چې پهٔ دې رکعت کښې دې مسؔبوق دے اؤ مسؔبوق خپل لاړ رکعتونه دَ ځانته نمونځ ګذار غوندې کوی۔
مقتدیانو ته هر رکن بې تاخیره دَ امام سره کؤل سنت دی۔ تکبیر تحریمه یعنې دَ نیت تړلو نه پس وړومبے تکبیر به هم دَ امام سره کوی، رکوع ،قومه، سجده اؤ قعده، غرض دا چې هر کار به دَ امام سره یو ځائې کوی نهٔ وړاندې اؤ نهٔ وروستو، البته کهٔ پهٔ وړومبیٔ قعده کښې مقتدی لا التّحیاّت تر تشهّد پوره کړی بیا ودریږی۔ هم دغه شان قعده اخیره کښې کهٔ امام وړومبے سلام وګرځوی۔ البته رکوع یا سجده کښې کهٔ مقتدیانو تسبیح نهٔ وی پوره کړے نو امام سره ورته ودرېدل پکار دی۔ هډو بالکل ېٔ نه وی وئیلی یا ېٔ دَ درے ځلو نه کم وئیلی وی۔
پهٔ جمعې کښې دَ شریکېدو اؤ نهٔ شریکېدو مسٔلې:
نمبر۱۔ کهٔ یو سړے دَ خپلې محلّې یا دَ کور سره نژدے جماعت ته لاړ شی۔ هلته جمع شوے وی، نو دَ هغهٔ دپاره مستحب دی۔ چې بل جماعت ته دَ جمعې پهٔ تلاش کښې لاړ شی اؤ دا ورته هم اختیار دے چې خپل کور ته واپس شی اؤ دَ کور دَ خلقو سره پهٔ جمع نمونځ وکړی۔
نمبر۲۔ کهٔ چا پهٔ کور کښې ځان ته نمونځ کړے وی۔ بیا ېٔ ولیدل چې هم هغه نمونځ پهٔ جمع کیږی هغهٔ ته پکار دی چې دَ جمعې سره شریک شی۔ کهٔ دَ نمازپښین اؤ نمازخفتن وخت وی۔ دَ سحر، نمازدیګر اؤ نماښام پهٔ نمونځ کښې شرکت نهٔ شی کېدے ځکه چې دَ سحر اؤ نمازدیګر نه پس نفل مکروه دی اؤ دَ نماښام درے رکعته دی اؤ نفل درے رکعته نهٔ شی کېدے۔
نمبر۳۔ کهٔ چا فرض نمونځ شروع کړے وی اؤ پهٔ دې وخت کښې دَ جمعې دپاره اقامت وشی نو کهٔ هغه دوه رکعته نمونځ وی خو دَ هغې دا حکم دے چې کهٔ دَ وړومبی رکعت سجده ېٔ نهٔ وی کړے نو نمونځ دې مات کړی اؤ پهٔ جمع کښې دې شریک شی۔ اؤ کهٔ دَ اول رکعت سجده ېٔ کړے وی۔ اؤ دَ دویٔم رکعت سجده ېٔ نهٔ وی کړے نو هم دې ېٔ مات کړی۔ اؤ کهٔ دَ دویٔم رکعت سجده ېٔ هم کړے وی نو بیا دې خپل نمونځ پوره کړی۔ او کهٔ هغه فرض څلور رکعته وی لکه نمازپښین ،نمازدیګر ، نمازخفتن، نو کهٔ دَ اول رکعت سجده ېٔ نهٔ وی کړے خو نمونځ دې مات کړی اؤ پهٔ جمع کښې دې شریک شی اؤ کهٔ سجده ېٔ کړے وی نو دوه رکعته دې پوره کړی۔ بیا دې سلام وګرځوی اؤ کهٔ دریٔم رکعت ېٔ شروع کړے وی خو سجده ېٔ نهٔ وی کړے نو بیا دې خپل نمونځ ټول پوره کړی۔ کله چې نمونځ ماتوی نو پهٔ ولاړه دې یو طرف ته سلام وګرځوی، دغه کافی دی اؤ کله چې نمونځ پوره کړی نو دَ نمازپښین اؤ نمازخفنتن مونځونو کښې دې بیا پهٔ جمع کښې شریک شی۔ دا دویٔم نمونځ به ېٔ نفل شی۔ اؤ سحر، نمازدیګر، نماښام کښې دې نهٔ شریکیږی۔
نمبر۴۔ کهٔ چا نفل نمونځ شروع کړے وی۔ اؤ دَ فرضو دپاره جمع ودریږی نو دغه نمونځ دې نهٔ ماتوی پهٔ دوه رکعته دې سلام وګرځوی۔ اګرکه نیت ېٔ دَ څلورو تړلې وی۔
نمبر۵۔ کهٔ چا دَ نمازپښین یا جُمعې سنّتِ مؤکدّه شروع کړے وی اؤ جمع ودریږی نو پکار ده چې پهٔ دوه رکعته سلام وګرځوی۔ اؤ کهٔ دریٔم رکعت ېٔ شروع کړے وی نو څلور واړه دې پوره کړی۔
نمبر۶۔ کهٔ دَ فرض نمانځهٔ جمع ولاړه وی نو پهٔ سنتو دې شروع نه کوی۔ کهٔ دا خطره وی چې دَ جمعې یو رکعت به ترې لاړ شی۔ اؤ کهٔ دا ېٔ یقین وهٔ چې رکعت رانه نهٔ ځی، نو سنت دې وکړی۔ مثلاً دَ نمازپښین پهٔ وخت چې فرض شروع شی اؤ دا خطره وی چې کهٔ سنت کوی نو دَ فرضو رکعت به ترېنه لاړ شی نو سنت دې پرېږدی۔ بیا پهٔ نمازپښین اؤ جمعه کښې چې فرض وکړی نو دَ فرضو نه وړومبے سنت دې اول وکړی بیا دې نور سنت پوره کړی۔ دَ سحر سنت زیات مؤکدّ دی۔ دَ هغې دپاره دا حکم دے چې کهٔ فرض شروع شی هم دې سُنت ړومبے وکړی پهٔ دې شرط کهٔ دَ یو رکعت موندو امید ېٔ وی اؤ کهٔ دا اُمید نهٔ وی نو بیا دې سُنت پرېږدی اؤ کهٔ خوښه ېٔ وی نو دَ نمر ختو نه پس دې ېٔ قضا وکړی۔
نمبر۷۔ کهٔ دا خطره وی چې دَ سحر پهٔ سنتو کښې کهٔ دَ نمانځهٔ دَ مستحباتو اؤ سنتو خیال ساتی نو جمع به ترېنه لاړه شی نو پکار ده چې صرف فرائضو اؤ واجبو باندې عمل وکړی سنت اؤ نوافل دې پرېږدی۔
نمبر۸۔ دَ جمعې ودرېدو پهٔ وخت کښې کهٔ څوک سنت کوی دَ سحر سنت وی اؤ کهٔ دَ بل وخت نو هغه پهٔ داسې ځائې کښې کؤل پکار دی چې دَ جماعت نه بهر وی، ځکه چې چرته چې دَ فرض نمونځ جمع کیږی هلته بل نمونځ کؤل مکروه دی۔ کهٔ داسې جُدا ځائې نهٔ وی نو بیا دې دَ صف نه جُدا دَ جماعت پهٔ یو ګټ کښې ودریږی۔
نمبر۹۔ کهٔ دَ جمعې سره ېٔ قعده بیا مونده هم ېٔ دَ جمعې ثواب وشو۔
نمبر۱۰۔ دَ کوم رکعت رکوع چې دَ امام سره بیا مومی داسې به ګڼلې شی چې ټول رکعت ېٔ وموندو اؤ کهٔ رکوع کښې دَ امام سره شریک نهٔ شی نو دا رکعت ترېنه لاړو۔ دا به پهٔ شمار کښې نهٔ راځی۔
دَ نمانځهٔ دَ نیت مسٔلې:
نمبر۱۔ پهٔ مقتدی باندې خپل امام پسې دَ اقتدا نیت کؤل هم ضروری دی۔
نمبر۲۔ امام به صرف دَ خپل نمانځهٔ نیت کوی دَ امامتیٔ نیت کؤل ورباندې لازم نهٔ دی۔ البته کهٔ پهٔ مقتدیانو کښې ېٔ ښځه هم وی اؤ هغه دَ سړیو سره پهٔ یو صف کښې ولاړه وی اؤ دا نمونځ دَ جنازې یا دَ جُمعې یا اخترونو نهٔ وی نو دَ هغې دَ اقتداء صحیح کېدو دپاره پهٔ امام باندې دَ هغې دَ امامتیٔ نیت کؤل لازم دی اؤ کهٔ دَ سړیو سره برابره پهٔ صف کښې نهٔ وی ولاړه یا نمونځ دَ جنازې یا جُمعې یا اخترونو وی، نو بیا پرې نیت کؤل لازم نهٔ دی۔
نمبر۳۔ مقتدی به صرف دا نیت کوی چې پهٔ دې امام پسې نمونځ کؤم دَ امام نوم متعیّن کؤل چې پهٔ ”احمؔد“ یا ”محمؔود“ پسې نمونځ کؤم ضروری نهٔ دی۔ البته کهٔ چا پهٔ نوم باندې متعیّن کړو اؤ بیا پهٔ واقعاتو کښې هغه سړے امام نهٔ وهٔ نو دَ دهٔ نمونځ ونهٔ شو لکه یو سړے نیت وتړلو چې پهٔ ”احمؔد“ پسې نمونځ کؤم حالانکې چا پسې چې نمونځ کؤلو هغه ”احمؔد“ نهٔ وهٔ۔ خالدؔ وهٔ نو دَ دې سړی نمونځ ونه شو۔
نمبر۴۔ دَ جنازې پهٔ نمانځهٔ کښې دا نیت کؤل پکار دی۔ چې زهٔ دا نمونځ دَ الله تعالیٰ دَ رضا اؤ دې مړی ته دَ دعا دپاره کؤم اؤ کهٔ مقتدی ته دا معلومه نهٔ وی چې مړې سړے دے کهٔ ښځه، نو هغهٔ ته دا نیت کافی دے چې امام چې دَ چا نمونځ کوی زه هم دَ هغهٔ نمونځ کؤم ځنو عالمانو وئیلی دی چې دَ فرض اؤ واجب نمونځونو نه علاوه نورو نمونځونو کښې دَ دې تخصیص څهٔ ضرورت نشته چې سُنت کوم یا نفل اؤ سنت دَ سحر کؤم یا دَ نمازپښین ،تهجّد کؤم یا تراویح بس صرف دَ نمانځهٔ کؤلو نیت کافی دی۔ خوښه دا ده چې تعیّن ورکښې وکړې شی۔ لکه دوه رکعته سنت یا نفل نمونځ ګذارم دَ نن سحر۔
دَ تکبیر تحریمیه حکم:
ځنی نا واقفه خلق چې جماعت ته راشی اؤ امام رکوع ته پهٔ تلو ووینی نو هغه هم ژر پهٔ تلوار سره ټیټ شی۔ اؤ پهٔ ټیټیدو کښې تکبیر تحریمه ووائی۔ دَ هغهٔ نمونځ نه کیږی۔ ځکه چې تکبیر تحریمه دَ نمانځهٔ دَ صحت دپاره شرط دے اؤ تکبیر تحریمه پهٔ ولاړه وئیل ضروری دی۔ چې پهٔ ولاړه ېٔ ونه وائی نو تکبیر تحریمه ېٔ صحیح نهٔ شو اؤ چې دا ېٔ صحیح نه شو نو باقی نمونځ ېٔ هم صحیح نهٔ شو۔
دَ فرض مانځه ځنې مسٔلې صفحه 235
نمبر۱۔ دَ امین الف اُوږدَول پکار دې۔ دَ امین نه پس دِ دَ قران شریف یو سورت لولې۔
نمبر۲۔ که دَ سفر حالت وې یا څهٔ خاص ضرورت وې نو اختیار دې چې دَ الحمد نه پس هر یو سورة چا وُوې۔ او که دَ سفر یا ضرورت حالت نه وې نو دَ سحر او ماسپښین په مانځه کښې دِ سورة حجرات نه تر سُورة بروج پورې هر یَو سورة چې ېٔ اُووې۔ دَ سحر پهٔ اول رکعت کښې دَ دویئم رکعت نه اُوږد سُورة وئیل پکار دې۔ پهٔ باقې وختونو کښې دواړه رکعته یو برابر پکار دې۔ دَ یَو ایت دوؤ دَ فرق څهٔ نقصان نشته خو چې دَ یو بل نه ډیر اُوږد نه وې۔ دَ مازیګر او ماسخوتن مانځه کښې دَ وَلسَّماَؔءِ وَالطّارقِ نه تر لَم یَکُن پورې سورتونو کښې هر یو سُورة چې وې۔ او دَ ماښام مانځه کښې دَ اِذَا زُلزِلَت نه تر اخره پورې سُورتونو کښې هر یَو سُورة چې وې۔
نمبر۳۔ دَ رکوع نه چې نیغ وُدریږې نو اِمام به صرف سَمِعَ اللهُ لِمَن حَمِدَه وائی او مقتدې به صرف رَبَّناَ لَکَ الحَمدُ او ځانته مونځ کوؤنکې به دواړه وائی۔ بیا به تکبیر وائی۔ دواړهٔ لاسونه به پهٔ زنګونونو کیږدې۔ او سجدې ته به ځې۔ پهٔ دې طریقه چې دَ تکبیر دَ ټیټیدو نه شروع شې، او سجدې ته رسیدو سره ختم شې۔
نمبر۴۔ پهٔ سجده کښې به وړومبې زنګونونه پهٔ زمکه لګَوې۔ بیا لاسونه بیا پوزه بیا تندې، پهٔ دې شان چې مخ ېٔ دَ دواړو لاسونو تر مینځ وې، او دَ ګوتو سرونه ېٔ غونډ قبلې طرفته وې۔ پښې ېٔ دوراړه وُدرَولې وې۔ او دَ ګوتو سرونه ېٔ قبلې ته وې ۔ ګیډه ېٔ دَ ورَنونو نه جُدا وې او مټې دَ ترخ نه جُدا۔ ګیډه ېٔ دَ زمکې نه دومره وچته وې چې وړوکې ورغومې پکښې وتې شې۔
نمبر۵۔ دَ سحر ماښام او ماسخوتن پهٔ مانځه کښې به اِمام سورة فاتحه او سورة پهٔ ړومبو دوهٔ رکعتونو کښې پهٔ زوره وائی۔ ځانته مونځ کوؤنکې ته پهٔ قرأت کښې اختیار دې چې پهٔ زوره وائی که پهٔ ورو، خو اِمام به سَمِعَ اللهُ لِمَن حَمِدَه او تکبیرونه پهٔ زوره وائی او ځانته مونځګُذار به ېٔ ورو وائی۔ مقتدې به هغه وخت تکبیرونه او سَمِعَ اللهُ لِمَن حَمِدَه پهٔ ورو وائی۔
نمبر۶۔ دَ مانځه ختمُولو نه پس دِ دواړه لاسونه تر سینې اوچت کړې۔ دَ خداېٔ پاک نه دِ ځانته دُعا وُغواړې۔ که اِمام وې نو ځانته او ټولو مقتدیانو ته دِ دعا وُغواړې۔ دَ دُعا ختمولو نه پس دِ دواړه لاس پهٔ مخ راکاږې۔ مقتدیان خپله خپله دُعا غواړې او که دَ اِمام دُعا اوریدې شې، پهٔ هغې امین امین وائی دواړهٔ جائز دې۔
نمبر۷۔ دَ کومو مونځونو نه پس چې سُنت وې لکه ماسپښین، ماښام، او ماسخوتن دَ هغې دَ فرضو نه پس دِ ډیره اُوږده دُعا نه کوې، مختصر غوندې دُعا نه پس دِ سُنت شروع کړې او دَ کومو مونځونو نه پس چې سُنت نشته لکه سحر او مازیګر دَ هغې نه پس چې څومره دُعا غوښتې شې غواړې دِ که اِمام وې نو مقتدیانو طرفته دِ ښې لاس ته یا ګس لاس ته مخ راوُګرزَوې۔ پهٔ دې شرط چې مخې ته ېٔ څوک مونځ نه کوې۔
نمبر۸۔ فرض مانځه نه پس که سُنت ورپسې نهٔ وې یا دَ سنتو نه فارغ کیدو نه پس مستحب دادې چې درې ځله اَستَغفِرُالله العَلّی العَظِیمِ الَّذِی لاَ اِلٰهَ اِلاَّ هُوَالحَیُّ القَیُومُ وُوائی۔ یو ځل ایت الکُرسې۔ یو ځل قُل هُوَاللهُ اَحد۔ قُل اَعُوذُ بِرَبّ الفَلَقِ، او قُل اَعُوذُ بِرَبّ الناَّس۔ درې دیرش ځله سُبحَانَ الله درې دیرش ځله الحمدُ لله ،څلور دیرش ځله اَللهُ اَکبَر او چې دا ختم کړې نو په اخر کښې لاؔ اِلٰهَ اِلاَّ اللهُ وَحدَهُ لَا شَرِیکَ لهُ اَلمُلکُ وَلَهُ الحَمدُ وَ هُوَّ عَلٰی کُلِّ شَییء قدیر وُوائی۔
نمبر۹۔ دَ ښځې او سړې پهٔ مانځه کښې ځنې ځایونو کښې فرق دې، ددې فرق خیال ضرورې دې۔ ۱۔که دَ یخنېٔ یا بل څهٔ وَجې نه دَ پټولو څهٔ خاص ضرورت نه وې نو سړې به دَ تکبیر تحریمه دَ پاره لاس دَ څادر نه بَهر کوې او تر غوږو نو به ېٔ پورته کوې۔ او ښځه به هر حالت کښې دَ لوپټې نه لاس نه بَهر کوې دغه شان به ېٔ تر اُوږو پورته کوې۔ ۲۔ دَ تکبیر تحریمه نه پس به سړې لاس دَ نامهٔ لاندې تړې او ښځه به ېٔ پهٔ سینه باندې کیدې۔ ۳۔ سړې ته پکار دې چې لاس دَ نامهٔ لاندې تړې نو دَ ښې لاس دَ وړې ګوتې او غټې ګوتې نه خلقه جوړه کړې دَ ګس لاس دَ مړوند نه ېٔ چاپیره کړې۔ او نورې درې ګوتې پهٔ لیچه با ندې اوارې کړې۔ او ښځه به دَ ښې لاس ورغوې دَ ګس لاس پهٔ شا باندې کیږدې ګوتې به اوارې وې۔ حلقه به نه جوړوې۔ ۴۔ سړې ته پکار دے چې رکوع کښې ښهٔ ټیټ شې۔ چې سَر،ملا،او ډونګه ېٔ یَو برابر اوار وې۔ او ښځې ته دَ دومره ټیټیدو ضرورت نشته ۔ بس چې لاسو نه ېٔ تر زنګونونو وُرسې۔
۵۔ سړې به پهٔ رکوع کښې ګوتې پهٔ زنګونونو خَوروې او ښځه به ېٔ یو ځاېٔ ساتې۔
۶۔سړې ته دَ رکوع پهٔ حالت کښې څنګل دَ اړخ نه لرې ساتل پکار دې او ښځې ته ېٔ جُختول ضرورې دې۔ ۷۔ سړې به دَ سجدې پهٔ حالت کښې څنګلې دَ زمکې نه وچتې او د اړخونو نه لرې ساتې او ښځه به ېٔ پهٔ زمکه لګَوې او دَ اَړخ سره بهٔ ېٔ یو ځاېٔ ساتې۔ ۸۔ سړې به دَ سجدې پهٔ وخت کښې دواړه پښې دَ ګوتو پهٔ سرونو نیغې ولاړې ساتې او دَ ښځو دَ پاره دا ضرورې نه ده۔ ۹۔ سړې به دَ قعدې پهٔ حالت کښې پهٔ ګسه پښه باندې کښینې او ښیٔ پښه به دَ ګوتو پهٔ سر ولاړه ساتې۔ او ښځې به دواړه پښې ښې اړخ ته وُباسې پهٔ دې طریقه چې ښې پتون ېٔ دَ ګس پتون سره او ښیٔ پنډیٔ دَ ګسې پَنډیٔ سره یو ځاېٔ شې۔ او ګس اړخ ېٔ پهٔ زمکه وُلګې۔ ۱۰۔ ښځې پهٔ هیڅ حالت کښې پهٔ زوره قرأت نشې لوستلې۔ همیشه به پهٔ غلې اواز باندې مونځ کوې۔
دَ مانځهٔ دَ فرضو او واجبو ځنې مسٔلې
نمبر۱۔ پهٔ مُدرک باندې قرأت نشته دَ اِمام قرأت دَ ټولو مقتدیانو دَ پاره کافې دې۔ دَ اِمام ابو حنیفه پهٔ مذهب مقتدې ته اِمام پسې قرأت لوستل مکروه دې۔ (مُدرک هغه دې چې دَ سره دَ امام سره پهٔ مانځه کښې شریک وې۔ مسؔبوق چې څه حصه ترینه دَ جَمِع لاړه وې۔ بیا شریک شوې وې۔ لاؔحق هغه دې چې دَ سره شریک شوې وې خو پهٔ مینځ کښې ترینه څه حصه فوت شوې وې)۔
نمبر۲۔ مسؔبوق باندې پهٔ لاړو دوه ؤ یا یو رکعت کښې قرأت لوستل فرض دې۔
نمبر۳۔ حاصل دادې چې دَ اِمام سره به مقتدې قرأت نه لولې۔ او مسؔبوق چې څهٔ وخت لاړ رکعتونه ادا کوې نو دَ هغهٔ سره اِمام نه وې، ځکه به قرأت کوې۔
نمبر۴۔ دَ سجدې ځاېٔ دَ ودریدو دَ ځاېٔ نه دَ نیم ګز نه زیات اوچت ښه نه کیږې۔ البته که څه خاص ضرورت وې لکه جمعَ ډیره وې خلق دومره تنګ تنګ ولاړ وې چې دَ سجدې لګولو ځاېٔ نه وې ، نو یَو مونځګذار دَ بل مونځګذار پهٔ شا باندې سجده لګولې شې پهٔ دې شرط چې هغه سړې همدغه مونځ کوې کوم چې دا سجده لګوونکې کوې۔
نمبر۵۔ دَ اخترونو پهٔ مانځه کښې دَ عامو تکبیرونو نه علاوه سپږ تکبیره نور واجب دې۔
نمبر۶۔ دَ اِمام دَ پاره دَ سحر پهٔ دواړه رکعتونو کښې دَ ماښام او ماسخوتن پهٔ وړومبو دوه ؤ رکعتونو کښې قضا وې که ادا، دَ جُمعې او خترونو پهٔ مانځه کښې تراویحو او دَ رمضان پهٔ وترو کښې پهٔ زوره قرأت واجب دې۔
نمبر۷۔ یوازې مونځ کوؤنکې ته دَ سحر پهٔ دواړو رکعتونو کښې او ماښام او ماسخوتن پهٔ وړومبو دوه ؤ رکعتونو کښې اختیار دې چې پهٔ زوره قرأت لولې او که پهٔ ورو، دَ په زوره اواز دا اندازه ده چې بل سړې ېٔ هم اؤرې او ورو هغه دې چې خپله ېٔ اورې اؤ بل ېٔ نه شې اوریدې۔
نمبر۸۔ اِمام او منفرد دواړه دَ پاره دَ ماسپښین اؤ مازیګر پهٔ ټولو رکعتونو کښې او دَ ماښام اؤ ماسخوتن پهٔ وروستو رکعتونو کښې پهٔ غلې اواز قرأت واجب دې۔
نمبر۹۔ کوم نفل مونځ چې دَ ورځې کولې شې پهٔ هغې کښې به پهٔ غلې اواز قرأت لولې او کوم چې دَ شپې کولې شې پهٔ هغې کښې اختیار دې ۔ پهٔ زوره اواز قرأت لولې او که پهٔ غلې۔
نمبر۱۰۔ یوازې مونځ کوؤنکې که دَ سحر، ماښام او ماسخوتن دَ مونځونو قضا دَ ورځې څه وخت کوې نو پهٔ غلې اواز به قرأت لولې او که دَ شپې ېٔ کوې نو اختیار دې ورته۔
نمبر۱۱۔ که یو سړې نه دَ ماښام یا ماسخوتن پهٔ وړومبی یا دویئم رکعت کښې اَلحَمدُ پسے سورة وئیل هیر شې نو هغه پهٔ دریئم یا څلورم رکعت کښې لوستل پکار دې۔ پهٔ دغو کښې هم دَ اِمام دَ پاره پهٔ اوچت اواز وینا واجب ده۔ اخر کښې به سجدهٔ سهو کوې۔
دَ مانځه ځنې سُنّت
نمبر۱۔ دَ تکبیر تحریمه دَ پاره دواړه لاس تر غوږو وچتول دَ سړو د پاره او تر اُوږو دَ ښځو دَ پاره سُنت دې دَ څه عذر پهٔ وجه که سړې ېٔ تر اُوږو اوچت کړې، هم خیر دې۔
نمبر۲۔ دَ تکبیر تحریمه نه پس زر لاس تړل سړوته دَ نامهٔ دَ لاندې او ښځو ته پهٔ سینه باندِې سُنت دې۔
نمبر۳۔ سړو ته پهٔ دې طریقه لاس تړل چې دَ ښې وړه او غټه ګوته دَ مړوند نه چاپیره کړې او باقې درې ګوتې پهٔ لیچه کیدې، سنّت دې۔
نمبر۴۔ اِمام اؤ ځانته مونځ کوؤنکې دواړو دَ پاره دَ سورة فاتحه نه پس پهٔ غلې اواز امین وئیل سُنّت دې او که قرات پهٔ زوره وې نو ټولو مقتدیانو ته ېٔ هم امین وینا سُنّت دې۔
نمبر۵۔ دَ سړو دَ پاره پهٔ رکوع کښې ښه ټیټیدل سُنّت دې چې سَر، ملا، او ډونګه ېٔ برابر شې۔
نمبر۶۔ پهٔ رکوع کښې سړو ته دواړه لاس دَ اَړخونو نه جُدا ساتل سُنّت دې۔
نمبر۷۔ پهٔ قومه کښې اِمام ته صرف سَمِعَ اللهُ لِمَن حَمِدَهُ وَینا مقتدې ته صرف رَبَّناَ لَکَٔ الَحَمدُ وینا او منفرد ته دواړه وئیل سُنّت دې۔
نمبر۸۔ دَ سجدې پهٔ حالت کښې سړوته خیټه دَ زنګونونو نه او څنګلې دَ اَړخونو نه جُدا ساتل او لیچې دَ زمکې نه وچتې ساتل سُنّت دې۔
نمبر۹۔ دَ قعدې پهٔ حالت کښې سړو ته پهٔ داسې طریقه کښیناستل سُنّت دې چې ګسه پښه باندِې کښینې۔ ښېٔ پښه داسې وُدرَوې چې دَ ګوتو سرونه ېٔ قبلې ته وې۔ لاسونه پهٔ زنګونونو کیدې۔ چې دَ ګوتو سرونه ېٔ زنګون ته نزدې او مخ ېٔ قبلې ته وې۔
نمبر۱۰۔ اِمام ته سلام پهٔ اوچت اواز وئیل سُنت دې۔
نمبر۱۱۔ امام دَ پاره پهٔ سلام کښې ټولو مقتدیانو نَر وې که ښځې یا واړهٔ او دَ فرښتو نیت کول سُنّت دې۔ مقتدې به دَ خپلو ملګرو مونځګذارو او فرښتو نیت کوې۔ که اِمام ترینه ښې طرف ته وو دَغه طرف پهٔ سلام کښې او که ګس طرف ته وو نو دَ ګس طرف پهٔ سلام کښې او که مخامخ وو نو دواړو طرف پهٔ سلام کښې به دَ اِمام نیت هُم کوې۔
نمبر۱۲۔ که یخنې یا بل څه عذر نه وې نو سړو دَ پاره دَ تکبیر تحریمه پهٔ وخت کښې لاس دَ څادر نه بَهَر کول او تر غوږونو اوچَتَول سُنّت دې۔
پهٔ مانځه کښې بې اؤدسه کیدل
که پهٔ مانځه کښې څوک بې اودسه شو نو که حدث اکبر وې یعنې غُسل پرې فرض شې خو مونځ مات شو او که حدثِ اَصغر وې نو دَ دوه ؤ حالونه به خالې نه وې یا به اختیارې وې او یا به بې اختیاره وې۔ یعنې دَ هغې پهٔ اسبابو کښې به دَ بنده اختیار وې یا به نه وې۔ که اختیار ېٔ وې نو مونځ به ېٔ مات شې ۔ لکه یَو سړې پهٔ مانځه کښې پهٔ زوره وخاندې یا ځانته ګُذار ورکړې چې وینه ترې وځې۔ یا قصدًا باد وباسې یا دَ چهت دَ پاسه څوک ګرځې او پهٔ مونځګذار باندې کانړې راوُغورزیږې وینې شې۔ په دې ټولو شکلونو کښې مونځ ماتیږې۔ ځکه چې دا ټول کارونه دَ بندیانو پهٔ اختیار شوې وې او که بې اختیاره وې دَ هغې یا دوه شکلونه دې۔ یا بهٔ ډیر کم موندې شې لکه جنون، بې هوشې یا ناڅاپه مرګ او یا به اکثر مونتې شې لکه دَ بادو تل ، یا واړهٔ بول یا لوېٔ بول وغیره۔ کوم چې کم مونتې شې هغې کښې مونځ ماتیږې او کوم چې اکثر مونتې شې پهٔ هغې کښې مونځ نه ماتیږې بلکه پهٔ شریعت کښې دغه سړې ته اختیار دې چې بې اودسې لرې کړې او هم دغه مونځ مخکښې پوره کړې۔ دې ته بناؔء وائی خو که مونځ بیا دَ سره شروع کړې نو دا بهتره ده۔
دَ بناؔء کولو دَ پاره څو شرطونه دې۔ (۱) چې دَ بې اودسیٔ پهٔ حالت کښې ېٔ یَو رُکن نه وې کړې۔
(۲) چې یو رُکن ېٔ دَ تلو پهٔ حالت کښې نه وې کړې مثلًا چې اؤدس کولو ته ځې یا دَ اؤدس کولو نه راځې نو دَ قران تلاوت دې نه کوې ځکه چې تلاوت دَ مانځه رکن دې۔ (۳) داسې کار ېٔ نه وې کړې چې دَ مانځه مخالف وې نه ېٔ څه داسې کار کړې وې چې دَ هغې نه بچ کیدل ممکن وې۔
(۴) دَ بې اودسیٔ نه پس دَ څهٔ عُذر نه بغیر ېٔ دَ یو رکن پهٔ اندازه حصارتیا نه وې کړې۔ بلکه فورًا اؤدس کولو ته روان شوې وې البته که دَ عُذر پهٔ وجه حصار شې لکه صفونه ډیر وې او دَ صفونو نه راوَتو کښې وَخت وُلګې نو خیر دې۔
نمبر۱۔ ځانته مونځ کوؤنکې که بې اؤدسه شې نو هغهٔ ته پکار دې چې زر اؤدس وُکړې او څومره زر چې کیدې شې ځان د بې اؤدسېٔ نه پاک کړې خو اؤدس دَ ټولو سنتو او مستحباتو سره کول ضرورې دې۔ پهٔ دې مینځ کښې دې خبرې نه کوې اوبهٔ که نزدې موندې شې نو لرې دې ورپسې نه ځې۔ حاصل دا چې څومره حرکت سخت ضرورې وې دَ هغې نه زیات نه دې پکار، دَ اؤدس نه پس پکار دې چې هم پهٔ هغه ځاېٔ خپل مونځ پوره کړې دا بهتره ده اؤ که خپل زوړ ځاېٔ ته ځې نو هم خیر دې خو دَ ټولو نه ښه داده چې کله بې اؤدسه شې، سلام دې وُګرزوې هغه مونځ دې مات کړې او چې اؤدس وُکړې نو بیا دې ېٔ دَ سره شروع کړې۔
نمبر۲۔ که امام بې اودسه شې اګر چې اخره قعده کښې وې نو هغه ته پکار دې چې فوراً اؤدس کولو ته روان شې او پهٔ مقتدیانو کښې کوم چې ورته لائق ښکارې پهٔ خپل ځاېٔ وُدرَوې۔ دَ ”مدرک“ چې دَ چا نه څهٔ حصه مونځ لاړوې هم جائز دې۔ خو هغه ته دې پهٔ اِشاره وُښېٔ چې دومره رکعتونه پاتې دې۔ دَ رکعتونو دَ پاره دې پهٔ ګوته اِشاره وُکړې۔ که یَو رکعت پاتې وې نو یوه ګوته، که دوه پاتې وې نو دوه ګوتې دې ورته وُنیسې، که رکوع پاتې وې نو پهٔ زنګون دې لاس کیږدې، که سجده پاتې وې، پهٔ تندې، که قرأت پاتې وې پهٔ خُلهٔ، که سجدهٔ تلاوت پاتې وې پهٔ تندې او ژبه که سجدهٔ سهوه کول وې نو پهٔ سینه دې ورته لاس کیږدې هله که هغه سړې ورباندې پوهیږې۔ ګنې داسې سړې دې نه خلیفه کوې۔ بیا چې خپله اودس وُکړې نو که جَمع ولاړه وې خو پهٔ جَمع کښې دې شریک شې او دَ هغې خپل خلیفه مقتدې دې شې او که دَ اودس نه پس هم پهٔ هغه ځاېٔ وُدریدو او پهٔ مینځ کښې ېٔ ډیره فاصله یا څهٔ حائل نه وونو خیر دې۔ که څهٔ حائل وو فاصله ډیره وه نو جائز نهٔ دې او که جمعَ ختم وه نو خپل مونځ دې پوره کړې۔ دَ اؤدس پهٔ ځاېٔ کښې ېٔ پوره کوې او که زوړ ځاېٔ ته راځې۔
نمبر۳۔ که اوبهٔ دَ جماعت دَ فرش دننه وې نو بیا خلیفه جوړَول ضرورې نه دې خلیفه جوړَوې، او که خپله اؤدس کوې بیا راځې، مقتدیان به ورته دومره انتظار کوې، خو ښه داده چې خلیفه وُنیسې۔
نمبر۴۔ دَ خلیفه نیولو نه پس دې اِمام پاتې نه شو، مقتدې شو، اوس که جَمع ختم شوې وې نو دې به باقې مونځ دَ لاحق پهٔ شان کوې۔ یعنې قرأت وغیره به نه لولې۔که اِمام څوک خلیفه نه کړو مقتدیانو خپله څوک وړاندې کړو، یا خپله یو مقتدې وړاندې شې دَ اِمام پهٔ ځاې وُدریږې اؤ دَ امامتېٔ نیت وُکړې، نو امامتې ېٔ جائز ده خو هله چې تر دې وخته امام دَ جماعت دَ حَد نه بَهَر ته نه وې وَتلې، یا که مونځ پهٔ جماعت کښې نه وې نو چې امام دَ صفونو نه بهرته نه وې ولې۔ که امام دَ جماعت نه بَهَر اووتو یا دَ صفونو دَ حد نه واؤړیدو ۔ بیا مقتدیان څوک خلیفه کوې یا څوک خلیفه امام کیږې نو دا امامت ېٔ صحیح نه دې مونځ ېٔ فاسد شو۔
نمبر۵۔ که مقتدې بې اؤدسه شو نو هغهٔ ته هم فوراً اؤدس کول پکار دې دَ اؤدس نه پس که مونځ ختم نه وو نو مانځه کښې به شریک شې او که ختم وونو خپل مونځ به پوره کړې که جَمع کښې شریکیږې نو خپل ځاېٔ ته تله ورته پکار دې۔ البته که دَ اؤدس دَ ځاېٔ او دَ اِمام تر مینځه څه شې دَ اقتداء دَ پاره مانع نه وې نو په هغه ځاېٔ کښې هم وُدریدې شې۔ او که مونځ ختم وې نو اختیار دې ورته، پهٔ هغه ځاېٔ کښې وُدریدې شې۔ او که مونځ ختم وې نو اختیار دې ورته ، پهٔ هغه ځاېٔ کښې ودریږې او که خپل ځاېٔ ته راځې۔ خوښه داده چې هُم هلته ېٔ وُکړې۔
نمبر۶۔ که امام داسې سړې مخکښې کړې وې چې دَ هغه نه څهٔ مونځ لاړ وو نو هغهٔ ته پکار دې چې د امام باقې رکعتونه پوره کړې نو که یَو مُدرک ” چې چا مونځ پوره کړې وو“ دَ ځان پهٔ ځاېٔ وُدرَوې چې هغه سلام وُجارباسې نو دې به خپل باقې مونځ پوره کړې۔
نمبر۷۔ که څوک پهٔ قعده اخیره کښې دَ اَلتَّحِیّاتُ وینا نه پس بې هوشه شو، یا لیونې شو، یا ترِینه حدثِ اکبر یا بې قصده حدثِ اصغر وُشو نو مونځ ېٔ مات شو بیا به ېٔ دَ سره کوې۔
نمبر۸۔ چونکه دا مسٔلې باریکې دې او نن صبا دَ عِلم کمې دې دَ غلطیٔ احتمال پکښې ډیر دې، په دې وجه ښه داده چې داسې حالتونو کښې بناؔء نه کوې۔ بلکه سلام وُجارباسې مونځ مات کړې او دَ اؤدس نه پس ېٔ بیا دَ سَره وُکړې۔
دَ جُمعې مونځ
دَ مانځه نه زیات دَ خداېٔ پاک یو څیز هُم خوښ نه دې پهٔ دغه وجه دَ بل هیڅ یو عبادت دومره تاکید او فضیلت پهٔ شریعت کښې نه دې راغلې څومره چې دَ مانځه دې۔ الله تعالٰی دَ خپلو هغو بې شماره نعمتونو دَ شکرېٔ دَ پاره کوم چې دَ پیدائش دَ اولې ورځې نه تر مرګه پورې بلکه دَ مرګ نه پس هم مونږ ته راکوې پهٔ مونږ باندې پهٔ ورځ کښې پنځه مونځونه فرض کړې دې۔ او دَ جُمعې ورځ چونکه پهٔ ټولو ورځو کښې زیاته بختوره ده پهٔ دغه ورځ مونږ باندې ډیر نعمتونه وَرَوُلې شوې دې۔ تردې چې دَ نسلِ انسانې اصل بنیاد حضرت ادمؑ هم پهٔ دغه ورځ پیدا شوې دې، نو پهٔ دغه ورځ الله تعالٰی پهٔ مُسلمانانو باندِې خاص مونځ فرض کړې دې چې هغې ته دَ جُمعې مونځ وئیلې شې۔ پهٔ وړاندې صفحو کښې تاسو دَ جُماعت حکمتونه او فائدې لوستې دې۔ دا هم درته معلومه شوې ده چې جمعَ څومره لویه وې هغه هومره ېٔ ثواب زیات وې، او جَمع هله لوئیدې شې چې دَ مختلفو محلّو خلق پهٔ یو ځاېٔ راجمعَ شې۔ هره ورځ دا ګرانه ده نو الله تعالٰی دَدې دَ پاره پهٔ هفته کښې یوه خاصه ورځ مقرّر کړه، چې پهٔ هغه دَ مختلفو محلّو او خواؤ شا بانډو خلق ټول پهٔ یَو ځاېٔ راجَمعَ کیږې اؤ پهٔ جمعَ دَ خداېٔ پاک عبادت کوې۔ خو هغوېٔ سرکشې وُکړه۔ دَ هغې ورځې قدر ېٔ وُنه کړو۔ خپلو کښې ېٔ اختلاف پیدا شو، او ددې نیک بختیٔ نه محروم شو، یهودیانو دَ خالې ورځ مقرر کړه چې پهٔ دغه ورځ الله تعالٰی دَ دُنیا دَ پیدا کولو نه فارغ شوې وو۔ عیسایانو دَ اِتوار ورځ مقرّر کړه په دې خیال چې پهٔ دغه ورځ دَ دُنیا پیدائش شروع شوې وو۔ تر اوسه پورې دغه فرقې دَدې اهتمام کوې۔ نور ټول کارونه پریږدې او دا ورځ پهٔ عبادت تیره وې۔ دَ عیسائی حکومتونو دفترونه پهٔ دغه وجه دَ اِتوار پهٔ ورځ بند وې۔
دَ جُمعې دَ ورځې فضیلت
نمبر۱۔ نبی کریمﷺ فرمائیلې دې چې پهٔ ټولو ورځو کښې بهتره ورځ دَ جُمعې ده۔ پهٔ دې ورځ حضرت ادمؑ پیدا شوې دې۔ او پهٔ دغه ورځ جنت ته ننوتې دې او هم پهٔ دغه ورځ ترینه بیا بَهَر ته راوتې دې۔ قیامت به هم پهٔ دغه ورځ راځې(صحیح مُسلم) ۔
نمبر۲۔ دَ امام احمدؒ نه روایت دې۔ چې دَ جُمعې دَ شپې مرتبه دَ لیلةُ القدر نه هم پهٔ ځنې څیزونو کښې زیاته ده ځکه چې پهٔ دغه شپه رسول الله ﷺ دَ مور پهٔ ګیډه کښې دې دنیا ته تشریف راؤړې دې او دَهغه تشریف راؤړل دَ ټولې دُنیا دَپاره دَ خیراو برکت سبب دې (اشعته اللمعات)۔
نمبر۳۔ نبی کریم ﷺ فرمائیلې دې چې دَ جُمعې پهٔ ورځ کښې یو وَخت داسې دې، که پهٔ هغه وخت کښې بنده دَ الله تعالٰی نه څه سوال وُکړې نو هغه ېٔ ضرور قبلوې(صحیحین) دَ کوم ساعت ذکر چې دې حدیث کښې راغلې دې۔ دَ هغې په تعیّن کښې دَ عُلماؤ اختلاف دې۔ شیخ عبدلحقؒ مُحَدّث دهلوې دَ سفرالسَّعادت په شرح کښې څلویښت قوله نقل کړې دې خو پهٔ هغې ټولو کښې ېٔ دوه ؤ ته ترجیح ورکړې ده۔ یو دا چې هغه وخت دَ خطبې دَ لوستونه دَ مانځه تر حتمیدو پورې دې۔ بل دا چې هغه ساعت دَ ورځې پهٔ اخر کښې دې او دغه قول ته ډیر خلقو ترجیح ورکړې ده ۔ ډیر صحیح احادیث ددې پهٔ تائید کښې دې۔ یو صحیح روایت دې چې حضرت فاطمیؓ به خپلې خادمې ته وئیل چې دَ جُمعې ورځ پهٔ ختمیدو شې نو ماته یادَوه چې دغه وخت زه پهٔ ذکر او دُعا تیرَوم (اشعته اللمعات)۔
نمبر۴۔ نبی کریم ﷺ فرمائیلې دې چې پهٔ ټولو ورځو کښې دَ جُمعې ورځ بهتره ده۔ پهٔ دغه ورځ به دَ قیامت شپیلیٔ وَهَلې شې پهٔ دغه ورځ پهٔ ما باندې ډیر ډیر درود واییٔ۔ ځکه چې دا پهٔ دغه ورځ ماته پیش کیږې۔ اصحابو عرض وُکړو چې یا رسول الله ﷺ دَ وفات نه پس خو به ستاسو هډوکې هم نه وې نو درود به درته څنګه پیش کیږې؟ هغوې وُفرمائیل الله تعالٰی د انبیاؤ بدن دَ همیشه دَ پاره پهٔ زمکه باندې حرام کړې دې۔ (دَ انبیاؤ بدن نه خاورې کیږې)۔
نمبر۵۔ نبې کریمﷺ فرمائیلې دې چې دَ شاهد نه مُراد د، جُمعې ورځ ده۔ یوه ورځ هم دَ جُمعې دَ ورځ نه زیاته بختوره نشته ۔ پهٔ دې ورځ کښې یَو ساعت داسې دې چې که پهٔ هغې کښې بنده دَ خداېٔ پاک پناه ورکوې( ترمذې شریف) دَ شاؔهد لفظ په سورة برؔوج کښې راغلې دې۔ الله تعالٰی پهٔ دغه ورځ قسم خوړلې دې۔ وَالسَّماٰؔءِ ذاتِ البُروج وَالیوم الموعودِ وَ شاهِدٍ وَ مَشهُودٍ
قسم دې پهٔ هغه اسمان چې دَ برجونو خاوند دې او قسم دې دَ قیامت پهٔ ورځ او قسم دې پهٔ شاهد (جُمه) او مشهود (عرفه) ۔
نمبر۶۔ نبې کریم ﷺ فرمائیلې دې دَ جُمعې ورځ دَ ټولو ورځو سرداره او خداېٔ پاک ته دَ ټولو نه غوره ده۔ او دَ خداېٔ پاک سره ددې قدر دَ وړوکې اختر او لوېٔ اختر نه هم زیات دې(ابنِ ماجه)۔
نمبر۷۔ نبې کریمﷺ فرمائیلې دې۔ کوم مسلمان چې دَ جُمعې پهٔ ورځ یا دَ جُمعې پهٔ شپه مړ شې۔ هغه الله تعالٰی دَ عذاب قبر نه بچ کوې (ترمذې شریف)۔
نمبر۸۔ یوه ورځ اِبنِ عباسؓ ددې ایت تلاوت کولو ”اَلیَومَ اَکمَلتُ لَکُم دِینَکُم“ ورسره یو یهودې ناست وو، هغهٔ اُووې که داسې ایت پهٔ مونږ نازل شوې وې نو مونږ به پهٔ هغه ورځ اختر کولو۔ ابنِ عباسؓ ورته وفرمائیل دا ایت د دوؤ اخترورنو پهٔ ورځ راغلې وو، یوه دَ جُمعې ورځ وه او بله دَ عرفې۔ یعنې مونږ ته د دَغې ورځې دَ اختر کولو څه ضرورت دې۔ پهٔ دغه ورځ خو خپله یو اختر نه چې دوه اخترونه وو۔
نمبر۹۔ نبې کریم ﷺ فرمائیلې دې دَ جُمعې ورځ ورښانه ورځ ده او دَ جُمعې شپه ورښانه شپه ده۔
(مشکوٰة شریف)
نمبر۱۰۔ دَ قیامت نه پس کله چې الله تعالٰی دَ جنت مستحق خلق جنت ته او دَ دوزخ مستحق دوزخ ته راستوې اګر چې هلته به دغه شان شپې ورځې نه وې خو الله تعالٰی خلقو ته دَ شپو ورځو مقدار او دَ ګټو اندازه وُښیٔ په دغه طریقه چې کله دَ جُمعې ورځ شې او هغه وخت شې کوم وَخت چې مُسلمانان دَ جُمعې مونځ کوې یو مُنادې به اواز کوې”اې دَ جنت وسیدونکو۔ دَ مزید ځنګل ته لاړ شیٔ“ دا دومره لوېٔ ځنګل دې چې پلن والې او اُوږد والې ېٔ یَو خداېٔ ته معلوم دې هلته به دَ مښکو یَو لوېٔ ډیرې وې دَ اسمان هومره اوچت، هلته به انبیاؑء دَ نور په ممبرونو ناست وې مسلمانان به دَ یاقوتو پهٔ کُرسو باندې کښینې چې ټول خلق خپل خپل ځاېٔ باندې کښینې۔ الله تعالٰی به یوه هوا راوُلیږې۔ دَ مښکو هغه ډیرې به خور کړې دَ خلقو په جامو، ویښتو، مخونو او لاسونو به وُلګې۔ دا هوا دَ مښکو لګولو طریقه دَ هغې ښځې نه هم زیاته پیژنې څوک چې دَ ټولې دُنیا خوشبوئی تقسیمَوې۔ بیا به خداېٔ تعالٰٔی دَ عرش وُړونکو ته حکم ورکوې چې عرش ددې خلقو پهٔ مینځ کښې کیږدېٔ۔ بیا به الله تعالٰی دې خلقو ته خطاب وُکړې” اې زما بندیانو۔ چې تاسو پهٔ غیب باندې ایمان راوړې وو، زهٔ مو لیدلې نه وُم زما دَ پیغمبر پهٔ خوله تاسو یقین وکړو او زما احکام مو وُمنل اوس غواړېٔ زما نه چې څهٔ غواړېٔ نن دَ مزید یعنې زیاتې انعام ورځ ده“۔ټول خلق به پهٔ یو اواز وُوائی چې”اې ربه، مونږ دَ تانه خوشحاله یُو ته هم مونږ نه راضې شه“ الله تعالٰی به فرمائی،”اې زما بندیانو۔ که زه دَ تاسو نه راضې نه وې نو تاسو به مې جنت ته نه را ستولیٔ اوس چې څه غواړېٔ دا دَ ”مزید“ورځ ده۔ بیا به ټول خلق پهٔ یو اواز اووائی اې پروردګاره۔ مونږ ته خپل جمال اوښیه چې مونږ ستا مقدس ذات پهٔ خپلو سترګو وُوینو۔ نو خداېٔ پاک به خپله پرده اوچته کړې او خلقو ته به ځان ظاهر کړې او دَ خپل جمالِ جهان ارا نوُر به په خلقو خور کړې که چرې دَ جنت خاوندانو ته دا حکم نه وې شوې چې دا خلق به چرې سوزولې نه شې نو بې شکه هغویٔ به ددې نُور تاب نه وو راوړې او سوزیدلې به وؤ۔ بیا به هغوېٔ ته ووئیلې شې چې خپلو ځایونو ته واپس لاړ شیٔ دَ هغو خلقو حُسن جمال به ډیر چند شې۔ دا خلق چې خپلو بیبیانو ته راشې نو څهٔ لحظه به نه دوېٔ بیبیانې وینې او نه به بیبیانې دویٔ وینې۔ لږ ساعت پس چې هغه نُور کُم چې دوېٔ کړې وې لرې شې نو بیا به دوېٔ خپلو کښې یو بل اُووینې نو دا بیبیانې به ورته وائی چې تاسو تلیٔ نو دَ هغې نه اوس په څو چنده ښائسته شوې یَیٔ۔ دا خلق به جواب ورکړې دا په دې وجه چې اٰلله تعالٰی مونږ ته خپل پاک ذات ښکاره کړې دې او مونږ پهٔ خپلو سترګو دَ هغهٔ دیدار کړې دې۔
(شرح سفر السعادت) ۔۔۔۔۔ د جُمعې پهٔ ورځ څومره لوېٔ نعمت ورکړې شو۔
نمبر۱۱۔ هره ورځ دَ غرمې پهٔ وَخت دَ دوزخ اور تیزولې شې، خو دَ جُمعې پهٔ برکت دَ جُمعې پهٔ ورځ نه تیزیږې۔
نمبر۱۲۔ نبې کریم ﷺ دَ یوې جُمعې پهٔ ورځ فرمائیلې وو۔ اې مسمانانو” دا ورځ الله تعالٰی دَ مسلمانانو دَ اختر ورځ کړې ده۔ پهٔ دې ورځ غُسل کویٔ دَ چا سره چې خوشبوئی وې خوشبوئی لګوﺉٕ۔ او مسواک ضرور کویٔ۔ (ابنِ ماجه)۔
دَ جُمعې اداب
نمبر۱۔ هر مُسلمان ته پکار دې چې دَ جُمعې انتظام دَ پنجشبې دَ ورځ نه شروع کړې۔ دَ پنجشنبې پهٔ ورځ دَ مازیګر نه پس دې استغفار زیات کوې، دَ اغوستې جامې دې صفا کړې که ممکن وې دَ خوشبویېٔ انتظام دې وُکړې چې دَ جُمعې پهٔ ورځ کارونو نه وُزګار وې۔ مشرانو وئیلې دې چې دَ جمعې فائده به دَ ټولو نه زیاته هغه چاته رسې چې څوک ېٔ انتظار کوې او څوک ېٔ دَ پنجشنبې دَ ورځ نه انتظام کوې دَ ټولو نه زیات بدنصیبه هغه دې چاته چې دا هم معلومه نه وې چې جُمعه ده ۔ تر دې چې سحر دَ خلقو نه تپوس کوې چې نن دَ څه ورځ ده۔ بعضې مشرانو دَ جُمعې شپه پهٔ جامعه مسجد کښې تیروله دَ زیات اهمیّت په وجه۔ (احیاء العلوم)۔
نمبر۲۔ بیا دَ جُمعې په ورځ دې بدن ښهٔ صفا کړې غُسل دې وُکړې او په سر کښې دې تیل وُلګوې دَ مسواک هم ډیر فضیلت دې۔
نمبر۳۔ دَ جُمعې پهٔ ورځ دَ غُسل نه پس دې ښې او پاکې جامې واغوندې او که ممکنه وې نو خوشبوئی دې هم وُلګوېٔ او نوکونه دې پریکړې جامع مسجد ته دې دَ وخته لاړ شې څو چې څومره مخکښې لاړو دومره ېٔ ډیر ثواب دې۔ نبې کریم ﷺ فرمائیلې دې چې کوم جماعت کښې چې دَ جُمعې مونځ کیږې دَ جُمعې په ورځ هغې پهٔ دروازه فرښتې ولاړې وې۔ چې څوک وړومبې راشې دَ هغه اؤ چې څوک ورپسې راشې دَ هغهٔ دغَسې په ترتیب ترتیب دَ ټولو نومونه لیکې څوک چې مخکښې راغلې وې دَ هغه دومره ثواب کیږې لکه څوک چې دَ خداېٔ په لار کښې اوښ قربان کړې۔ بیا داسې لکه چې څوک غوا قربان کړې بیا لکه چرګ حلال کړې بیا لکه هګیٔ خیراتې ورکړې۔ بیا خطبه شروع شې نو فرښتې دا دفتر بند کړې او اؤریدو ته کښینې(صحیح مسلم او بخارې شریف) پهٔ اوله زمانه کښې دَ سحر په وخت او دَ سحر نه پس به لارې کوڅې پهٔ نظر ډکې راتلې ټول خلق به سحر وختې جامع مسجد ته تلل او سخته ګنړه به وه لکه دَ اختر پهٔ ورځ چې وې۔ کله چې دا طریقه ختم شوه نو خلقو وئیل چې دا وړومبې بدعت شروع شو په اسلام کښې یعنې یو نوې کار شروع شو۔ اِمامِ غزالېؒ فرمائی چې مُسلمانانو ته شرم ولې نه ورځې چې یهودیان او عیسایان خو دَ خپل عبادت پهٔ ورځ (دَ خالې او اتوار په ورځ) سحر وختې خپلو عبادتخانو ته ځې او دَ دُنیا طالبان څومره سحر وختې بازارونو ته دَ سود سودا دَ پاره رسې۔ نو دَ دین طالبانو ته ولې شرم نه ورځې (احیاءالعلوم) درحقیقت مُسلمانانو په دې زمانه کښې دَدې ورځې قدر ډیر کم کړې دې ډیرو خلقو ته دا پته هم نه لګې چې نن دَ څه ورځ ده۔ هغه ورځ چې څه زمانه کښې به مُسلمانانو ته دَ اختر نه هم زیاته وه پهٔ کومه ورځ چې نبې کریم ﷺ فخر کولو، کومه ورځ چې وړومبو اُمتونو ته نه وه نصیب شوې۔ افسوس چے نن دَ مُسلمان دَ لاسه دَ هغې ورځې دومره بې قدرې کیږې۔ دَ خداېٔ پاک دَ نعمت داسې بې قدرې کول سخته ناشکرې ده۔ او دَ هغې وَبال مونږ پهٔ خپلو سترګو وینو۔ اِناَّ لِلّٰهِ وَاِنَّا اِلیهِ رَاجِعُون۔
نمبر۵۔ دَ جُمعې مانځه ته پیاده تلو کښې پهٔ قدم باندې دَ یو کال دَ روژې ثواب حاصلیږې(ترمذې شریف)۔
نمبر۶۔ نبې کریم ﷺ به دَ جُمعې پهٔ ورځ دَ سَحر پهٔ مانځه کښې سُورة الؔمّ سجده او هَل اَتٰی علی الاِنسَانِ لوستو۔ اوس هم دَ سحر پهٔ مانځه کښې دا دواړه سُورتونه لوستل مستحب دې۔
نمبر۷۔ دَ جُمعې پهٔ مانځه کښې به نبې کریم ﷺ سورة جمعه او سورة مُنافِقُون یا ”سَبِّحِ اسمَ رَبِّکَ الاَعلٰی او ”هَل اَتٰکَٔ حَدِیثُ الغَاشِیَةِ “ لوستو۔
نمبر۸۔ دَ جُمعې پهٔ ورځ دَ مانځه نه وروستو سورهٔ کهف لوستو کښې ډیر ثواب دې ۔ نبې کریم ﷺ فرمائیلې دې دَ جُمعې پهٔ ورځ چې څوک سُورهٔ کهف لولې دَ هغهٔ دَ پاره به دَ عرش دَ لاندې دَ اسمان برابر اُوچت نُور څرګند شې چې هغه به دَ قیامت پهٔ ورځ دَ تیارهٔ نه بچ کوې۔ او دَ دغې جُمعې نه وړاندې بلې جُمعې پورې څومره ګُناهونه چې ېٔ کړې وې، هغه به ټول معاف شې (شرح سفر السعادت) عُلماؤ لیکلې دې چې دَ ګُناهونو نه مُراد واړهٔ ګُناهونه دې۔ ځکه چې کبیره ګُناهونه بې توبې نهٔ معاف کیږې والله اعلم ۔
نمبر۹۔ دَ جُمعې پهٔ ورځ درود شریف لوستو کښې هم دَ نورو ورځو نه زیات ثواب دې۔ ددې وجهې نه اَحادیثو کښې راځې چې دَ جُمعې پهٔ ورځ درود شریف ډیر لولېٔ۔
دَ جُمعې دَ مانځه فضیلت
دَ جُمعې مونځ فرض عَین دې دَ قران شریف او متواتِرو احادیثو او اجماعِ اُمَّت نه ثابت دې او دَ اِسلام دَ لویو شعائرو نه دې ددې نه مُنکر کافر دې او بې عُذره پریښُونکې ېٔ فاسق دې۔
نمبر۱۔ یا اَیُّهَا الَّذِینَ اٰمَنُوا اِذَا نُودِیَ للصَّلوٰةِ مِن یَّومِ الجُمُعَةِ فَاسعَوا اِلٰی ذِکرِ اللهِ وَ ذَرُوا البَیعَ ذٰلِکُم خَیرُلَّکُم اِن کُنتُم تَعلَمُونَ۔
چې دَ جُمعې دَ مانځه دَ پاره اذان او وَئیلې شې نو تاسو دَ الله تعالٰی دَ ذکر دَ پاره منډه کړیٔ او سُود سودا پریږدېٔ دغه دَ ستاسو دَ پاره بهتره ده که تاسو پوهیږېٔ۔ دَ ذکر نه مراد دلته کښې خطبه او دَ جُمعې مونځ دې۔ دَ منډې وَهَلو نه مَطلب اهتمام کول دې۔
نمبر۲۔ نبې کریمﷺ فرمائیلې دې څوک چې دَ جُمعې پهٔ ورځ غُسل وُکړې او دَ خپل طاقت سره صفائی وکړې پهٔ سر کښې تیل او خوشبوئی وُلګوې او مانځه ته لاړ شې۔ او چې جماعت ته ورشې نو څوک دَ خپل ځاېٔ نه بیځایه نه کړې۔ بیا چې څومره نوافل ېٔ پهٔ قسمت کښې وې هغهٔ وُکړې چې امام خطبه شروع کړې نو دې وخته ټول ګُناهونه به ورته خداېٔ پاک معاف کړې(بخارې شریف)۔
نمبر۳۔ نبی کریمﷺ فرمائیلې دې څوک چې دَ جُمعې پهٔ ورځ غُسل وُکړې او سحر وختې جامع مسجد ته پیاده لاړ شې، سورنه، بیا خطبه واؤرې، او خطبې تر مینځه څه لغوه خبرې ونکړې نو هغه ته به پهٔ هر قدم باندې دَ یَو پوره کال دَ عبادت ثواب ورکولې شې۔ دَ یَو کال دَ روژې او دَ یَو کال دَ مونځونو (ترمذې شریف)۔
نمبر۴۔ ابنِ عمرؓ او ابوهُریرهؓ فرمائی چې مونږ دَ نبې کریمﷺ نه اوریدلې دې چې خلق دِ دَ جُمعې دَ مانځه دَ پریښونه منَع شې ګنې نو خداېٔ پاک به دَ هغوېٔ پهٔ زړونو باندې مُهر وُلګوې۔ بیا به هغوېٔ پهٔ سخت غفلت کښې پریوځې (صحیح مُسلم شریف)۔
نمبر۵۔ نبې کریمﷺ فرمائیلې دې” څوک چې درې جُمعې دَ سُستیٔ پهٔ وجه بې عذره دَ جُمعې مونځ پریږدې دَ هغه پهٔ زړهٔ باندې به خداېٔ پاک مُهر وُلګوې۔ او یو روایت دې چې خداوندِ عالم به دَ هغهٔ نه بیزاره شې(ترمذې شریف)۔
نمبر۶۔ طارق ابنِ شهابؓ فرمائی چې نبې کریمﷺ فرمائیلې دې چې دَ جُمعې مونځ پهٔ هر مسلمان باندې فرض دې۔ خو پهٔ څلورو کَسو نشته۔ غلام،چې دَ شریعت مطابق غلام وې۔ ”ښځه،نابالغه هلک، ناجوړه،(ابوداؤد شریف)
نمبر۷۔ ابنِ عمرؓ روایت کوې چې رسول الله ﷺ دَ جُمعې ترک کوونکو پهٔ حق کښې فرمائیلې دې چې زما پخه اراده ده چې دَ ځان پهٔ ځاېٔ څوک امام کړم او خپله دَ هغې کسانو کورونه اوسوزَوم څوک چې دَ جُمعې مانځه ته نه حاضریږې(صحیح مسلم شریف) دا قسم حدیث دَ جمعِ دَ مانځه پریښونکې پهٔ حق کښې هم راغلې دې۔
نمبر۸۔ اِبنِ عبّاسؓ فرمائی چې نبې کریم ﷺ فرمائیلې دې چې څوک بې عُذره دَ جُمعې مونځ ترک کوې هغه منافق لیکلې شې۔ پهٔ هغه کتاب کښې چې دَ تغیّر او تبدیلېٔ نه محفوظ دې(مشکوٰة شریف) یعنې دَ هغهٔ دَ نفاق حُکم به همیشه دَ پاره وې۔ البته که توبه وُباسې یا ورباندې خداېٔ پاک خپل رحم وُکړې نو دا بیله خبره ده۔
نمبر۹۔ حضرت جابرؓ روایت کوې چې نبې کریمﷺ فرمائیلې دې څوک چې پهٔ خداېٔ پاک او دَ قیامت پهٔ ورځ باندې ایمان لرې پهٔ هغهٔ باندې دَ جُمعې پهٔ ورځ دَ جُمعې مونځ کول فرض دې۔ مګر مریض، مسافر، ښځه او غلام مستثنٰی دې نو که څوک څه لغوه کار یا تجارت کښې مشغول شونو خداېٔ پاک هم دَ هغهٔ نه اعراض کوې۔ هغه ډیر بې پرواه او دَ تعریف قابل دې(مشکوٰة شریف) یعنې هغه دَ چا دَ عبادت پرواه نه لرې۔ او نه ېٔ هغهٔ ته څهٔ فائده شته۔ دَ هغه ذات پهٔ ټولو صفتونو کښې کامل دې که څوک دَ هغهٔ تعریف وُکړې او که وُنکړې۔
نمبر۱۰۔ اِبنِ عباسؓ نه روایت دې چې هغهٔ به فرمائیل چا چې پهٔ مخه څو ځله دَ جُمعې مونځ پریښو هغهٔ اسلام ته شاکړه(اشعته اللمعات)
نمبر۱۱۔ دَ اِبنِ عباسؓ نه چا تپوس وُکړو چې یَو سړې مړ شو۔ هغهٔ دَ جُمعې او دَ جَمعِ مانځه کښې نهٔ شریکیدو دَ هغهٔ پهٔ باره کښې ستاسو څهٔ خیال دې؟ هغهٔ جواب ورکړو هغه به دوزخ ته ځې۔ هغه سړې پوره یو میاشت دَ اِبنِ عباسؓ صاحب نه دغه تپوس کولو او هغهٔ به هم دغه جواب ورکولو(احیاءالعلوم) ددې حدیثونو نه پهٔ سَر سرې نظر همدغه نتیجه راویستې شې چې پهٔ شریعت کښې دَ جُمعې دَ مانځه سخت تاکید شوې دې۔ دَ پریښونکې پهٔ حق کښې ېٔ دَ سخت عذاب وعید راغلې دې۔ ددینه پس هم څوک سَرَه دَ اِسلام دَ دعوې، دَ جُمعې دَ مانځه پریښو جرأت کولې شې۔
دَ جُمعې دَ مانځه واجب کیدو شرطونه
”ا“ مقیم کیدل،په مُسافر جُمعه نشته”۲“ روغ جوړ کیدل، پهٔ مریض نشته،داسې مریض چې جامع مسجد ته تلو کښې ورته تکیف وې که دَ بوډاوالې نه څوک جامع مسجد ته نشې تلې،یا ړوندوې نظر ېٔ نه لګې داهم پهٔ مرض کښې شمار دې۔ ”۳“ازاد کیدل،پهٔ غلام دَ جُمعې مونځ نشته۔ ”۴“سړې والې، پهٔ ښځه نشته
”۵“کوم عذرونه چې دَ جمعِ دَ پریښو دَ پاره معتبر دې دَ هغې نه خالې کیدل۔ مثلاً که سخت باران وې یا دَ چا مریض تیماردارې کوې یا جامع مسجد ته تلو کښې دَ دښمن له طرفه څهٔ خطره وې نو پهٔ داسې کسانو دَ جُمعې مونځ واجب نه دې۔ که یَو سړې سره ددې چې واجب پرې نه وې دَ جُمعې مونځ وُکړې نو مونځ ېٔ کیږې او دَ ماسپښین مونځ به ترې ساقط شې۔
دَ جُمعې دَ مانځه دَ صحیح کیدو شرطونه
نمبر۱۔ ښهر یا قصبه، پهٔ بانډه یا ځنګل کښې دَ جُمعې مونځ صحیح نه دې۔ البته که دَ بانډې ابادې ډیره وې درې څلور زره کورونه وې نو بیا ورکښې جُمعه کیدې شې۔
نمبر۲۔ دَ ماسپښین وخت کیدل، دَ وَخت نه مخکښې یا دَ وخت تیریدو نه پس دَ جُمعې مونځ جائز نه دې۔ تردې چې که دَ مانځه کولو پهٔ حالت کښې دَ ماسپښین وَخت ختم شو نو مونځ به ېٔ فاسد شې، اګر چې اخره قعده ېٔ تر تشهّده کړې وې۔ پهٔ دغه وجه دَ جُمعې دَ مانځه قضا نشته۔
نمبر۳۔ خطبه، یعنې دَ خلقو مخکښې دَ الله تعالٰی ذکر کول۔ که صرف سُبحانَ الله یا اَلحَمدُلِلهِ ووئیلې شې هم، اګر چې صرف دغه قدر وَینا دَ سُنت طریقې نه دَ مخالفت پهٔ وجه مکروه ده بیا هم مونځ به ېٔ صحیح شې۔
نمبر۴۔ جماعت یعنې دَ اِمام نه سیوا کم نه کم درې کسه دَ خطبې دَ شروع کیدو نه دَ اول رکعت تر سجدې پورې موجود کیدل ضرورې دې خو دا درې کسه داسې پکار دې چې دَ امامتیٔ قابل وې۔ صرف ښځې یا نابالغه هلکان منظور نه دې۔ درې کسان موجود کیدل ضرورې دې۔ اګر که هغه درې کسان لاړ شې چې خطبه ېٔ اؤریدلې وې او نور درې کسان مانځه دَ پاره راشې۔
نمبر۷۔ که دَ سجدې کولو نه مخکښې خلق خوارهٔ شې او دَ اِمام سره دَ درې کسو نه کم پاتې شې نو مونځ به ېٔ مات شې او که دَ ړومبیٔ سجدې کولو نه پس لاړ شې نو څهٔ حرج ېٔ نشته۔
نمبر۸۔ عام اجازت پهٔ داسې خاص ځاېٔ کښې دَ جُمعې مونځ کول چې عامو خلقو ته دَ راتلو اجازت نه وې جائز نهٔ دې۔ یا که دَ جُمعې پهٔ ورځ ځنې کسان دَ جامع مسجد دروازه بنده کړې چې نور خلق نه شې راتلې نو هم مونځ ېٔ نه کیږې۔
دا شرطونه کوم چې دَ مانځه دَ صحت دَ پاره بیان شو۔ که دا موجود نه وې او یَو کس دَ جُمعې مونځ وُکړې نو دا مونځ نه کیږې۔ دَ هغهٔ پهٔ ذمه دَ ماسپښین مونځ کول باقې دې۔ هغه به دا مونځ کوې او دا کړې مونځ به ېٔ نفل شې۔ او چونکه نفل پهٔ جَمعَ او پهٔ داسې اهتمام سره کول مکروه دې، پهٔ دې وجه داسې ځایونو کښې چې دَ جُمعې شرائط پکښې نه پوره کیږې دَ جُمعې مونځ کول مکروهِ تحریمې دې۔
دَ جُمعې خُطبَه
نمبر۱۔ چې ټول خلق جماعت ته راجَمعَ شې نو امام ته پکار دې چې پهٔ ممبر کښینې او مؤذّن دَ هغه مخې ته ودریږې اذان وُکړې دَ اذان نه پس دې امام خطبې ته وُدریږې۔
نمبر۲۔ پهٔ خطبه کښې دولس څیزونه سنّت دې۔”۱“ دَ خُطبې دَ پاره وُدریدل”۲“دوه خطبې لوستل”۳“دَدوه ؤ خطبو مینځ کښې پهٔ قدر د درې ځله سُبحَانَ الله وَینا کښیناستل”۴“ دَ دواړو بې اودسیو نه پاک کیدل”۵“ دَ خطبې وینا پهٔ وخت کښې خلقو طرفته مخ کول”۶“ دَ خطبې شروع کولو نه مخکښې پهٔ زړهٔ کښې اَعُوذُ باالله مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجیم وئیل ”۷“ خطبه پهٔ دومره اوچت اواز وئیل چې خلق ېٔ واؤرې”۸“ پهٔ خطبه کښې دا اتهٔ خبرې کول ، دَ خداېٔ شکر، دَ خداېٔ تعریف، دَ توحید او رسالت شهادت، وعظ و نصیحت، دَ قران مجید دَ یو ایت یا سورة تلاوت، پهٔ دویئمه خطبه کښې بیا دَدې خبرو دوباره کول، پهٔ دویئمه خطبه کښې دَ وعظ و نصیحت پهٔ ځاېٔ ټولو مُسلمانانو ته دُعا کول، دا ټولې اتهٔ خبرې شوې، چې پهٔ خطبه کښې راوستل سُنت دې۔”۹“خطبه دَ مانځه نه مختصره وئیل”۱۰“ خطبه پهٔ ممبر باندې لوستل که ممبر نه وې نو پهٔ همسا یا دَ بل څهٔ پهٔ مدد وُدریدل او دَ ممبر سره پهٔ همسا تکیه کول او دواړه لاس یَو بل دَ پاسه کیښول لکه چې نن صبا عام عادت شوې دې منقول نهٔ دې۔ ”۱۱“ دواړه خطبې پهٔ عربیٔ کښې وئیل ۔ پهٔ بله ژبه کښې وینا یا ورسره دَ بلې ژبې اشعار وئیل لکه چې نن صبا اکثرو ځایونو کښې کیږې دَ سُنت طریقې نه خلاف او مکروهِ تحریمې دې(ص۲۵ جلد۱ امدادالفتاوې)۔
”۱۲“ خطبې اؤریدونکو دَ پاره قبلې طرفته مخ کول۔ پهٔ دویئمه خطبه کښې دَ نبی کریمﷺ آل او اولاد، اصحابو، او نیکو بیبیانو، خلفاېٔ راشدینو او حضرت حمزهؓ او حضرت عباسؓ ته دعا کول مُستحب دې۔ د اِسلام بادشاهته دُعا کول هم جائز دې ۔ خو دَ هغهٔ غلط تعریف کول مکروه تحریمې دې۔
نمبر۳۔ چې امام خُطبې ته وُدریږې دَ هغې نه پس تر څو چې خُطبه ختم نهٔ وې مونځ کول یا خپلو کښې خبرې کول مکروهِ تحریمې دې۔ البته صاحب ترتیب دَ پاره قضا مونځ جارویستل جائز بلکه واجب دې۔
نمبر۴۔ چې خطبه شروع شې نو پهٔ ټولو حاضرینو کسانو خطبه اؤریدل واجب دې دَ اِمام سره نزدې وې او که لرې خو داسې کار کول چې خطبه اؤریدو کښې خلل اَچوې مکروه تحریمې دې، خوراک څښاک، خبرې اترې، ګرزیدل ، سلام یا دَ سلام جواب، تسبیح وینا، یا څهٔ مسٔله ښیئل دَغَسې منع دې لکه چې دَ مانځه پهٔ حالت کښې منع دې۔ البته خطیب پهٔ خُطبه کښې دَ شرعې مسٔلې جواب ورکولې شې۔
نمبر۵۔ که سنتو یا نفلو کښې خُطبه شروع شې نو ښه داده چې سُنّتِ مؤکدّه پوره کړې شې۔ او پهٔ نفلو کښې دوه رکعته باندې سلام وُګرزَوې۔
نمبر۶۔ دَ دواړو خُطبو مینځ کښې دَ ناستې پهٔ وخت کښې اِمام او مقتدیانو دواړو دَ پاره دُعا ته لاس اُوچتَول مکروهِ تحریمې دې۔ البته که بې لاس وچتَولو پهٔ زړهٔ کښې دُعاء غواړې پهٔ دې شرط چې پهٔ ژبه څه نه وائی۔ نه پهٔ ورو ورو او نه پهٔ زوره، نو خیر دې خو رسول کریمﷺ یا اصحابو نه منقول نه ده۔ اؤ دَ فقهې پهٔ کتابونو کښې شته، همیشه دَ پاره داسې کولو نه عام خلق دا خیال کوې چې دابه ضرورې وې پهٔ دې وجه همیشه دَ پاره دَ دواړو خطبو پهٔ مینځ کښې دُعا غوښتل بدعت دې۔
نمبر۷۔ خُطبه پهٔ کتاب کښې کتلو باندې وئیل جائز دې۔
نمبر۸۔ د نبې کریمﷺ نوم که پهٔ خطبه کښې راشې نو اوریدونکو ته پهٔ زړهٔ کښې درود شریف وَینا جائز ده۔ پهٔ زوره وَینا ښه نهٔ ده۔
دَ نبې عَلَیهِ السَّلَام خُطبه دَ جُمعې پهٔ ورځ
دَ رسول کریمﷺ دَ خُطبې نقل کولو نه غرض دا نه دې چې همیشه دَ پاره دې هم دغه خُطبه وئیلې شې۔ خو کله کله ېٔ دَ تبرّک دَ پاره وئیل پکار دې۔ دَ حضورﷺ عادت دا وو چې کله به خلق راجَمعَ شونو هغویٔ به دَ خپلې حُجرې نه راغلل پهٔ جَمع به ېٔ سلام وَچَولو۔ حضرت بلالؓ به اذان وُوې۔ چې اذان به ختم شو نو هغه به وُدریدل۔ خُطبه به ېٔ شروع کړه۔ تر څو پورې چې ممبر نه وو جوړ شوې هغوېٔ به دَ همسا یا لیندې پهٔ تکیه وُدریدل ۔ او کله کله به دَ لرګې ستنې ته تکیه لګوله، کومه چې دَ مِحراب پهٔ خوا کښې ولاړه وه۔ دَ ممبر جوړیدو نه پس بیا دَ هغوېٔ پهٔ څهٔ شې باندې تکیه منقول نه ده(۔۔زادالمعاد جلد۱) هغوې به دوه خطبې لوستې او دواړو پهٔ مینځ کښې به لږ کښیناستو پهٔ دغه وخت کښې به ېٔ نه خبرې کولې به به ېٔ دُعا کوله۔ چې دَ دویئمې خطبې نه به وزګار شو نو حضرت بلالؓ به اقامت وکړو او هغوېٔ به مونځ شروع کړو۔ دَ خُطبې لوستو پهٔ وخت کښې به دَ هغوېٔ ۔۔۔۔۔ اوچت شو او سترګې مبارکې بهٔ ېٔ سرې شوې۔ دَ مُسلم شریف روایت دې چې دَ خُطبې پهٔ وَخت کښې به دَ حضرتﷺ حالت داسې وو لکه چې سړے دَ دُښمن دَ لښکر دَ نزدې رارسیدو خبر چاته ورکوې۔ اکثربه ېٔ پهٔ خُطبه کښې فرمائیل
” بُعِثتُ اَنَا وَالسَّاعَةُ کَهَاتَینِ“ زهٔ او قیامت دواړه داسې سره سره راستولې شوې یُو۔ دَ شهادت توته او مینځه ګوته بهٔ ېٔ سره یَو ځاېٔ کړې دَ هغې نه پس به ېٔ وُفرمائیل۔
اَمَّا بَعدُ فَاِنَّ خَیرَالحَدیثِ کِتَابُ اللهِ وَ خَیرَالهَدیِ هَدیُ مُحَمَّدٍ وَ شَرُّالُاُمُورِ مُحدَ تَلهّٰا وَ کُلُّ بِدعَةٍ ضَلَالَالَةٍ اَنَا اَولٰی بِکُلّ مُؤمِنٍ مِن نَفسِهِ۔ مَن تَرَکَ مَالاً فَلِاَهلِهِ وَمَن تَرَکَ دِیناً او ضِیَاعًا فَعَلیَّ۔
او کله کله به ېٔ دا خطبه وَئیله۔
النّانُ تُوبُوا قَبلَ اَن تَمُوتُوا وَبَادِرُوابِالاَعمَالِالصَّالِحَةِ وَ صِلُواالَّذې بَینَهُ وَ بَینَ رَبِّکُم بِکَثرةِ ذِکرِکُم لُهُ وَ کَثرَةِ الصَّدَقَةِ بالسِّرِّ وَالعَلاَنِیَةِ تُوجَرُو تُحَمَّدو وَتُرزَقُوا وَاعلَمُوا اَنَّ اللهَ قَد فَرَضَ عَلَیکم الجُمعَةَ مکتوبة فیِ مَقامې هٰذ فی شهری هٰذا اِلٰی یَومِ القِیَامَةِ مَن وَجَدَ اِلَیهِ سَبیلاً فَمَن تَرَکَهَا فِی حَیاتی او بعدې جُحُودًا بِهَا او استحقاقاً بِها وَ لهُ اِمَام جَاءرُ او عال فلا جَمعَ اللهُ شَمله ولا بارک لهُ فی امرهِ الا وَلاَ صَلوٰةَ لهُ الا وَلا صَومَ له الاوَلا زَکوٰةَ لهُ الاولا حَجَّ لهُ ولا برَّ حتیّٰ یَتوب اللهُ فاِن تاب، تابَ اللهُ اَلا وَلا توءَمَّنَّ امراءَةُ رَجُلاً الا وَلا یوءُمَّنَ اعرابیُّ مُهاجرًا اَلا ولا یومَّن فاجر مومنا الاّ انَّ یقهره سُلطان یخافُ سیفَهُ وَسَوطَهُ(ابنِ ماجه شریف)
او کله به ېٔ دا خُطبه لوسته
اَلحَمدُ للهِ نَحمَدُهُ وَ نَستَعِینُهُ و نَستغفِرُهُ و نعوذ بالله من شرور انفسنا و من سیٔات اعمالن من یهده الله فلا مضل له و من یضلله فلا هادی له و اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له ا اشهد ان محمدا عبده ورسوله ارسله بالق بشیر و نذیر بین یدی الساعت من یطع الله ورسوله فقد رشد واهتدی و من یعصهما فانه لا یضر الا نفسه ولا یضرالله شیٔا(ابودؤد شریف) یو صحابې فرمائی چې حضرتﷺ په خطبه کښې سُورة قؔ ډیر ډیر وئیلو تر دې چې ما سورهٔ قؔ دَ هغویٔ نه پهٔ اؤریدو یاد کړو(مُسلم شریف) اؤ کله به ېٔ سُورهٔ والعَصر وئیلو کله به ېٔ ”لا یستوی اصحاب النار و اصحاب الجنة اصحاب الجنة هم الفایِٔزون“
او کله ونادو یا مالک لیقض علینا ربک قال انکم ماکثون۔
دَ جُمعې دَ مانځهٔ مَسٔلې
نمبر۱۔ ښه داده چې څوک خطبه ولولې هُم هغه دې امامتی وُکړې او که بل څوک ېٔ وُکړې هم جائز ده۔
دَ خُطبې ختمیدو نه پس فورًا مونځ شروع کول پکار دې۔ دَ خُطبې او مانځه تر مینځه څه دُنیاوې کار کول مکروه دې۔ که تر مینځه ېٔ ډیر تیر شې نو دَ خُطبې دوباره کول پکار دی۔ البته که څهٔ دینې کار وې لکه شرعې مسٔله کښې مشغول وی یا اودس کوی یا ورته معلومه شوه چې دَ غُسل حاجت دے راته او غُسل کوی خو دَ خُطبې دَ پاره کولو حاجته نشته او دَ جُمعې دَ مانځه نیت دادې ۔ دوه رکعته فرض دَ جُمعې مونځ کوم۔
ښه دَ پاره چې دَ جُمعې مونځ پهٔ یو ځاېٔ کښې پهٔ جُماعت کښې ټول خلق پهٔ جَمع وُکړې۔ اګر چې پهٔ ګنړو جماعتونو کښې کول هم جائز دې۔
نمبر۵۔که یو سړې پهٔ قعده اخیره کښې دَ اَلتَّحیَّات پهٔ وَخت شریک شې یا پهٔ سجدهٔ سَهَو کښې شریک شې هم هغه ته دَ جُمعې مونځ پوره کول پکار دې۔ دَ ماسپښین دَ مانځه حاجت ورته نشته۔
نمبر۶۔ بعضِ خلق دَ جُمعې نه پس دَ ماسپښین مونځ اِحتیاطی کوې چونکه پهٔ دې دَ عوامو عقیده خرابیږې پهٔ دې وجه دا قطعًا منع کول پکار دې۔ البته که څوک عالِم دَ څهٔ شک پهٔ موقع ځانته کوې نو خیر دې۔ خو بل څوک دې پرې نه خبروې۔
دَ اخترونو مونځ
نمبر۱۔ دَ شوال دَ میاشتې وړمبې تاریخ پهٔ اسلام کښې دَ اختر وئیلې شې او دَ ذی الحجې لسم(۱۰) تاریخ ته لوېٔ اختر ۔ دا دواړهٔ ورځې پهٔ اِسلام کښې دَ اختر او دَ خوشحالیٔ ورځې دې او پهٔ دواړو ورځو کښې دوهٔ دوه رکعته مونځ دَ شکرییٔ واجب دې۔ کوم شرطونه چې دَ جُمعې دَ مانځه دې هم هغه دَ اَخترونو دَ مانځه دې سِوا دَ خُطبې نه چې دَ جُمعې دَ مانځه دَ پاره خطبه شرط ده او دَ مانځهٔ نه مخکښې وئیلې شې او دَ اخترونو خُطبه اوریدل هم دغه شان واجب دې څنګه چې دَ جُمعې واجب دې۔ پهٔ مینځ کښې خبرې اترې یا مونځ یا بل څه کار کول ناجائز دې۔ دَ دواړو اخترونو پهٔ ورځ دیارلس کارونه کول سنت دې۔
”ا“ دَ شرع مطابق ځان سمبالَول”۲“ غُسل کول ”۳“ مسواک کول ”۴“ ښې جامې اغوستل ”۵“ خوشبوئی لګَؤل ”۶“ سحر دَ وخته پاسیدل ”۷“ دَ وخته عیدګاه ته تلل ”۸“ عیدګاه ته دَ تلو نه مخکښې خوږ شې خوړل ”۹“ عیدګاه ت دَ تلو نه مخکښې صدقه فطر ورکول ”۱۰“ دَ اَختر مونځ پهٔ عیدګاه کښې ادا کول یعنې بې عذره پهٔ ښهر کښې کول ښه نه دې ”۱۱“ چې پهٔ کومه لار تلې وې دَ هغې نه پهٔ بله لار واپس راتلل ”۱۲“ پیاده ”۱۳“ پهٔ لاره کښې اَللهُ اَکبَرُ اَللهُ اَکبَرُ لَا اِلٰهَ اِلَّا اللهُ وَاللهُ اَکبَرُ وَ لِلهِ الحَمدَ په ورو ورو وئیل۔
نمبر۲۔دَ واړهٔ اختر دَ مانځه طریقه دا ده چې داسې نیت وُکړې” دَ واړهٔ اختر دوه رکعته واجب مونځ ګُذارم سره دَ دواړو تکبیرونو، دَ نیت نه پس دِ اَللهُ اَکبَر او وائی لاس دې وُتړې۔ سُبحَانَکَ اللّٰهُمَّ دې پوره اُووائی بیا دې درې ځله اَللهُ اَکبَر وُوائی او هر ځل سره دې لاس تر غوږونو پورته کړې۔ او پهٔ مینځ کښې دې ېٔ اَویزاندَوې۔ دَ دوؤ تکبیرونو پهٔ مینځ کښې دَ درې ځله سُبحانَ اَلله وئیلو پهٔ اندازه ایساریدل پکار دې۔ دَ دریئم ځل تکبیر نه پس دې لاس نه اویزاندوې دَ نامهٔ لاندې دې ېٔ وُتړې او اَعُوذُبِاللهِ،بِسمِ اللهِ دَ وُلولې، سورهٔ فاتحه او بل څه سُورة دې هم وُلولې او دَ قاعدې مطابق دې رکوع سجده وُکړې۔او دویئم رکعت کښې دې اول سُوره فاتحه او سُورة وُلولې دَ هغې نه پس دې درې تکبیرونه وکړې۔ هر تکبیر سره دې لاس تر غوږونو پورته کوې۔ او دَ دوهٔ ؤ تکبیرونو تر مینځه دې اویزاندوې۔ دَ دریئم تکبیر نه پس دې بیا څلورم تکبیر اُووائی رکوع ته دې لاړ شې او دَ قاعدې مطابق دې رکوع ،سجده ، او قعده وُکړې او سلام دې وُګرزَوې۔
نمبر۳۔ دَ مانځهٔ نه پس دې اِمام پهٔ ممبر وُدریږې او دوه خطبې دې وُوائی۔ دَ دواړو خطبو مینځ کښې دې دومره کښینې لکه دَ جُمعې پهٔ خطبه کښې چې کښینې۔
نمبر۴۔ دَ خترونو دَ مانځهٔ نه پس دُعا غوښتل اګر چې دَ نبی کریمﷺ
یا اصحابو او تابعینو یا تبع تابعینو نه منقول نه ده۔ مګر عام طور هر مانځه نه پس دُعا غوښتل سُنت دې۔ پهٔ دې وجه دَ اختر دَ مانځه نه پس هم دُعا غوښتل ښهٔ دې۔
نمبر۵۔ دَ ختررونو پهٔ خطبه کښې دَ اَللهُ اَکبَر نه شروع پکار ده پهٔ ړومبیٔ خُطبه کښې نههٔ(۹) ځله اَللهُ اَکبَر او پهٔ دویئمه خُطبه کښې اوهٔ ځله اَللهُ اَکبَر وئیل پکار دې۔
نمبر۶۔ دَ لوېٔ اختر دَ مانځهٔ هم دغه طریقه ده۔ پهٔ هغې کښې هم هغه ټول څیزونه سُنت دې کوم چې واړهٔ اختر کښې دې۔ فرق صرف دومره دې چې دَ لوېٔ اختر پهٔ نیت کښې دَ وړوکې پهٔ ځاېٔ لوېٔ اختر یادَول پکار دې۔ پهٔ واړهٔ اختر کښې عیدګاه ته تلو نه مخکښې څهٔ خواږهٔ خوړل سُنت دې۔ او پهٔ لوېٔ اختر کښې نه خوړل سُنت دې اؤ دلته پهٔ زوره وینا پکار ده۔ ده واړهٔ اختر مونځ کښې لږ ناوخته کول ښهٔ دې او لوېٔ اختر کښې دَ وخته کول سُنت دې۔ پهٔ لوېٔ اختر کښې دَ صدقهٔ فطر پهٔ شان صدقه نشته۔ قربانې کول دې چې دَ چا طاقت وې۔او اذان او اقامت دَ دواړو اخترونو مونځونو کښې نشته دې۔
نمبر۷۔ پهٔ کوم ځاېٔ چې دَ اختر مونځ کیږې هلته کښې بل مونځ کول مکروه دې دَ مانځه نه مخکښې هم او وروستو هم البته دَ اختر دَ مانځه نه پس پهٔ کور کښې مونځ مکروه نه دې او دَ اختر دَ مانځه نه مخکښې پهٔ کور کښې هم مکروه دې۔
نمبر۸۔ ښځې او هغه کسان چې پهٔ څهٔ عذر دَ اختر مونځ کښې نه شریکیږې هغوېٔ ته هم دَ اختر دَ مانځه نه مخکښې نفل مونځ کول مکروه دې۔
نمبر۹۔ دَ واړهٔ اختر پهٔ خُطبه کښې دَ صدقهٔ فطر احکام او دَ لوېٔ اختر پهٔ خُطبه کښې دَ قربانیٔ مسٔلې او دَ تکبیر تشریق احکام بیانَول پکار دې۔ تکبیر تشریق یعنې دَ هر فرض مانځه نه پس یو ځل
اَللهُ اکبر،اللهُ اکبر،لَا اِلٰهَ اِلَّا اللهُ وَاللهُ اَکبَر اللهُ اَکبَر وَلِله الحَمدُ
وینا واجب ده، هلهٔ که دا مونځ پهٔ جمع شوې وې۔ چرته چې دَ اختر مونځ کیږې۔ دا تکبیرونه پهٔ ښځه او مُسافر په چاچې دَ اختر مونځ نه دې واجب ضرورې نه دې۔ البته که داسې سړې وې او دَ یو اِمام مقتدې شو چې پهٔ هغهٔ تکبیر واجب وې نو پهٔ دهٔ هم واجب شو۔ خوکه ځانته مونځ کؤونکې یا ښځه او مُسافر هُم تکبیر تشریق وائی نو ښهٔ دې۔ ځکه چې دَ صاحبینو پهٔ نِزد پهٔ دویٔ باندې هم واجب دې۔
نمبر۱۰۔ دا تکبیرونه دَ عرفې دَ ورځې یعنې دَ لوېٔ اختر دَ میاشتې دَ نهم(۹) تاریخ دَ سحر نه شروع کیږې او دَ دیارلسم(۱۳) تاریخ تر مازیګر پورې وې دا ټول درویشت(۲۳) مونځونه دې۔ چې ورپسې تکبیر وَینا واجب ده۔
نمبر۱۱۔ دا تکبیرونه پهٔ اوچت اواز وئیل واجب دې۔ البته که ښځې ېٔ وائی نو پهٔ ورو به ېٔ وائی۔
نمبر۱۲۔ دَ مانځه نه پس فوراً تکبیر وئیل ضرورې دې۔
نمبر۱۳۔ که دَ اِمام نه تکبیر وئیل هیر شې نو مقتدیان دې ېٔ فورًا وائی۔ دا انتظار دې کوې چې اِمام اووائی نو هلهٔ به وایُو۔
نمبر۱۴۔ دَ ختر دَ مانځه نه پس هم دَ بعضې علماؤ پهٔ نزد تکبیر واجب دې۔
نمبر۱۵۔ دَ اخترونو مونځ پهٔ ګنړو جماعتونو کښې جائز دې۔
نمبر۱۶۔ که دَ چَا نه دَ اَختر مونځ وُشو نو یوازې سړې بیا دَ اختر مونځ نه شې کولې ځکه چې پهٔ دې کښې جَمعَ شرط ده۔ البته که بلې جمعِ ته ځان رسَولې شې نو ښه ده۔ هم دغه شان که څوک دَ جَمعَ سره شریک شو خو پهٔ څهٔ وجه ېٔ مونځ مات شو۔ هغهٔ ېٔ قضا هم نشې کولې۔ نه پرِ قضا واجب ده۔ البته ک دَ ګنړو خلقو مونځ پهٔ څه وجه مات شوې وې نو بیا ورباندې قضا کول واجب دې۔ پهٔ جمعَ به ېٔ کوې۔
نمبر۱۷۔ که پهٔ څه عُذر دَ اختر پهٔ ړومبیٔ ورځ مونځ ونهٔ کړې شو نو دوړوکې اختر مونځ پهٔ دویئمه ورځ او دَ لوېٔ اختر تر دولسم(۱۲) تاریخ کولې شې۔
نمبر۱۸۔ دَ لوېٔ اختر مونځ که بې عذره هم تر دولسم تاریخ پاتې شې نو مونځ ېٔ کیږې۔ خو پاتې کول ېٔ مکروه دې۔ او دَ واړهٔ اختر که بې عُذره پاتې شې نو پهٔ دویئمه ورځ جائز نهٔ ده۔
دَ عُذر مثال“ؔ۱۔ لکه پهٔ څهٔ وجه پهٔ ړومبیٔ ورځ اِمام مونځ کولو دَ پاره رانشې یا سخت باران وې۔ یا دَ میاشتې تاریخ پوره معلوم نه وې دَ زوال نه پس معلوم شې یا پهٔ وریځ کښې ېٔ مونځ کړې وې وروتو معلوم شې چې دَ مانځه وخت ختم وو، زوال شوې وو۔
” که څوک دَ اختر مانځه کښې پهٔ داسې وَخت کښې شریک شې چې اِمام تکبیرونه وُوائی۔ اګر چې اِمام قرأت کوې او کهٔ پهٔ رکوع شریک شو نو که غالب خیال ېٔ دا وې چې که تکبیرونه وائی نو هم رکوع کښې به شریک شې۔ نو اول دې پهٔ ولاړې تکبیرونه وُوائی بیا دې رکوع ته لاړ شې۔ اؤ که دا خطره وې چې اِمام به دَ رکوع نه پورته شې نو نیت دې وُتړې پهٔ رکوع کښې دې شریک شې او دَ سُبحَانَ رَبِیَّ العَظِیم پهٔ ځاېٔ دې تکبیرونه وُوائی لاس دې نه پورته کوې۔ او که دَ تکبیرونو خلاصَوُلو نه مخکښې اِمام سَر پورته کړو نو دې دې هم وُدریږې څومره تکبیرونه چې پاتې شو هغه ورته معاف دې۔
”که دَ چا نه یَو رکعت لاړ وې چې هغه رکعت بیا کوې نو تکبیرونه به دَ قرأت نه پس وائی او دَ رکوع کولو نه مخکښې، اګر چې دَ قاعدې مطابق ورته دَ قرأت نه مخکښې وئیل پکار دې څنګه چې اِمام وئیلې وې۔خو پهٔ دې طریقه به دواړهٔ تکبیرونه مُتّصل راشې(ځکه چې اِمام پهٔ دویئم رکعت کښې دَ رکوع نه پس وئیلې دې) او داسې چرته نقل نهٔ دې۔ که دَ اِمام نه تکبیرونه هیر شو۔ پهٔ رکوع کښې ورته یاد شو۔نو بیا دې نه وُدریږې۔ پهٔ رکوع کښې دې ېٔ وُوائی۔ که اودریدو هم خیر دې۔ مونځ پرې نه ماتیږې لیکن بَهَرحال سجدهٔ سهَوبه نه کوې۔ دَ ګنړې پهٔ وجه۔
دَ اَخترونو دَ شپو فضیلت
حدیث شریف کښې راځې”څوک چې دَ وړوکې اختر پهٔ شپه او دَ لوېٔ اختر پهٔ شپه بیدار وو( عبادت دَ پاره) دَ هغوې زړونه به نه وې مړهٔ پهٔ هغه ورځ چې زړونه مړهٔ کیږې“ یعنې دَ قیامت پهٔ ورځ چې دَ هیبته زړونه پریوځې۔ پهٔ هغه ورځ به دوېٔ دَ هیبت او سختیو نه محفوظ وې۔
صفحه 262 دَ کعبې شریفې دننه مونځ کول
نمبر۱۔ څنګه چې دَ کعبې نه بَهَر کعبې طرف ته مخ کولو باندې مونځ کیږې دَغَسې دَ کعبې دننه هم کیږې هر طرف ته چې ېٔ مخ کړو جائز دې ځکه چې هر طرفته کعبه ده او څنګه چې نفل مونځ دَ کعبې دَننه جائز دې، دَغسې فرض مونځ جائز دې۔
نمبر۲۔ دَ کعبې شریفې پهٔ چت باندې هم مونځ جائز دې ځکه چې پهٔ کوم ځاېٔ چې دَ کعبې شریفې کوټه ده۔ هغه زمکه او دَ هغې برابر حصه پهٔ هوا کښې تر اسمانه پورې ټوله کعبه ده۔ دَ کعبې شریفې حد څه دیوالونو پورې نه دې، ځکه چې که څوک پهٔ اوچت غر باندې مونځ کوې چې دَ کعبې شریفې دَ دیوالونو ته ډیر اوچت وې هم مونځ ېٔ جائز دې۔ البته داده چې پهٔ چت باندې وُدریدلو کښې دَ کعبې شریفې بې حُرمتې ده۔ او نبې کریمﷺ دَ دینه منع کړې ده۔ پهٔ دې وجه چت باندې مونځ کول مکروهِ تحریمې دې۔
نمبر۳۔ دَ کعبې شریفې دننه ځانته مونځ هم جائز دې او دَ جَمعِ سره هم او هلته دا شرط هم نشته چې دَ اِمام او مقتدې مخ دې یو طرف ته وې ځکه چې هلته هر طرفته قبله ده۔ البته دا شرط ضرورې دې چې مقتدې دَ امام نه وړاندې نه وې ولاړ۔ که دَ مقتدې مخ دَ امام مخ طرفته وې نو هم خیر دې ځکه چې پهٔ دې شکل کښې مقتدې ته دَ اِمام نه مخکښې نشې وئیلې ۔ وړاندې به هله وو چې دَ دواړو مخ یو طرف ته وې او مقتدې دَ اِمام نه وړاندې وې۔ البته پهٔ دې شکل مونځ مکروه دې ځکه چې دَ بنې ادم طرف ته مخامخ مونځ کول مکروه دې۔ خو که څه شې پهٔ مینځ کښې پرده کړې شې نو مکروه به پاتې نه شې۔
نمبر۴۔ که امام پهٔ کعبه شریفه کښې دننه ولاړ وې او مقتدیان دَ کعبې شریفې نه بَهَر حلقه تړلې وه نو هم مونځ جائز دې خو چې صرف امام دَ کعبې شریفې دننه ولاړ وې او نور مقتدیان ورسره نه وې نو مونځ به ېٔ مکروه شې۔ ځکه چې دَ کعبې شریفې زمکه اوچته ده۔ نو دَ اِمام ځاېٔ به دَ مقتدیانو نه دَ بنې ادم دَ قد په اندازه اوچت وې۔
نمبر۵۔ که مقتدیان دننه وې او امام بَهَر وې نو هم جائز دې هله کله چې مقتدیان دَ اِمام نه وړاندې نه وې۔
نمبر۶۔ او که ټول بَهَر وې۔ یَو طرف ته امام وې و نور چاپیره ولاړ وې څنګه چې هلته عام عادت دې نو هم جائز ده ۔ خو هله چې دَ امام په طرف یَو مقتدې هم دَ امام نه کعبې شریفې ته نزدې نه وې ځکه چې پهٔ دې شکل کښې به مقتدیان دَ اِمام نه وړاندې شې البته که بل طرف ته مقتدیان دَ امام نه کعبې شریفې ته نزدې وې هم خیر دې۔ دَ هغې شکل دادې، اؔ،بؔ،دؔ، دَ کعبې شریفې ګوټونه دې۔ دَ ا،ب خط پهٔ طرف ”ه“ امام ولاړ دې۔ ”و“ دَ هغه پهٔ طرف او ”ز“ بل طرف ته مقتدیان دې۔ لیکن امام دَ کعبې شریفې دَ دیوال نه دوه ګزه لرې دې او ”و“ ”ز“ یو یو ګز دَ ”و“ مونځ نه صحیح کیږې ځکه چې دَ امام پهٔ طرف ولاړ دې او دَ ”ز“ صحیح دې ځکه چې پهٔ بل طرف دې۔
سجده تلاوت
نمبر۱۔ کهٔ یو سړې دَ اِمام نه دَ سجدې ایت واؤرې یا دَ هغې نه پس امام پسې نیت وُتړې نو دَ اِمام سره ورته سجده پکار ده۔ او ک امام سجدهٔ کړې وې نو پهٔ دې کښې دوه شکله دې۔ یو دا چې پهٔ کوم رکعت کښې دَ سجدې ایت وئیلې شوې وې هم هغه کعت کښې شریک شې نو هغه ته دَ سجدې ضرورت نشته۔ دې رکعت کښې شریکیدل داسې شو لکه چې سجده کښې شریک شوې وې۔ دویئم دا چې هغه رکعت کښې شریک نشې نو هغهٔ ته دَ مانځه نه پس بَهَر سجده کول پکار دې۔
نمبر۲۔ دَ مقتدې نه که دَ سجدې ایت واوریدې شې نو سجدهٔ نه واجبیږې نه پهٔ مقتدیانو او نه پهٔ دغه سړې۔ البته کوم خلق چې پهٔ مانځه کښې شریک نه وې۔ خواه بل مونځ کوې یا مونځ نه کوې۔ پهٔ هغو باندې سجده واجب ده۔
نمبر۳۔ سجده تلاوت کښې پهٔ قهقهه خندا باندې اودس نه ماتیږې لیکن سجدهٔ ېٔ ماته شوه۔
نمبر۴۔ دَ ښځې خوا کښې ؤدریدو باندې سجدهٔ تلاوت نه ماتیږې۔
نمبر۵۔ سجدهٔ تلاوت که پهٔ مانځه کښې واجب شوې وې نو فورًا ېٔ کول پکار دې۔ تاخیر ورکښې جائز نهٔ دې۔
نمبر۶۔ پهٔ مانځه کښې واجب شوې سجدهٔ تلاوت بَهَر نشې کیدې۔ او بَهَر واجب شوې پهٔ مانځهٔ کښې کول جائز نه دې۔ نو که څوک پهٔ مانځه کښې دَ سجدې دَ ایت تلاوت وُکړې او سجدهٔ وُنکړې دَ هغې ګُناه دَ هغهٔ پهٔ ذمه پاتې شوه اوس سِوا ددې نه چې توبه وُباسې او خداېٔ پاک ېٔ معاف کړې بله ذریعه ېٔ دَ خلاصې نشته۔
نمبر۷۔ که دوه سړې پهٔ جُدا جُدا اَسونو باندې سوارهٔ روان وې او مونځ کوې او دواړه هُم ایت دَ سجدې تلاوت کړې او دَ یَو بل تلاوت پهٔ مانځه کښې دواړهٔ واؤرې نو پهٔ هر یَو باندې صرف یوه سجدهٔ واجب ده۔ چې پهٔ دغه مانځه کښې بهٔ ېٔ کوې۔ او که یو سړې یو ایت پهٔ مانځه کښې وُوې او هم ایت ېٔ بیا دَ مانځه نه بَهَر واوریدو نو پهٔ هغهٔ دوه سجدې واجب دې۔ یوه به پهٔ هغه مانځه کښې کوې دَ تلاوت پهٔ وجه او بله به دَ مانځه نه بَهَر کوې دَ اوریدو پهٔ وجه۔
نمبر۸۔که دَ سجدې ایت چا پهٔ مانځه کښې اُووې او فورًا رکوع ته لاړو یا دوه درې ایته پس رکوع ته لاړو او دَ ټیټیدو پهٔ وخت کښې ېٔ دَ سجدهٔ تلاوت نیت وکړو نو سجدهٔ ېٔ وُشوه۔ او که دَغَسې فورًا یا دوه درې ایاته پس ېٔ رکوع وُکړه او دَ سجده تلاوت نیت ېٔ نه وو کړې او دَ مانځه په سجده کښې ېٔ دَ سجدې تلاوت نیت هم وُکړو یا ېٔ نیت او هم نکړو خو زیات تلاوت ېٔ نه وو کړې۔ نو سجدهٔ تلاوت به ېٔ وشې(اوکه دَ درې ایاتونو نه زیات ېٔ اووې او سجده ېٔ پهٔ مانځه کښې اونه کړه نو پهٔ ذمه ېٔ پاتې شوه۔ دَ مانځه پهٔ سجدهٔ هغه نه ادا کیږې۔
نمبر۹۔ دَ جُمعې، اخترونو او پټ قرأت والا مونځونو کښې دَ سجدهٔ تلاوت ایات لوستل نه دې پکار۔ ځکه چې پهٔ سجدهٔ کولو کښې بهٔ مقتدیانو ته شُبهه کیږې۔
دَ تراویحو مونځ
نمبر۱۔ وتر دَ تراویحو نه پس کول ښهٔ دې کهٔ چا مخکښې وُکړل هم جائز دي۔
نمبر۲۔ پهٔ تراویحو کښې دَ څلورو رکعتو نه پس دومره ساعت کښېناستل څومره ساعت چې دغه څلور رکعته شوے وي مُستحب دي البته کهٔ دومره ساعت کښېناستو کښې خلقو ته تکلیف وي یا دَ جمع دَ کمیدو خطره وي نو دَدے نه دې لږ کښېنې۔ بیا دَ ناستې پهٔ دې وخت کښې اختیار دے کهٔ څوک نفل کوي، کهٔ تسبیح لولي او کهٔ هسې کښېنی۔
نمبر۳۔ کهٔ یو سړي دَ ماسخوتن دَ مانځهٔ نه پس تراویح کړے وي او بیا ورته دا معلومه شي چې دَ ماسخوتن مونځ ېٔ پهٔ څهٔ وجه فاسد شوے دے نو هغهٔ به دَ ماسخوتن دَ مانځهٔ دَ اعادې سره تراویح هم دوباره کوي۔
نمبر۴۔ کهٔ دَ ماسخوتن مونځ چا دَ جمع سره نهٔ وي کړے نو تراویح دې هم جمع سره نه کوي ځکه چې تراویح دَ ماسخوتن دَ مانځه تابع دي۔ البته کومو خلقو چې دَ ماسخوتن مونځ دَ جمع سره کړے وي او بیا تراویح دَ جمع سره کوي نو دَ هغوي سره شریک هغه سړے هم تراویح پهٔ جمعَ کولے شي۔ چاچې دَ ماسخوتن مونځ جمع سره نهٔ وي کړے ځکه چې دې به دَ هغې خلقو تابع ګڼلې شې۔
نمبر۵۔ کهٔ یو سړے جماعت ته پهٔ داسې وَخت راوُرسي چې دَ ماسخوتن مونځ شوے وي او خلق تراویح کوي نو دهٔ ته پکار دي چې اول دَ ماسخوتن مونځ وُکړي او بیا پهٔ تراویحو کښې شریک شې۔ کهٔ څو رکعته تراویح ترینه لاړے نو هغه دې دَ وترو نه پس وکړي او وتر دې دَ جمع سره وُکړي۔
نمبر۶۔ دَ رمضان پهٔ میاشت کښې یو ځل قران مجید ترتیب وار پهٔ تراویحو کښې لوستل سُنّتِ مؤکدّه دے۔ دَ خلقو دَ سُستیٔ پهٔ وجه ېٔ پریښودل نهٔ دي پکار۔ البته کهٔ دا ويره وي چې پوره قران مجید لوستو کښې به خلق مونځ پریږدي او جمع به ماته شي نو ښهٔ داده چې څومره خلق پهٔ اسانیٔ اوریدلے شي هغه هومره دې لولي یا دې اخري لس سُورتونه وائی پهٔ هر رکعت کښې یو سورة چې لس رکعته پوره شي نو بیا دې ېٔ دوباره کړي۔
نمبر۷۔ دَ یو ختم نه زیات دې نه کوې۔ ترڅو چې دَ خلقو شوق نه وې معلوم شوې۔
نمبر۸۔ پهٔ یوه شپه کښې ټول قران شریف لوستل جائز دي، هله کهٔ خلق شوقین وي او پهٔ مینه ېٔ اؤري۔ او کهٔ ګران وي ورباندې نو مکروه دي۔
نمبر۹۔ دَ تراویحو پهٔ ختم کښې یو ځل بِسمِ الله پهٔ زوره وئیل پکار دې ځکه چې بِسمِ الله هم دَ قران مجید یو ایت دې۔ اګر چې دَ یو سورت جزو نهٔ دے۔ نو کهٔ پهٔ زوره اونهٔ وئیلے شي ۔ نو پُوره قران مجید کښې به دَ یو ایت کمې راشي اوکهٔ چا پهٔ ورو اُووې نو دَ مقتدیانو قران مجید به پُوره نهٔ شي۔
نمبر۱۰۔ تراویح دَ رمضان پهٔ ټوله میاشت کښې لوستل سُنّت دې کهٔ دَ قران ختم دَ میاشتې نه وړومبې پوره شي۔ مثلًا دَ رمضان تر شلو ختم پوره شي نو باقي لس ورځې هم تراویح کول سُنت دي۔
نمبر۱۱۔ صحیح داده چې پهٔ تراویحو کښې درې ځله ”قُل هُوَاللهُ “ وئیل لکه څنګه چې عام دستور دې مکروه دي۔
دَ تراویحو فضیلت
حدیث شریف کښې راځې”بې شکه خداېٔ پاک پهٔ تاسو باندې رامضان کښې روژه فرض کړې ده۔ او دَ هغې په شپهٔ عبادت سُنتدې(یعنې تراویح) نو چا چې دَ رمضان روژه وُنیوه او دَ شپې عبادت (یعنې تراویح) ېٔ وکړې۔ دَ ایمان سره دَ ثواب پهٔ نیت پهٔ عقیده باندې دا روژه او تراویح به دَ هغهٔ دَ ټولو تیرو شوو ګُناهونو کَفاره شې۔“ یعنې خداېٔ پاک به ېٔ ټول واړهٔ او لوېٔ ګُناهونه معاف کړې۔ پهٔ دې میاشت کښې دَ یوې نیکېٔ ثواب دَ اویاؤ نیکو برابر دې او دَ نفل مونځ ثواب دَ فرض مونځ برابر دې۔ پهٔ دې میاشت کښې ډیر نیک کارونه کول پکار دې۔
تَحِیَّةُ المَسجِد
نمبر۱۔ دا مونځ دَ هر هغه سړې دَ پاره سُنّت دې څوک چې جُماعت ته ننوځې۔
نمبر۲۔ ددې مانځه نه مطلب دَ جُماعت تعظیم دې۔ چې دا پهٔ حقیقت کښې دَ خداېٔ پاک تعظیم دې ځکه چې جُماعت دَ خداېٔ پاک ځاېٔ دې که مکروه وَخت نه وې نو جُماعت ته ننوتو سره دوه رکعته نفل مونځ کول سُنّت دې۔
نمبر۳۔ که مکروه وخت وې نو دا تسبیح دې څلور ځله وُوائی” سُبحَانَ اللهِ وَالحَمدُ لِلّٰهِ وَلَا اِلَّهَ اِلاَّ اللهُ وَاللهُ اَکبَر“ ددې نه پس دې درُود شریف وُوائی۔ ددې مانځه نیت دې داسې تړې”دوه رکعته نفل مونځ دَ تحیّةُ المسجد کوم“۔
نمبر۴۔ دوه رکعته ضرور نه دې۔ که چا څلور رکعته وُکړل نو لا ښهٔ دې که چا دَ راتلو سره فرض مونځ یا سُنّت شروع کړل نو دغه فرض یا سُنّت به ېٔ دَ تَحِیَّة المسجد قائیم مقام شې اګر چې نیت ېٔ نه وې کړې دَ تَحیَّةُالمسجد ثواب به ېٔ وُشې۔
نمبر۵۔ که جُماعت ته څوک لاړو کښیناستو دَ هغې نه پس ېٔ بیا تَحِیَّةُالمسجد وُکړو هم خیر دې خو ښَه داده چې دَ کښیناستو نه مخکښې ېٔ وُکړې ځکه چې رسول کریمﷺ فرمائیلې دې” تاسو کښې چې څوک جُماعت ته لاړ شې نو چې دوه رکعته مونځ ېٔ نه وې کړې نه دې کښینې۔“
نمبر۶۔که جُماعت ته دَ څو ځله تلو راتلو ضرورت وو نو صرف یو ځل تَحِیّة المسجد مونځ کول کافې دې۔ پهٔ ړومبې ځل ېٔ کوې که پهٔ ورستې ځل۔
دَ سَفَر نَوَافِل
نمبر۱۔ څوک چې دَ خپل وطن نه پهٔ سَفَر روانیږې هغهٔ ته پکار دې چې دوهٔ رکعته نفل پهٔ کور وُکړې بیا پهٔ سفر روان شې او چې دَ سَفَر نه راشې نو دوه رکعته نفل پهٔ جماعت کښې وُکړې بیا کورته لاړ شې ځکه چې رسول کریمﷺ فرمائیلې دې” هیڅوک پهٔ خپل کور کښې دَ هغهٔ دوه ؤ رکعتو نه بهتر شېٔ نه شې پریښوې کوم چې سفر ته دَ تلو پهٔ وخت کښې وُکړې“۔ او رسول اکرمﷺ چې به کله دَ سَفَر نه راتلو نو ړومبې به ېٔ دوه رکعته نفل پهٔ جُماعت کښې کول۔
نمبر۲۔ دَ مُسافر دَ پاره دا هم مُستحب دې، چې پهٔ دوران دَ سَفَر کښې کله یَو پړاؤ ته وُرسې او هلته ېٔ دَ دیره کیدو نیت وې نو دَ ناستې نه وړومبې دې دوه رکعته نفل وُکړې۔
دَ قتل مونځ
نمبر۱۔ کله که یَو مُسلمان پهٔ څهٔ وجه چرته قتل کولې شې نو هغهٔ ته پکار دې چې دَ قتل کیدو نه ړومبې دوه رکعته نفل وُکړې توبه وُباسې او دَ خداېٔ پاک نه بخښنه وُغواړې۔ چې دغه مونځ او استغفار ېٔ پهٔ دُنیا کښې اخرې عمل پاتې شې۔
حدیث۔ یَو ځل رسول کریمﷺ یو څو قاریان اصحاب یو ځاېٔ ته دَ قران دَ تعلیم ورکولو دَ پاره استولې وو۔ پهٔ لار کښې کفارو راګیر کړل۔ سِوا دَ حضرت خُبیبؓ نه نور ټول شهیدان شول۔ حضرت خُبیبؓ ګرفتار کړې شو او مکې ته ېٔ بوتلو۔ هلته ېٔ پهٔ ډیر دهوم دهام سره شهید کړو۔ دَ شهادت نه مخکښې هغهٔ دَ خلقو نه اِجازت وُغوښتو او دوه رکعته مونځ ېٔ وُکړو۔ دَ هغې نه پس دا مونځ مُستحب ګنړلې شې۔
دَ سپوږمیٔ یا نمر دَ تندر مونځ
نمبر۱۔ دَ نمر دَ تندر نیوؤ پهٔ موقع دوه رکعته مونځ سنّت دې۔
نمبر۲۔ دَ تندر مونځ پهٔ جَمع کیږې دَ جُمعې امام یا حاکمِ وَخت یا دَ هغهٔ نائب به ېٔ امامت کوې۔ او یَو روایت دې۔ چې هر اِمام مسجد ېٔ پهٔ خپل جُماعت کښې کولې شې۔
نمبر۳۔ دَ تندر دَ مانځه دَ پاره اذان یا اقامت نشته۔ او که خلق جَمع کول ضرورې وې۔ نو ”مونځ تیار دې“ اواز دې وُکړې۔
نمبر۴۔ دَ تندر پهٔ مانځه کښې اوږد قرأت لکه سورة بقره وئیل سُنّت دې۔ رکوع او سجده هُم اُوږدَول پکار دې۔ قرأت به پهٔ زوره نه کوې۔
نمبر۵۔ دَ مانځه نه پس به امام دُعا کوې او مقتدیان به اٰمین وائی تر هغې پورې چې دَ نَمَر تندر ختم شې۔ البته که نَمَر ډُوب شې یا دَ بل مانځه وَخت راشې نو بیا دُعا خَتمَول پکار دې۔
نمبر۶۔ دَ سپوږمیٔ دَ تندر پهٔ وخت هم دوه رکعته مونځ سُنّت دې، خو پهٔ دې
کښې جَمعَ سُنّت نه ده۔ ځان ځان ته به کیږې۔ او پهٔ خپلو کورونو کښې به کیږې جماعت ته راجَمع کیدل هم نشته۔
نمبر۷۔ هم دغه شان که څهٔ مصیبت یا خطره وې۔ نو مونځ کول سُنّت دې، مثلًا سخته سیلیٔ وې۔ زلزله، ږلیٔ، وریږې یا واؤره زیاته پریوځې یا سخت باران وریږې۔ یا عام مرض لکه هیضه وغیره خور شې یا دَ دښمن دَ غلبې خطره وې۔ پهٔ داسې وخت کښې مونځ کول سُنّت دې۔ خو جَمع ورکښې نشته۔ هر سړې به پهٔ خپل کور کښې ځان ځانته کوې۔ رسول اکرمﷺ چې به کله خفه شو یا به ورباندې څهٔ سخته راغله نو پهٔ مانځه به وُدریدو۔
نمبر۸۔ څومره نفل مونځونه چې مونږ بیان کړل دَ دې نه علاوه هم څوک چې څومره ډیر نفل مونځونه کولې شې دَ ثواب کار دې۔ خاص پهٔ هغه وختونو کښې دَ کومو فضیلت چې پهٔ احادیثو کښې راغلې دې۔ مونږ دَ اختصار پهٔ خیال دَ هغې تفصیل پریښو۔
دَ اِستِسقاء مونځ
کله چې باران نه کیږې او دَ باران سخت ضرورت وې، نو دَ خداېٔ پاک نه دَ باران سوال مَسنون دې۔ دَ باران دَ پاره سوال پهٔ دې طریقه مُستحب دې۔ چې ټول مُسلمانان دَ خپلو ماشومانو، بوډاګانو، او څاروو سره پیاده پهٔ ډیره عاجزیٔ او زاریٔ سره پهٔ معمولې جامو کښې دَ کلې نه بَهَرته وُوځې۔ کافر به دَ ځان سره نه بوزې۔ توبه دې وُباسې دَ حقونو دَ خاوندانو حق ادا کړې او بیا دې دوه رکعته مونځ پهٔ جَمَع وُکړې۔ بې اَذانه او بې اقامته۔ امام ورکښې لکه دَ جُمعې دَ مونځ پهٔ زوره قرأت ولولې بیا دَ اختر دَ مانځه په شان دوه خُطبې وُلولې او بیا دې امام قبلې ته مخ کړې دواړهٔ لاس دې اوچت کړې او دَ خداېٔ پاک نه دې دَ باران سوال وُکړې ټول حاضرین دې هم دغه شان دُعا وُکړې۔ درې ورځې پرله پسې دې دَغه شان وُکړې۔ دَ دریو ورځو نه زیات نه، ځکه چې زیاتې ثابت نه دې که دَ بَهَر وَتو پهٔ وړومبیٔ یا دویئمه ورځ باران وُشې۔ هم درې ورځې پوره کول ښهٔ دې۔ درې واړهٔ ورځې روژه نیول، صدقه او خیرات کول هُم مُستحب دې۔
دَ خطرې مونځ
کله چې دَ دښمن دَ طرف نه دَ حملې سخته خطره وې۔ دښمن انسان وې که درنده یا اژدها وغیره۔ او پهٔ دې حالت کښې ټول مسلمانان یا بعضې خلق پهٔ جَمَع مونځ نشې کولې او دَ سورلو نه کوزیدې هُم نه شې نو ټولو ته پکار دې چې پهٔ سورلیٔ باندې پهٔ اِشاره ځان ځان ته مونځ وُکړې قبلې ته مخ کول هم ضرورې نه دې۔ کوم خوا چې مخ کولې شې ۔ البته که دوه کَسَه پهٔ یوه سورلیٔ وې نو هغوېٔ جمع کولې شې او که داسې هم نشې کولې نو بیا معذور دې۔ مونځ دې نه کوې او چې کله پهٔ اطمینان شې نو قضا دې ېٔ وکړې۔ او که دا ممکنه وې چې څه خلق پهٔ جَمَع پریښول نه دې پکار هغوېٔ دې پهٔ دې طریقه جمع وکړې چې ټول حاضرین دوه حصې شې یوه ډله دې دَ دښمن مقابلې ته ودریږې او بله ډله دې امام سره مونځ شروع کړې که درې څلور رکعته مونځ وې لکه ماسپښیؔن،ماښؔام، ماسخؔوتن او دا خلق دَ سَفر مونځ نه کوې۔ نو چې امام دوه رکعته وُکړې دریئم ته وُدریږې نو دا ډله دې لاړه شې دَ دښمن مقابلې ته او هغه بله ډله دې راشې دَ اِمام سر دې باقې مونځ وکړې اوکه دَ دوه رکعتو مونځ وو لکه دَ سَحَر یا جُمعې یا دوې دَ سفر مونځ کولو نو چې امام یَو رکعت وکړې دویئم ته ودریږې نو دا ډله دې لاړه شې او بله دې راشې دَ امام سره دې باقې مونځ وکړې چې امام سلام وُجارباسې نو دا ډله دې دغه شان دَ دښمن مقابلې ته لاړه شې او هغه ډله دې دغه ځاېٔ ته راشې خپل پاتې مونځ دې پوره کړې خو پهٔ قیام کښې به قرأت نه لولې ځکه چې دوېٔ لاحق دې، اؤ چې دوېٔ مونځ پوره کړې نو لاړ دې شې او هغه دویئمه ډله دې راشې خپل باقې مونځ دې پوره کړې۔ خو هغوېٔ به پهٔ قیام کښې قرأت لولې۔ ځکه چې هغویٔ مسؔبوق دې۔
نمبر۱۔دَ مانځه په حالت کښې دَ دښمن مقابلې ته تلهٔ یا مانځه ته بیا رتلهٔ به پیاده کوې که په سورلیٔ سور شو نو مونځ به ېٔ مات شې۔
نمبر۲۔ دویئمه ډله چې دَ امام سره باقې مونځ وُکړې نو دویٔ او دَ هغې اولې ډلې خپل مونځ پوره کولو دَ پاره دلته راتلهٔ مستحب دې۔داسې هم کیدې شې چې دویئمه ډله دَ امام دَ سلام ګرزَولو نه پس دلته ټول مونځ پوره کړې بیا دَ دُښمن مقابلې ته لاړه شې او هغه اوله ډله بیا دلته راشې هم هغه ځاېٔ کښې خپل باقې مونځ پوره کړې۔
نمبر۳۔ دَ مانځه دا طریقه هلهٔ ده که ټول خلق دا غواړې چې هم پهٔ دغه یَو امام پسې مونځ وُکړې ګنې نو بهتره داده چې یوه ډله دې یو امام سره پوره مونځ وکړې بیا هغه دَ دښمن مقابلې ته لاړه شې او بله ډله دې بل امام سره خپل پوره مونځ وُکړې۔
نمبر۴۔ ک دا خطره وې چې دښمن ډیر نزدې دې او زر به دلته راوُرسې او دَ خطرې پهٔ وجه پهٔ اوله طریقه مونځ وُشو۔ بیا دا خیال غلط وُختو۔ دومره فورې خطره نه وه۔ نو دَ امام مونځ خو صحیح دې۔ لیکن مقتدیان به دَ خپل مانځه اعاده کوې ځکه چې دا مونځ دَ سختې خطرې پهٔ وخت کښې خلافِ قاعده مشروع کړې شوې دې۔ بې دَ سخت ضرورت نه دومره ډیر کار سره مونځ ماتیږې۔
نمبر۵۔ که ناجائز جنګ وې، نو پهٔ دې طریقه مونځ جائز نه دې۔ مثلًا باغیان دَ خلیفهٔ وخت سره جَنګیږې یا بل څهٔ دُنیاوې معاملې دَ پاره جنګ وې نو هغې خلقو ته دَ داسې مونځ اجازت نشته۔
نمبر۶۔ که مونځ ېٔ دَ قبلې نه بل طرف ته کولو۔ او دُښمن وتښتیدو نو فورًا دې مخ قبلې ته وُګرزوې۔ ګنې نو مونځ به ېٔ مات شې۔
نمبر۷۔ که دَ اطمینان پهٔ وخت کښې ېٔ قبلې طرفته مونځ شروع کړې وې ناڅاپه دُښمن راوُرسیدو نو فورًا دَ دُښمن طرفته مخ ګرزَول پکار دې۔ دې وخت کښې قبلې ته مخ کول ضرورې نه دې۔
نمبر ۸ که يو سړے په درياب کښې لامبو وهي او د مانځه وخت اخير شو مونځ ترينه قضا کيږي نو هغه که ممکنه وي پکار دے يو ساعت لاس پښې غلي کړي او په اشاره باندې دې مونځ وکړي غرض دا چې په هيڅ حالت کښې څومره چې کيدے شي نمونځ قضا کول ښهٔ نهٔ دي
د جومات (مسجد) احکام
۔ دلته مونږ دَ جُماعت هغه احکام نهٔ بیانَوو کوم چې دَ وخت سره تعلق لرې۔ دَ هغې ذکر دَ وَخت پهٔ باب کښې پهٔ کار دې۔ دلته صرف هغه احکام بیانَوو دَ کومو چې دَ مانځه یا خپله دَ جماعت سره دې۔
نمبر۱۔ دَ جُماعت دروازه بندَول مکروهِ تحریمې دې۔ البته که دَ مانځه وَخت نه وې او دَ مال و اَسباب دَ حفاظت دَ پاره دروازه بنده شې نو خیر دې۔
نمبر۲۔ دَ جُماعت پهٔ چهت باندې واړهٔ بول،لوېٔ بول یا جماع داسې ده لکه جماعت کښې دننه۔
نمبر۳۔ پهٔ کوم کور کښې چې دَ مانځه دَ پاره ځاېٔ جوړ شوې وې دَ هغه ټول کور یا دَ هغه ځاېٔ درجه دَ جماعت نه ده۔ همدغسې دَ اخترونو دَ مانځه یا دَ جنازې دَ پاره چې کوم ځاېٔ مقرر وې دَ هغې هم دَ جماعت حکم نه دې۔
نمبر۴۔ دَ جماعت پهٔ دیوالونو او دروازو دَ قران مجید ایاتونه یا سُورتونه لیکل ښه نه دې۔
نمبر۵۔ دَ جماعت پهٔ دروازه او دیوالونو نقش و نګار کو که دَ جماعت دَ امدنیٔ نه وې نو جائز نه دې او که څوک دَ خپل جیب نه کوې نو خیر دې خو پهٔ محراب او دَ محراب پهٔ دیوالونو مکروه دې۔
نمبر۶۔ پهٔ جماعت کښې یا دَ جماعت په دیوالونو تُوکل یا پوزه سونړَول ډیر بد کار دې۔
نمبر۷۔ پهٔ جماعت کښې خُله کنګالَول یا اؤدس کول مکروه تحریمې دې۔
نمبر۸۔ جُنُب او حائضې ته جماعت کښې ننوتل ناجائز دې۔
نمبر۹۔ په جماعت کښې سود سودا مکروهِ تحریمې ده۔ البته دَ اعتکاف په حالت کښې دَ ضرورت مطابق خریدوفروخت خیر دې۔ دَ ضرورت نه زیات جائز نه دې۔ بیا هم دَ سُود سودا سامان جماعت ته راوړل جائز نه دې۔
نمبر۱۰۔ که دَ چا پهٔ پښو خَټه یا خاؤره وې نو دَ جماعت پهٔ دیوال یا ستن ېٔ صفا کول ښهٔ کار نه دې۔
نمبر۱۱۔پهٔ جماعت کښې دننه وُنې لګول مکروه دې ځکه چې دا دَ اهلِ کتاب دستور دې البته که څه خاص ضرورت وې لکه دَ جماعت زمکه نمناکه وې او دَ وُنو پهٔ لګولو دا نم ورکیږې نو بیا خیر دې۔
نمبر۱۲۔ پهٔ جماعت باندې لار جوړول ښهٔ کار نه دې البته که دَ سخت ضرورت پهٔ وَخت کښې څوک کله کله تیر راتیر شې نو خیر دې۔
نمبر۱۳۔ پهٔ جماعت کښې چا کسب ګر ته دَ دُنیا څهٔ کسب کول جائزنه دې ۔ ځکه چې جماعت خالص دَ مانځه دَ پاره جوړ شوې دې۔ دَ دُنیا څهٔ کارورکښې کول جائز نه دې تر دې چې که څوک قران شریف پهٔ تنخواه لولوې۔ هغه هم دَ دُنیا پهٔ کار کسب کښې شمار دې۔ هغه ته دَ جُماعت نه بَهَر ځاېٔ کښې لولول پکار دې۔ البته که څوک دَ جماعت دَ حفاظت دَ پاره پهٔ جماعت کښې ناست وې او پهٔ دې ضمن کښې خپل کار هم کوې نو خیر دې۔ لکه یو کاتب یا درزې دَ جماعت څوکیدار دې۔ او خپل کتابت یا جامې ګنډل هم کوې نو څه باک ېٔ نشته۔
دَ مړې سَمبالې
نمبر۱۔ چې څوک مړکیږې نو هغه نیغ څملَوَیٔ، پښې ېٔ قبلې ته اوغَزَوې۔ او سرېٔ اُوچت کړېٔ چې مخ ېٔ قبلې ته شې۔ ورسره خوا کښې پهٔ زوره کلمه اُواییٔ۔ چې هغه واؤرې او خپله هم وُوائی دَ کلمې وَئیلو حکم ورته مهٔ کوېٔ۔ دا وَخت ډیر سخت وې هسې نه چې خُلې نه بل څهٔ وُباسې۔
نمبر۲۔ چې یَو ځل کلمه وُوائی نو چُپ شیٔ۔ دا کوشش مهٔ کوېٔ چې بیا بیا دې وُوائی ځکه چې مطلب خو دغه هومره دې چې اخرې خبره چې ېٔ دَ خُلې نه وُوځې هغه دې کلمه وې۔ ددې ضرورت نشته چې تر ساه وَتو دې هم همدَغسې کله برابر وائی۔ البته که دَ کلمې وَینا نه پس ېٔ بیا څهٔ دَ دُنیا خبرې اترې وُکړې نو بیا کلمې وُوائی چې هغه هم وُوائی نو بیا چپ شیٔ۔
نمبر۳۔ چې ساه ېٔ ګډهٔ وډه شې زر زر ېٔ اخلې پښې ېٔ سستې شې چې اودرَولې ېٔ نه شې پوزه ېٔ کږه شې۔ لویږنده ېٔ کښینې نو پوه شیٔ چې وَخت ېٔ نزدې دې۔ او پهٔ زوره کلمه شروع کړیٔ۔
نمبر۴۔ پهٔ سورهٔ یٰسین وینا دَ مرګ سخته اَسانیږې۔ دَ مړې سرته یا ورسره خواکښې کښینیٔ۔ خپل ېٔ وُوائی یا ېٔ پهٔ بل چا وُوائی۔
نمبر۵۔ پهٔ دې وَخت کښې داسې خبرې مهٔ کویٔ چې دَ هغه زړهٔ دُنیا طرف ته راواؤړې۔ ځکه چې دا وَخت دَ دُنیا نه دَ جدایَیٔ او دَ خداېٔ پاک پهٔ دربار کښې دَ حاضریٔ وَخت دې ۔ داسې خبرې کوېٔ چې دَ هغه زړهٔ خداېٔ پاک طرف ته واؤړې پهٔ دې کښې دَ مړې خیر دې۔ په داسې وخت ورته بال بچ یا چې چاسرهٔ ېٔ ډیره مینه وې، مخامخ کول یا داسې خبرې کول چې هغه دویٔ ته متوجه شې او د دویٔ مینه ېٔ راپه زړهٔ شې ډیر بدکار دې۔
نمبر۶۔ دَ مرګ پهٔ وخت کښې ېٔ خداېٔ مکړه که دَ خُلې نه څه دَ کُفر خبره وُوځې نو ددې څه فکرمهٔ کویٔ۔ او مهٔ ېٔ مشهوره وېٔ دا وُګنړېٔ چې دَ مرګ دَ سختیٔ نه ېٔ عقل پهٔ ځاېٔ نه وو او بې عقلیٔ کښې چې ېٔ څه دَ خُلې نه وُوتل هغه به ټول خداېٔ پاک معاف کړې تاسو ورته دَ بخشش دُعا کویٔ۔
نمبر۷۔ چې ساه ترې وُخیژې ټول اندامونه ېٔ نیغ کړېٔ اؤ یَوه صفا پټیٔ ېٔ دَ زنې دَ لاندې نه راتاؤ کړېٔ پاس پهٔ سَر ېٔ وُتړېٔ۔ سترګې ورته پټې کړېٔ او دَ پښو دواړهٔ کټې ګوتې ورته وُتړېٔ څادر ورباندې واچویٔ۔ اؤ دَ غُسل ، کفن، انتظام ورته زر وُکړېٔ۔
نمبر۸۔ دَ مړې دَ خُلې او سترګو بندَولو پهٔ وَخت دا دُعا وایېٔ” بِسمِ اللهِ وَعَلٰی مِلَّةِ رَسُولِ اللهِ “۔
نمبر۹۔ دَ مرګ نه پس ورته ” لوبان ، عود، یا بل څه خوشبوئی لُوګې کړېٔ اؤ چاته چې دَ غُسل ضرورت وې۔ یا دَ حیض او نفاس ښځې دې ورسره نه کښینې۔
نمبر۱۰۔ دَ مرګ نه پس څو پورې چې غُسل نه وې ورکړې شوې ورسره قران شریف لوستل ښهٔ نهٔ دې۔
مړې ته غُسل ورکول
نمبر۱۔ چې دَ ګور کفن سامان ېٔ تیار شې، او غُسل ورکوې۔ نو وړومبې دَ غُسل تختې ته دَ لوبان،اګربؔتیٔ،یا بل څهٔ خوشبویه څیز لوګې ورکړې۔ درې ځله یا پنځهٔ یا اووهٔ ځله څلور واړهٔ طرفته لوګې ورکړېٔ مړې ورباندې څملَوې اؤ دَ نامه نه تر زنګونونو ېٔ پهٔ څهٔ زړوکې پټ کړېٔ۔
نمبر۲۔ که دَ لَمبَوُلو ځاېٔ جُدا وې چې اوبهٔ ترې نه بَهَر بهیږې خو ښهٔ کنې نو دَ تختې دَ لاندې غار وُکنې چې ټولې اوبهٔ ورکښې جمعَ شې۔ که غار وُنشې هُم څهٔ باک ېٔ نشته ۔ غرض صرف دادې چې اوبهٔ پهٔ کور کښې خورې شې نو خلقو ته به دَ ګرزیدو راګرزیدو تکیف شې۔
نمبر۳۔ دَ غُسل ورکولو طریقه داده چې وړومبې دې مړې ته اِستنجا وُکړې لیکن دَ مړې پهٔ پتونونو او دَ اِستنجا پهٔ ځاېٔ دې لاس نه لګوې او نه دې ورته ګورې۔ لاسو ته دې دَ کپړې کسوړې واچوې او چې کومه کپړه دَ نامهٔ نه تر زنګونونو پرته وې دَ هغې دَ لاندې دې ېٔ وینځې بیا دې ورته اؤدس وُکړې خو نه دې ورته خُله کنګالَوې او نه دې ورته پوزه کښې اؤبه اَچوې۔ نه دې ورته وړومبې لاسونه وینځې بلکه وړومبې دې ورته مخ وُوینځې۔ بیا تر څنګلو لاسُونه بیا د سَر مَسَح او بیا پښې۔ که درې ځله ورته پهٔ غاښونو او اوریو باندې او دَ پوزې سُورو کښې لونده چیړه وُمږې هم هُم جائز ده۔ که مړې باندې غُسل واجب وو۔ یا ښځه دَ حیض او نفاس حالت کښې مړه وه نو خُله اؤ پوزه کښې ېٔ اوبهٔ اچَول ضرورې دې۔ بیا دې پهٔ خُله ، پوزه ، او غوږونو کښې مالوچ کیږدې چې اؤبه ترینه راکاږې چې اودس ختم شې نو چې په”ګُلِ خیرو، دَ چنړو اوړو، کهلې، یا بل څهٔ صفا کؤونکې څیز باندې دې ورته سَر وُوینځې چې ښهٔ صفا شې۔ بیا دې مړې پهٔ ګس اَړَخ باندې څملَوې او چې دَ بیرو پانړې ېٔ پکښې جوشَولې وې داسې نیمګړې اوبهٔ دې ورباندې درې ځله دَ سر نه تر پښو پورې وَاچوې۔ بیا دې ېٔ پهٔ ښې اړخ څملوې۔ او دَغَسې دې پرې درې ځله اوبه واچوې۔ چې تر ګس اَړخه ېٔ اورَسې۔ بیا دې مړې ته لږه تکیه ورکړې چې کښینې ۔ پهٔ خیټه دې ورته نرم نرم لاس وُوهې۔ که څهٔ ترینه راوځې نو هغه دې پاک کړې۔ او دَ دُوباره اودس یا غُسل حاجت نشته۔ ددې نه پس دې ېٔ بیا پهٔ ګس اَړخ څَملوې او دَ کافورو اوبهٔ دې پرې دَ سَر نه تر پښو پورې درې ځله او بهیَوې بیا دې ېٔ ټول بدن پهٔ څه زړوکې وُچ کړې او کفن دې ورته واغوستَوې۔
نمبر۴۔ که دَ بیرو پانړې ورکښې نه وې جوشیدلې هسې نیمګرمې اوبهٔ هم کافې دې۔ هُم پهٔ هغې دې ېٔ په دغه طریقه درې ځله وُلمبوې اؤ ډیرې تیزې ګرمې اوبهٔ دې ورباندې نه اَچوې۔ دَ غُسل دا طریقه سُنت ده که څوک ېٔ پهٔ دې طریقه اونه لمبَوې۔ بلکه پهٔ یو ځل ورباندې دَ سَره تر پښو پورې اوبهٔ واړَوې نو هُم فرض به ېٔ پوره شې۔
نمبر۵۔ چې مړې پهٔ کفن کښې وُنغاړې نو پهٔ سر دې ورته عطر وُلګوې۔ که سړې وې نو پهٔ ږیره دې ورته هُم وُلګوې۔ بیا دې پهٔ تندې پوزه او دواړو لاسونو او دواړو زنګونونو او دواړو پښو باندې کافور اومږې بعضې خلق پهٔ کفن باندې هم عَطر لګوې۔ او پهٔ غوږونو کښې ورته دَ عَطرو بوجې ورکوې، دا ښهٔ کار نه دې څومره چې پهٔ شریعت کښې راغلې دې، دَ هغې نه زیاتې نه دې پکار۔
نمبر۶۔ پهٔ وِیښتو کښې ورته ګومنځ مهٔ کویٔ۔ مهٔ ېٔ نوکونه پریکویٔ او نه ویښتهٔ هر څه چې هم هغه شان وې چې څنګه وې۔
نمبر۷۔ که څوک سړې مړ شې او دَ غُسل ورکولو دَ پاره بل سړې نه پیدا کیږې نو سِوا دَ خپلې ښځې نه بلې ښځې ته ېٔ غُسل ورکول جائز نه دې۔ اګر چې رشته دار (محرم) ېٔ وې۔ که خپله ښځه ېٔ نه وې نو تیمّم کښې دې هم ورباندې لاس نه لګوې دستانې دې پهٔ لاس واچَوې او تیمّم دې ورکړې۔
نمبر۸۔ که دَ چا خاوند مړ شو نو خپلې ښځې ته ېٔ دَ غُسل او کفن کولو اجازت دې۔ او که ښځه مړه شې نو خاوند ته ېٔ دَ لاس وروړلو اجازت نشته۔ البته کتلې او دَ کپړې دَ پاسه لاس وروړلې شې۔
نمبر۹۔ که ښځه پهٔ حیض یا نفاس کښې وې نو مړې دې نه لمبَوې دا بد کار دې۔
نمبر۱۰۔ ښه داده چې څوک ېٔ زیات قریب خپل وې هم هغه دې ېٔ وُلَمبَوې که رشته دار ېٔ نه وې۔ نو بل نیک بنیادم دې ېٔ وُلبَوې۔
نمبر۱۱۔ که دَ غُسل پهٔ وَخت کښې ورکښې څه عیب وُوینې یا ېٔ څهره بدله شوې وې یا ېٔ رنګ تور شوې وې۔ نو چاته دې وائی نه ۔ او نه دې ورته شهرت ورکوې۔ البته ک هغه څه څرګنده ګُناه کوله لکه سُود خور وو۔ یا ګډیدونکې ښځه یا ډمه وه۔ نو دَ نورو خلقو دَ عبرت دَ پاره که ېٔ څه عیب څرګند کړې نو خیر دې۔
دَ کفن طریقه
نمبر۱۔ دَ ښځې دَ کفن پنځه کپړې سُنّت دې۔ لفؔافه، څادر، قمیص، سربند، اوسینه بند، لفافه دَ سر نه تر پښو پورې وې۔ څادر ورنه یو لاس لوېٔ وې۔ قمیص دَ غاړې نه تر پښو پورې وې، خو لستونړې یا تر ښځې ورکښې نه وې۔ سربند درې لاسه اُوږد وې او سینه بند دَ سینې نه تر زنګون پورې اُوږد او دومره پلن وې چې وُتړلې شې۔
نمبر۲۔ که څوک ېٔ پهٔ پنځو کپړو کښې کفن نکړې نو درې کپړې لفافه، څادر، او سربند هم کافې دې۔ ددې نه کمې مکروه دې۔ البته که مجبور وې نو کمې هُم خیر دې۔
نمبر۳۔ سینه بند که دَ سینې نه تر نامه پورې وې هم خیر دې خو تر زنګون پورې ښه دې۔
نمبر۴۔ وړومبې دې کفن ت هدرې ځله یا پنځهٔ ځله یا اُوه ځله دَ لوبانؔ خوشبوئی لوګې کړې بیا دې ورکښې مړې وُنغاړې۔
نمبر۵۔ دَ کفن طریقه داده چې وړومبې دې څادر وُغوړَوې بیا دې لفاؔفه او بیا ورباندې قمیص بیا دې مړې ته ړومبې قمیص واغوستَوې ۔ ښځې ت دې دَ سر ویښتهٔ دوه ځایه کړې۔ قمیص دَ پاسه دې ېٔ پهٔ سینه باندې ښې او ګس طرفته واچَوې۔ بیا دې ورته سربند پهٔ سر او ویښتو باندې واچَوې۔ نه دې ېٔ تړې او نه دې ېٔ ترې چاپیره کوې۔ بیا دې لفافه راتاؤ کړې اول ګس طرفته بیا ښې طرفته بیا دې دَ کفن سَر او پښې پهٔ لِیره(ریښه) وُتړې اؤ یَو بند دې ملا سره هُم ورکړې چې پهٔ لار کښې ازاد نه شې۔
نمبر۶۔سینه بند که دَ سر بند نه پس دَ لفافې نه مخکښې وُتړې هم خیر دې۔ او که دَ ټولو دَ پاسه ې وُتړې هم خیر دې۔
نمبر۷۔ چې کفن کول پوره شې نو دَ جنازې مانځهٔ او دفن کولو جلدې پکار ده۔
نمبر۸۔ که ښځې دَ جنازې مونځ کوې نو هم جائز دې۔
نمبر۹۔ پهٔ کفن یا قبر کښې عهدنامه یا دَ پیر شجره یا بل څه دُعا کیښول جائز نه دې هُمدغَسې پهٔ کفن باندې پهٔ سیاهې یا کافورو باندې کلمې یا دُعاګانې لیکل هم ښه نه دې البته که دَ کعبې شریفې غلاف یا دَ پیر رومال وغیره څه کپړه دَ تبرّک دَ پاره کیږدې نو خیر دې۔
نمبر۱۰۔ وړوکې چې ژوندې پیدا شې اؤ بیا مړ شې یا دَ پیدا کیدو سره مړ شې هغه به هم پهٔ دغه طریقه لمبَولې او کفن کولې شې۔ ۔ او دَ جنازې مونځ به پرې کولې شې اؤ دفن کولې به شې۔
نمبر۱۱۔ وړوکې چې مړ پیدا شې یا دَ پیدا کیدو پهٔ وخت ورکښې دَ ژوند څهٔ علامه نه وې، هغه به هم دغَسې لمبَولې شې خو کفن کولې به نه شې۔ بلکه پهٔ یوه کپړه کښې به ېٔ وُنغاړې او دفن به ېٔ کړې۔ خو نوم ورباندې کیښول پکار دې۔
نمبر۱۳،۱۲ مسٔلې په ص۳۰۹ باندې ددې برخې پهٔ اخر کښې وُګوریٔ۔
نمبر۱۴۔ که داسې وړه جینیٔ مړه شې چې ځوانیٔ ته لا نه وې رسیدلې خو نزدې وې۔ دَ هغې دَ کفن هُم پنځهٔ کپړې پکار دې څنګه چې دَ ځوانې ښځې وې۔ ک دَ پنځو پهٔ ځاېٔ درې وې نو هم جائز دې خو بې دَ خاص ضرورت نه دَ دریو نه کمې مکروه دې۔ غرض دا چې کوم احکام دَ یو ښځې دې هغه دَ لوئی جینیٔ هُم دې۔
نمبر۱۵۔ جینیٔ چې ډیره وړه وې ځوانیٔ رسیدو ته لا نزدې هم نه وې دَ هغې دَ پاره بهتره داده چې پنځه یا درې کپړې وې۔ خو که دوه وې نو هم خیر دې۔
نمبر۱۶۔ دَ لوئی سړې یا وړوکې هلک دَ لَمبَولو هم دغه طریقه ده۔ سِوا دَ دینه چې دَ سړې دَ کفن دَ پنځو پهٔ ځاې درې کپړې وې۔ لفافه،څادر، اؤ قمیص۔
نمبر۱۷۔ دَ سړو پهٔ کفن کښې درې کپړې وې خو که دوه وې هم خیر دې۔ دَ دوؤ نه کم مکروه دې۔ البته که خاصه مجبورې وې نو خیر دې۔
نمبر۱۸۔ کوم څادر چې دَ جنازې دَ کټ دَ پاسه غوړَولې شې هغه پهٔ کفن کښې نه دې حساب،کفن هم دغه دې کوم چې بیان شو۔
نمبر۱۹۔ پهٔ کوم کلې کښې چې څوک مړ شې هم هلته ېٔ کفن دفن پکار دې بل ځاېٔ ته وُړل ېٔ ښه نه دې۔ البته که هغه ځاېٔ صرف یَو میل یا دوه میله لرې وې نو خیر دې۔
دَ مړې دَ غُسل احکام
نمبر۱۔ که یو سړې پهٔ دریاب کښې ډوب شې او مړ شو نو چې کوم وخت راو ویستې شې، غُسل ورکول فرض دې پهٔ اوبو کښې ډوبیدل دَ غُسل دَ پاره کافې نه دې۔ ځکه چې مړې لمبَول پهٔ ژوندو فرض دې او پهٔ ډوبیدو کښې دَ بل چا څه دخل نشته۔ البته که دَ راویستو پهٔ وَخت پهٔ اوبو کښې دَ غُسل پهٔ نیت حرکت ورکړې نو غُسل به ېٔ وشې۔ هم دَغَسې که په مړې باران وشې، یا پهٔ بله طریقه ټول لوند شې دا هم دَ غُسل دَ پاره نه کافې کیږې۔ غُسل به ورکولې شې۔
نمبر۲۔ که دَ چا سړې تش سَر چرته وموندې شې نو هغه ته به غُسل نه شې ورکولې، همدغه شان به دفن کولې شې۔ که دَ چا سړې بدن دَ نیمې نه زیات ومونتې شې نو هغه ته غُسل ورکول ضررې دې۔ دَ سَر سره ومونتې شې او که بې سره وې او که دَ نیم نه کم نه وو، نیم وو نو که دَ سَر سره وې غُسل به ورکولې شې او که بې سره وې نو غُسل به نه شې ورکولې۔ او که که دَ نیم نه کم وو نو غُسل به نشې ورکولې سر ورسره وې او که نه۔
نمبر۳۔ که یَو مړې چرته وموندې شې او دا پته نه لګې چې مُسلمان دې که کافر نو که دار الاسلام کښې وې نو غُسل به ورکولې شې او مونځ به هم پرې کیږې۔
نمبر۴۔ که دَ مسلمانانو مړې دَ کافرو سره ګډوډ شې او فرق ېٔ نشې کیدې نو ټولو ته به غُسل ورکولې شې او که پیژندې شې نو دَ مسلمانانو مړې به ترې جدا کولې شې صرف هغو ته به غُسل ورکولې شې کافرو ته به نه ورکوې۔
نمبر۵۔ که دَ چا مُسلمان څوک رشته دار کافر وې او هغه مړ شې نو دَ هغه لاش به دَ هغه هَم مذهبو ته ورکوَلې شې۔ اؤ که دَ هغه څوک هَم مذهب نه وې یا وې خو هغوېٔ ېٔ اخلې نه نو دَ مجبورېٔ په وجه به مسلمانان هغې کافر ته غُسل وکوې خو دَمسلمانانو په طریقه نه ( یعنې اودس کول یا په بدن کافور لګَول) هسې به ېٔ لکه دَ ناپاک څیز اووینځې۔ او ښخ به ېٔ کړې۔ خو هغه کافر پهٔ دې وینځلو پاکیږې نه۔ هم هغَسې به نجَس وې۔
نمبر۶۔دَ بادشاه نه باغیان یا ډاکه مار که دَ جنګ پهٔ وَخت کښې اووژلې شې نو هغویٔ ته به غُسل نشې ورکولې۔ دغه شان به پهٔ غار کښې ښخولې شې۔
نمبر۷۔ مرتد که مړ شې نو هغهٔ ته به هم غُسل نه شې ورکولې نه به ېٔ پهٔ کفن کښې نغاړې دغه شان به ورته غار کنې او ورکښې به ېٔ ښخوې۔او دَ هغه هَم مذهبو ته به ېٔ لاش هم نشې ورکولې۔
نمبر۸۔ که دَ اوبو دَ نِشت په وجه ېٔ مړې ته تیممّ کړې وې۔ او بیا اوبهٔ پیدا شې نو غُسل ورکول پکار دې۔
دَ مړې دَ کفن احکام
نمبر۱۔ که دَ بنیادم یَو اندام یا نیم بدن بغیر دَ سَرنه وُمونتې شې ، نو هغه پهٔ څه زړوکې کښې نغښتل پکار دې۔ پوره کفن ېٔ ضرورې نه دې۔ البته که دَ نیم بدن سره سَر هُم وې۔ یا سَر ېٔ نه وې خو بدن دَ نیم نه زیات وې نو بیا ورته پُوره کفن پکار دې۔
نمبر۲۔ که دَ چا بنیادم قبر پرانستې شې یا پهٔ بل څه وجه ېٔ لاش څرګند شې او هغه بې کفنه وې نو مسنون کفن ورته پکار دې که لاش ېٔ وروست شوې نه وې۔او که وروست شوې وې نو بیا ېٔ هسې پهٔ یو زړوکې کښې نغښتل پکار دې پوره کفن ورته ضرورې نه دې۔
دَ جنازې دَ مانځه اَحکام
دَ جنازې مونځ پهٔ اَصَل کښې دَ مړې دَ پاره دَ خداېٔ پاک نه دُعا غوښتل دې۔
نمبر۱۔ دَ جنازې دَ مانځه دَ واجب کیدو دَپاره هغه ټول شرطونه دې کوم چې دَ فرض مونځونو دَپاره دې۔ یعنې مُسلمان، عاقل ، او بالغ البته یَو شرط ورکښې دا زیاتې دې چې دَ مړې نه خبر شوې وې بې خبره معذور دې۔
نمبر۲۔ دَ جنازې دَ مانځه دَ صحت دَ پاره دو قسمه شرطونه دې۔ یَو هغه چې دَ مانځه کوونکو سره تعلق لرې۔ لکه دَ بدن پاکې، سترِ عورت، قبلې ته مخ کول وغیره۔ البته پهٔ دې کښې دَ وخت شرط نشته۔ او دَ ددې دَ پاره که دَ مانځه دَ فوت کیدو خطره وې نو تیمّم جائز دې پهٔ خلاف دَ نورو مونځونو چې هغې کښې که دَ وخت تلو ویره نه وې نو تیمّم جائز نه دې۔ دوئم قسم هغه شرطونه دې چې دَ مړې سره تعلق لرې هغه شپږ دې۔
شرط نمبر۱۔ دَ مړې مُسلمان کیدل ۔ دَ کافر او مرتد مونځ جائز نه دې۔ مُسلمان اګر چې فاسق یا بدعتې وې۔ مونځ ېٔ جائز دې۔ سِوا دَ هغې خلقو نه څوک چې دَ ډاکه ماریٔ پهٔ وخت کښې یا دَ بادشاهِ وخت دَ بغاوت پهٔ وخت کښې پهٔ جنګ کښې مړهٔ شې که دَ جنګ نه پس پهٔ خپل مرګ مړ شې نو بیا ېٔ مونځ جائز دې همدغه شان کوم سړې چې خپل پلار یا مور قتل کړې وې او پهٔ قصاص کښې هغه مړ کړې شې نو پهٔ هغه به هم جنازه نه کیږې۔ پهٔ دغو خلقو مونځ زجرًا نه شې کولې۔ کوم سړې چې خپله ځان مړ کړې وې۔ صحیح داده چې دَ هغه به جنازه نه کیږې۔
نمبر۲۔ نن صبا خلق دَ جنازې مونځ دَ پیزار سره کوې، دَ هغوېٔ دَ پاره دا ضرورې ده چې هغه ځاېٔ په کوم ځاېٔ چې ولاړ وې او پیزار دواړهٔ ېٔ پاک وې۔ اؤ که پیزار دَ پښې وُباسې او ورباندې وُدریږې نو صرف دَ پائزار پاکیدل ضرورې دې اکثر خلق دَدې خیال نه ساتې اؤ مونځ ېٔ نه کیږې۔
نمبر۴۔ دَ کوم وَ ړوکې چې مور یا پلار مُسلمان وې هغه ماشوم به مُسلمان ګنړلې شې اؤ دَ هغهٔ به جنازه کیږې۔
نمبر۵۔ دَ مړې نه مراد هغه دې چې ژوندې پیدا شوې وې او که وَړوکیٔ مړ پیدا شې نو دَ هغه جنازه نه کیږې۔
شرط نمبر۲۔ دَ مړې بدن دَ نجاست حقیقې ؤ حکمې نه پاک کیدل البته که نجاست حقیقې دَ هغهٔ دَ بدن نه راوُتې وې او پهٔ بدن باندې ېٔ لګیدلې وې نو خیر دې ۔
نمبر۶۔ که مړې دَ نجاستِ حُکمې نه پاک نه وې ۔ یعنې غُسل نه وې ورکړې شوې یا تیمّم نه وې ورکړې شوې نو پهٔ هغهٔ دَ جنازې مونځ جائز نه دې البته که پهٔ څه وجه ېٔ اوس پاکې ممکن نه وې لکه بې غُسله دَفن شوې وې خاورې پرې اؤړیدلې وې نو دَ هغه پهٔ قبر باندې پهٔ دغه حالت کښې مونځ جائزدې۔ که په قبر مړې باندې مونځ شوې وې او بیا دفن شوې وې ۔ دَ دفن نه وروستو معلومه شوه چې غُسل نه وو ورکړې شوې نو دَ هغه پهٔ قبر به دوباره مونځ کولې شې ځکه چې وړومبې مونځ صحیح نه وو۔ پهٔ هغه وَخت کښې ېٔ غُسل ممکن وو۔ اوس غُسل ممکن نه دې نو مونځ به ېٔ صحیح شې۔
نمبر۷۔ که یو مُسلمان بې جنازې دفن شوې وې نو دَ هغه پهٔ قبر به دَ جنازې مونځ کولې شې تر څو چې لاش پړسیدلې یا وروست شوې نه وې ۔ کله چې دا اندازه وشې چې لاش به ېٔ وروست شوې یا شلیدلې وې نو بیا جائز نه دې۔ دَ لاش دَ پړسیدو اندازه دَ ځاېٔ اؤ موسم پهٔ لحاظ مختلفه وې۔ ددې تعیّن نه شې کیدې۔ خو بعضې خلقو درې ورځې او بعضو لس او بعضو یوه میاشت ښیئلې ده۔
نمبر۸۔ دَ مړې کټ چې کوم ځاېٔ پروت وې دَ جنازې دَپاره دَ هغه ځاېٔ پاکې ضرورې نه ده۔ که مړې پهٔ پاک تخت یا کټ پروت وې او که کټ یا تخت هم پاک نه وې یا مړې بې کټه دَغَسې پهٔ ناپاکه زمکه اِیښې شوې وې۔ دَ بعضې علماؤ پهٔ خیال دَ زمکې پاکې ضرورې ده۔ او داسې جائز نه ده۔ او دَ بعضې علماؤ په خیال جائزده۔
شرط نمبر۳۔ دَ مړې بدن دَ عورت په اندازه پټول ضرورې دې۔ که دَ سړې ستر پټ نه وې ټول بربنډ وې نو جنازه ېٔ جائز ده۔
شرط نمبر۴۔ دَ مړې جنازه لوستونکو ته وړاندې پروت والې که مړې دَ مونځ کوونکو شاته پروت وې نو جنازه صحیح نه ده۔
شرط نمبر ۵۔ دَمړې یا په کوم څیز چې مړې پروت وې دَ هغې پهٔ زمکه پروت والې که مړې خلقو په لاس کښې نیولې وې یا ېٔ په سورلیٔ ایښې وې یا پهٔ ګاډې کښې پروت وې نو جنازه ېٔ صحیح نه ده۔
شرط نمبر۶۔ دَ مړې موجود کیدل که مړې هلته موجود نه وې نو دَ جنازې مونځ ېٔ جائز نه دې۔
نمبر۹۔ دَ جنازې مانځه کښې دوه څیزه وې”ا“ څلور ځله اَللهُ اکبر وَئیل۔ هر تکبیر دلته قائم مقام دَ یَو رکعت ګنړلې شې ”۲“ وُدریدل یعنې پهٔ ولاړې دَ جنازې مونځ کول څنګه چې پهٔ فرض او واجب مونځونو کښې وُدریدل فرض دې بې عذره ېٔ پریښول جائز نه دې ۔ دَغَسې دلته هم دې دَ عذر احکام څنګه چې هلته دې دلته هم دې۔
نمبر۱۰۔ پهٔ دې مانځه کښې رکوع، سجده، قعده وغیره نشته۔
نمبر۱۱۔ دَ جنازې مانځه کښې درې کاره سنّت دې۔ ”ا“ دَ خداېٔ پاک ثنا ”۲“ پهٔ نبېﷺ درود ”۳“ مړې ته دُعا دَ جنازې پهٔ مانځه کښې جَمعَ شرط نه ده۔که یو تن ېٔ وُکړې هم فرض ادا شو۔ ښځه وې که سړې بالغ وې که نابالغه۔
نمبر۱۲۔ البته جمعَ ورکښې ډیره فائده منه ده۔ ځکه چې ګنړ مسلمانان چې په جمعَ دُعا وُغواړې نو دَ قبلیدو اُمید ېٔ زیات وې۔
نمبر۱۳۔ دَ جنازې دَمانځه مسنونه او مستحبه طریقه داده چې مړې خپل مخکښې کیدې امام دَ هغه دَ سینې برابر وُدریږې او ټول دا نیت وُتړې۔
نَوَیتُ ان اوَدِیه لله تعالٰی اربعَ تکبیرات الصلوٰةِ الجنازَةِ الثَّناؔءُ للهِ تعالٰی وَالدُّعَاؔءُ لِهٰذَلمیِتِ اقتدیت بهذاالاِمام متوجها الٰی جِهةِ الکعبةِ الشریفة( نیت مې وکړو دَ زره دَ خلاصه څلور تکبیره دَ جنازې مونځ کوم خاص خداېٔ لره ثنا وائم خداېٔ ته دُعا کوم دې مړې ته نیت کوم په دې امام پسې مخ مې دَ کعبې شریفې پهٔ لور کړو) یا دې ددې پهٔ ځاېٔ دا مختصر نیت وُتړې۔
نَوَیتُ اَن اُصَلّی عَلَی الجنازة لله تعالٰی دُعاؔء لِلمَیّتِ(نیت کوم دَ مانځه دَ جنازې خاص خداېٔ لره دُعا کوم دې مړې ته) دا نیت دې وُتړې او دواړه لاسه دې دَ تکبیر تحریمې پهٔ شان تر غوږونو اوچت کړې اَللهُ اَکبَر دې وُوائی او لاس دې دَ لکه دَ مانځه وتړې اؤ ثنا دې وُوائی۔ سُبحَانَکَ اللّٰهُمَّ وَ بِحَمدِکَ وَتَبَارَکَ اسمُکَ وَتَعَالٰی جَدُّکَ وَ جَلَّ ثَنَاؔءُکَ وَلَا اِلٰهَ غَیرُکَ۔ دَ دینه پس دې بیا اَللّٰهُمَّ صَلِ علٰی مُحَمَّدٍ وَ عَلٰی اٰلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیتَ وَ سَلَّمتَ وَ با رَکتَ وَ رَحَمتَ وَ تَرَحَّمتَ عَلٰی اِبراهِیمَ وَ عَلٰی اٰلِ اِبراهیمَ اِنَّکَ حَمیدُ مَجِید۔
ددینه پس دې بیا اَللهُ اکبر وُوائی او لاس دې نه اُوچتوې۔ بیا دې مړې ته دُعا وُکړې که بالغ سړې یا ښځه وې نو دا دُعا دې وُوائی۔
اَللّٰهُمَّ اغفِر لَحَیّنا وَ مَیِتَنا وَ شاهِدِنا وَ غاءِبِنا وَ صَغیرِنا وَ کبیرِنا وَ ذَکَرِنا وَ اُنثانا اَلٰهُمَّ من اَحیَیِتَهُ مِنَّا فَاَحیِهِ عَلَیَ الاسلام وَ من تَوَفَّیته منا فَتَوَفَّه عَلَی الاِیمان
او بعضې حدیثونو کښې دا دُعا هم راغلې ده۔
اللّٰهُم اغفر له وارحمهُ وَ عافِهِ واعفُ عنهُ وَاکرم نُزُله وَ وَسِع مَدخلهُ واغسِله با لمؔاءِ وَالثَّلجِ والبردِ وَ نقه منَ الخطایا کما یُنقَّی الثَّوبُ الاَبیضُ مِنَ الدَّنَسِ وَ اَبدِلهُ دَارً خیرًا مِن دارِهِ وَ اَهلاً خیرًا مِن اهلهِ وَ زوجًا خیرًا من زَوجِهِ وَ ادخلهُ الجَنَّة وَ اَعذهُ من عَذابِ القَبرِ وَ عَذابِ النَّارِ (بلکه علامه شافعېؒ دواره دُعا ګانې سره یَو کړې دې ددې نه علاوه پهٔ حدیثو کښې نورې دُعاګانې هم راغلې دې۔ کومه دُعا چې ېٔ خوښه وې وُدې وائی۔ که مړې نابالغه هلک وې نو دا دُعا وئیل پکار دې۔
الّٰهُمَّ اجعلهُ لَنا فرطاً واجعلهُ لَنا اَجرً وَ ذُخرً واجعلهُ لنا شافِعًا وَّ مُشَفِعًا
او که نابالغه جینیٔ وې نو دا دُعا به داسې وائی
الَهُمَّ اجعلها لنا فرطًا واجعلها لنا اجرً وَ ذُخرً واجعلها لَنا شافِعَةً وَّمُشَفِعَّةً
ددې نه پس دې بیا یو ځل اَللهُ اکبر وُوائی او سلام دې وُګرزَوې څنګه چې په مانځه کښې ګرزَولې شې۔ پهٔ دې مانځه کښې التَّحِیَّاتُ یا دَ قرأت تلاوت نشته۔
نمبر۱۴۔ دَ جنازې مانځه کښې امام او مقتدې یٔو شان دې فرق دا قدرې دې چې امام به تکبیر او سلام پهٔ اوچت اواز وائی او مقتدیان به ېٔ په ورو باقې څیزونه ثناء درود او دعاء به امام هم په ورو وائی او مقتدیا هُم۔
نمبر۱۵۔ دَ جنازې په مانځه کښې مُستحب دادې چې درې صفُونه جوړ شې تر دې پورې که ټول ټال اوهٔ کسان وې نو یَو دِ اِمام شې درې دې ورپسې وُدریږې دوه په هغوې پسې او یو ورستې په دې طریقه به درې صفونه شې۔
نمبر۱۶۔ دَ جنازې مونځ هم په هغې کارونو فاسد کیږې۔ په کومو چې نور مونځونه فاسد کییږې۔ فرق صرف دومره دې چې دَ جنازې مونځ کښې په قَهقَهَه خندا اؤدس نه ماتیږې۔ اؤ دَ ښځې خوا کښې پهٔ وُدریدو هم نه ماتیږې۔
نمبر۱۷۔ دَ جنازې مونځ په هغه جماعتونو کښې کول مکروه تحریمې دې کوم جماعتونه چې دَ پنځوختې مونځونو یا جُمعې یا اخترونو دَ پاره جوړ شوې جنازه په جماعت کښې دننه وې او که جنازه بَهَر وې اؤ خلق دَننه وې۔ البته کوم ځاېٔ چې خاص دَ جنازو دَ پاره جوړ شوې وې هلته مکروه نه ده۔
نمبر۱۸۔ پهٔ جنازه کښې ددې دَ پاره تاخیر کول چې جَمعَ ګنړه شې مکروه دې۔
نمبر۱۹۔که څه خاص عُذر نه وې نو دَ جنازې مونځ پهٔ ناستې یا دَ سورلیٔ دَ پاسه جائزنه دې۔
نمبر۲۰۔ که پهٔ یَو وخت ګنړې جنازې جَمعَ شې نو ښه داده چې په هره بیل بیل مونځ وُشې۔ او که پهٔ ټولو جنازو یَو وُشې هُم جائز دې۔ دې حالت کښې پکار داده چې ټولې جنازې یَو بل پسې پهٔ قطار کیښوې شې دَ ټولو سرونه یو طرف ته او یَو برابر وې چې اِمام دَ یو جنازې دَ سینې برابر وُدریږې چې دَ ټولو سینې برابر شې۔
نمبر۲۱۔ که ټولې جنازې ګنړ قسمه وې نو پکار ده چې امام سره نزدې بالغو سړو او بیا دَ نابالغو هلکانو جنازې کیښوې شې ورپسې دَ بالغو ښځو بیا نابالغو جینکو جنازې وې۔
نمبر۲۲۔ که څوک دَ جنازې مانځه ته داسې وَخت کښې راوُرَسې چې څه تکبیرونه ترې شې وې نو چې څومره تکبیرونه شوې وې دَ هغې پهٔ حق به دې مسبوق ګنړلې شې هغه ته پکار دې چې دَ راتلو سَرَه لکه دَ نورو مونځونو نه شریکیږې دَ امام تکبیر ته دې انتظار وُکړې چې امام تکبیر وُوائی نو دې دې هم ورسره شریک شې۔ دابه ددهٔ تکبیر تحریمه شې بیا چې امام سلام وُګرزَوې نو دا سړې دې هم خپل لاړ تکبیرونه پوره کړې او په دې کښې دَ څه وئیلو ضرورت نشته صرف تکبیرنه کافې دې۔که یَو سړې په داسې وخت کښې راوُرسې چې امام څلورم تکبیر هم وئیلې وې نو داسې سړې ددې تکبیر په حق کښې مسبوق نشې ګنړلې هغه ته پکار دې چې فورًا تکبیر وُوائی او دَ امام دَ سلام ګرزَولو نه مخکښې ورسره شریک شې او دَ مانځهٔ ختمولو نه پس خپل لاړ تکبیرونه پوره کړې۔
نمبر۲۳۔ که یَو سړې دَ تکبیر تحریمې یا وړومبې تکبیر یا بل تکبیر په وخت کښې موجود وو خو دَ سُستیٔ په سبب یا دَ بل څه وجهې نه شریک نه شو نو هغه ته فورًا تکبیر ویل پکار دې او دَ امام دَ بل تکبیر انتظار ورته نه دې پکار دَ کوم تکبیر وخت کښې چې موجود وو۔ دَ هغې اعاده ورباندې ضرورې نه ده په دې شرط چې امام لا بل تکبیر نه وې وَئیلې چې دې دغه تکبیروُوائی۔ اګر چې دَ امام نه ورَستې شوې وې۔
نمبر۲۴۔ دَ جنازې دَ مانځه مسبوق چې خپل لاړ تکبیرونه ادا کوې او دا ویَره وې که دُعا لولې نو جنازه به ېٔ دَ مخې نه پورته کړې شې، هغه دې دُعا نه لولې۔ صرف تکبیرونه دې وُوائی۔
نمبر۲۵۔ دَ جنازې پهٔ مانځه کښې دَ لاحق هم هعه حکم دې کوم چې په نورو مونځونو کښې دَ لاحق دې۔
نمبر۲۶۔ دَ جنازې دَ مانځه ورکولو زیات حقدار دَ وخت بادشاه دې اګر چې دَ هغه نه زیات پرهیزګار خلق هلته موجود وې۔ که دَ وَخت بادشاه نه وې نو دَ هغه نائب ۔ کوم چې دَهغهٔ له طرفه دَ ښهر حاکم وې ۔ که هغهٔ هم نه وې نو دَ ښهر قاضې یا دَ هغه نائب۔ ددې خلقو په موجودګیٔ کښې دَ دویٔ دَ اجازت نه بغیر بل چاته دَجنازې اِمام کیدل جائز نه دې که دَغه کسانو کښې هیڅوک هُم موجود نه وې نو دَ مَحلّې اِمام حقدار دې هلهٔ که دَ مړې پهٔ خپلوانو کښې څوک دَ هغهٔ نه زیات نه وې ګنې نو دَ مړې خپلوان دَ اِمامت زیات مُستحق دې۔ یا هغه څوک چې دَ مړې وارثان ورته اجازت ورکړې۔ که دَ وارثانو دَ اجازت نه بغیر داسې مړې دَ جنازې مونځ وُکړو چې دَ امامت حقدار نه وو۔ نو دَ مړې وارثان پرې دوباره مونځ کولې شې تر دې که سړې دفن شوې وې نو دَ هغهٔ پهٔ قبر ېٔ هم کولې شې تر څو چې لاش پړسیدلې نه وې۔
نمبر۲۷۔ که دَ وارث دَ اِجازت نه بغیر داسې سړې جنازه کړې وې چې هغه دَ جنازې حقدار وې ۔ نو بیا ېٔ وارث دوباره جنازه نه شې کولې۔ همدغه شان که دَ بادشاهِ وقت پهٔ عدم موجودګیٔ کښې دَ مړې وارث خپله جنازه کړې وې۔ نو بادشاه ېٔ بیا دوباره نه شې کولې بلکه صحیح داده که دَ بادشاه پهٔ موجودګیٔ کښې دَ مړې وارث خپله جنازه وُکړه نو هم ېٔ بادشاه ته دَ اعادې اختیار نشته۔ البته دَ بادشاه نه امام کولو په وجه به وارثان دَ ترکِ واجب ګُنهګار وې۔ خلاصه داده چې جنازه دوباره کول جائز نه دې سِوا دَ مړې دَ وارث نه چې غیر مُستحق جنازه کړې وې نو هغه ته ېٔ دَ دُوباره اجازت شته۔
دَ دفن مَسٔلې
نمبر۱۔ دَ مړې دفن کول فرض کفایه دې۔ لکه دَ مونځ اؤ غُسل۔
نمبر۲۔ چې دَ جنازې نه فارغ شې نو مړې فورًا دَ دَفن ځاېٔ ته وړل پکار دې۔
نمبر۳۔ که مړې ډیر وړوکې بچې وې نو لاس په لاس ېٔ وړل پکار دې۔ یَو سړې دې ېٔ تر څه ځایه پهٔ لاس کښې یوسې۔ بیا دې ېٔ ترې بل واخلې همدغه شان دې ېٔ په بدلَولو وړې که مړې لوېٔ سړې وې نو هغه دې پهٔ کټ کښې واچوې او کټ دې دَ څلورو پښو نه څلور کسه اوچت کړې۔ مړې لکه دَ مال واسباب پهٔ شان باندې راؤړل مکروه دې۔ همدغه شان ېٔ بلا عُذره پهٔ څهٔ څاروې یا ګاډې کیښول مکروه دې۔ او که عُذر وې نو بې کراهته جائز دې ۔ لکه چې قبرستان ډیر لرې وې۔ سړې ېٔ ورته په کټ نه شې رَسَولې۔
نمبر۴۔ دَ مړې دَ اوچتولو مُستحب طریقه داده چې ړومبې وړاندنیٔ ښېٔ پښه پهٔ ښیٔ اُوږه باندې کیږدې ۔ لس قدمونه لاړ شې ( چې کوم طرفته دَ مړې ښې طرف وې هغه ښیٔ پښه ده) دَ هغې نه پس ورستیٔ پښه په ښیٔ اوږه باندې کیږدې۔ لس قدمه لاړ شې بیا وړمبیٔ ګسه پښه په ګسه اُوږه باندې کیږدې لس قدمه لاړ شې دا ټول څلویښت قدمه شول۔
نمبر۵۔ جنازه پهٔ تیز قدم وُړل سُنّت دې خو دومره تیز نه چې مړې دړچیږې۔
نمبر۶۔ کوم خلق چې دَ جنازې سره روان وې دَ هغوېٔ کښیناستل مکروه دې څو پورې چې جنازه دَ اُوږو نه کوزه شوې نه وې۔ البته که چاته خاص ضرورت دَ ناستې وو نو خیر دې۔
نمبر۷۔ کوم خلق چې یو ځاېٔ کښې ناست وې او دَ جنازې سره ورانیږې نه نو د جنازې پهٔ لیدو هغویٔ ته پاسیدل نه دې پکار۔
نمبر۸۔ کوم خلق چې دَ جنازې سره ځې۔ هغویٔ ته دَ جنازې نه وروستو تلل مستحب دې، اګر چې دَ جنازې نه مخکښې تلهٔ هم جائز دې۔ البته ټول خلق دَ جنازې نه وړاندې کیدل مکروه دې۔ دغه شان دَ جنازې دَ وړاندې سوارهٔ تلل هم مکروه دې۔
نمبر۹۔ د َجنازې سره پیادهٔ تلهٔ مُستحب دې۔ که څوک سوارهٔ ځې روستو تلهٔ ورته پکار دې۔
نمبر۱۰۔ کوم خلق چې دَ جنازې سره ځې هغوېٔ ته په زوره ذکر یا دُعا مکروه ده۔
نمبر۱۱۔ مړې ته قبر کم نه کم دَ هغه دَ نیم قد په اندازه غرق کنستل پکار دې۔ او دَ قد نه زیات غرقَول ېٔ ښه نه دې۔ دَ قد په برابر اُوږد پکار دې۔ دَ لحد قبر دَ صندوقې قبر پهٔ نسبت ښه دې۔ خو که ځاېٔ نرم وو چې لحد ورکښې نه ټینګیږې نو صندوقې هم خیر دې۔ دا هُم جائز ده که لحد نه شې کنستې نو مړې دې په صندوق کښې کیږدې۔ اؤ دفن دې ېٔ کړې صندوق دَ لرګې وې که دَ کانړې یا اوسپنې خو بهتره داده چې صندوق کښې خاوره راچوُلې شې۔
نمبر۱۲۔ چې قبر تیار شې نو مړې د قبلې دَ طرفه قبر ته کوزَول پکار دې چې جنازه دَ قبر طرف ته کیښوې شې نو کوزَولو کښې به اسانې وې۔ کوزونکې به قبلې طرف ته مخ کړې۔ مړې به راواخلې او قبر ته به ېٔ کوز کړې۔
نمبر۱۳۔ قبر ته کوزونکې طاق وې او که جُفت څه فرق ېٔ نشته۔ نبې کریمﷺ څلورو کسو قبر ته کوز کړې وو۔
نمبر۱۴۔ پهٔ قبر کښې دَ کیښو پهٔ وخت بِسمِ اللهِ وَ عَلٰی مِلَّةِ رَسُولِ اللهِ وئیل مُستحب دې۔
نمبر۱۵۔ مړې چې قبر کښې کیږدې نو ښې اَړَخ ته دې ېٔ څنګزن کړې چې مخ ېٔ قبلې شریفې ته شې۔ داسې کول سُنّت دې۔
نمبر۱۶۔ قبر کښې دَ کیښو نه پس دَکفن غوټې چې دَ پرانستو دَ وَیرې ورکړې شوې وې پرانستل پکار دې۔
نمبر۱۷۔ بیا دې لحد پهٔ کچه خښتو یا نل (نرکل) باندې بند کړې۔ په پخو خښتو یا لرګو باندې بندَول مکروه دې۔ البته کوم ځاېٔ چې مزکه نرمه وې دَ قبر دَ پریوتو خطره وې هلته پخې خښتې یا لرګې خیر دې۔ دَ لرګې پهٔ صندوق کښې ېٔ خښول هُم جائز دې۔
نمبر۱۸۔ دَ ښځې په قبر کښې کیښو دَ پاره پرده کول مستحب دې۔ اؤ که دَ مړې دَ څرګندیدو خطره وې نو واجب دې۔
نمبر۱۹۔ دَ سړې پهٔ قبر کښې کیښو دَ پاره دَ پردې ضرورت نشته ۔ البته که باران وې یا واؤره وریږې یا سخته ګرمې وې نو خیر دې۔
نمبر۲۰۔ چې مړې په قبر کښې کیښوې شې نو څومره خاؤره چې دَ قبر نه وُتې وې هغه ټوله ورباندې اَچَوَل پکار دې۔ دَ هغې نه زیاتې خاؤره اَچَوُل چې قبر دَ یو لویشت نه زیات اُوچت شې۔ مکروه دې۔که لږ اوچت شې نو خیر دې۔
نمبر۲۱۔ قبر باندې خاؤره اچول دَ سر طرف نه شروع کول مُستحب دې۔ هر سړې دې پهٔ دواړو موټو کښې خاؤره راواخلې قبر ته دې ېٔ غورزَوې پهٔ ړومبې ځل دې وُ۔۔۔۔ مِنهَا خَلَقنٰکُم دویئم ځل دې وُوائی وَ فِیهَا نُعِیدُ کُم په دریئم ځل دې وُوائی وَ مِنها نُخرِجُکُم تَارَةً اُخریٰ۔
نمبر۲۲۔ دَ دفن نه پس لږ ساعت پهٔ قبر حصاریدل اؤ مړې ته دُعا کول یا قران مجید لوستل او هغهٔ ته ېٔ ثواب بخښل مُستحب دې۔
نمبر۲۳۔ دَ خاؤرې اَچَوُلو نه پس پهٔ قبر دَ اوبو چهړکاؤ مُستحب دې۔
نمبر۲۴۔ هیڅ یَو وړوکې وې که لوېٔ پهٔ کور کښې دفن کول ښهٔ نه وې۔ دا خبره خاص دَ اَببیاء عَلَیهِم السَّلام دَ پاره ده۔
نمبر۲۵۔ قبر څلور ګوټه کول مکروه دې۔ مُستَحب دادې چې دَ ۔۔۔(کوهان) پهٔ شان اُوچت وې۔ او اُوچتوالې ېٔ دَ یَو لویشت نه زیات نه وې۔
نمبر۲۶۔ قبر دَ یَو لویشت نه ډیر اُوچتول مکروهِ تحریمې دې او په قبر چونه لګَول هُم مکروهِ تحریمې دې۔
نمبر۲۷۔ دَ دفن نه پس په قبر باندې ابادې۔ کوټه یا ګُنبت جوړَول دَ ښائست په غرض حرام دې۔ اؤ دَ مضبوطیا پهٔ غرض مکروهِ تحریمې دې۔ دَ مړې په قبر باندې څه شې دَ یاداشت په غرض لیکل که څه خاص ضرورت نه وې، جائز نه دې او که خاص ضرورت وې نو خیر دې۔ خو نن صبا دَ خلقو عادات او عقائید ډیر خراب شوې دې۔ ددې خرابیو دَ وَجهې نه ځنې مباح هُم نا جائز کیږې۔ په دې وجه داسې کارونه قطعًا ناجائز دې۔ کوم ضرورتونه چې دا خلق بیانَوې۔ خالصې بهانې دې۔دا خلق خپله هم پیژنې۔
دَ شهید احکام
اګر چې شهید هُم په ظاهره مړی دې خو دَ مړو ډیر احکام پهٔ شهید نه جارې کیږې۔ شهید ته خداېٔ پاک ډیرې درجې ورکړې دې۔ پهٔ دې وجه دَ هغه احکام دَ نورو مړو نه جدا دې۔ پهٔ احادیثو کښې دَ شهید ډیر قسمونه بیان شوې دې۔ او علماء پهٔ دې باندې مُستقل کتابونه لیکلې دې۔ خو دَلته چې مونږ کوم احکام بیانه وو هغه صرف دَ هغهٔ شهید دې کوم کښې چې دا شرطونه موندې شې۔
شرط”ا“مُسلمانې۔ دَ غیر مسلم دَ پاره هیڅ قِسم شهادت نشته۔ اګر چې ظاهرې حالات کښې یا دَ نابالغیٔ پهٔ زمانه کښې که څوک مړ کړې شې پهٔ هغهٔ باندې هغه احکام نه جارې کیږې کوم چې مونږ مخکښې بیانَوؤ۔
”۲“ عاقل بالغ کیدل۔ دَ جنون پهٔ حالت کښې یا دَ نابالغیٔ پهٔ زمانه کښې که څوک مړ کړې شې پهٔ هغهٔ باندې هغه احکام نه جارې کیږې کوم چې مونږ مخکښې بیانَوؤ۔
”۳“ د حدثِ اکبر“ نه پاکیدل۔ که څوک دَ جنابت پهٔ حالت کښې مړ کړې شې یا یوه ښځه دَ حیض یا نفاس په حالت کښې مړه شې په هغویٔ باندې شهید احکام نه جارې کیږې
”۴“ بې ګناه قتل کیدل۔ که یَو سړې بې ګُناه نه وې۔ بلکه دَ څهٔ شرعې جُرم په سزا کښې قتل شې یا قتل شوې نه وې خپله مړوې پهٔ هغه هُم دَ شهید احکام نه جارې کیږې۔
”۵“ که دَ چا مُسلمان یا ذِمّی دَ لاسه قتل وې او په تیرهٔ شې قتل شوې وې۔ که دَ چا مسلمان یا ذِمّی دَ لاسه قتل وې خو په کانړې یا بل داسې شې باندې قتل شوې وې چې دَ تیره شې پهٔ حکم کښې نه وې۔ هغه هم دَ شهید په حکم کښې نه دې۔ لیکن اوسپنه اګر چې تیره نه وې، دَ تیرهٔ شې په حکم کښې ده۔ او که څوک دَ کافِر یا باغیانو یا ډاکه مارو دَ لاسه قتل شې۔ نو دَ هغه دَ پاره دَ تیرهٔ شې شرط نشته۔ که په کانړې مړوې هم شهید دې، بلکه که هغه خلقو قتل کړې هُم نه وې خو هغویٔ داسې کار کړې وې چې دَ دهٔ دَ قتل سبب شې نو هم شهید دې۔ لکه چې کافر یو مُسلمان دَ خپلې سورلیٔ هاتې یا اَس دَ پښو لاندې چیخنړې کړو، یا ېٔ دَ مُسلمانانو پهٔ جهاز یا کورونو اور وُلګَولو چې هغویٔ ورکښې مړهٔ شول یا یَو مسلمان په سورلیٔ سور وو۔ کافر هغه څار وې داسې وُزغلَولو چې دا مُسلمان ترې نه پریوتو او مړ شو په دې ټولو شکلونو کښې اګر چې کافر په خپل لاس نه دې مړ کړې خو هغه داسې حالات پیدا کړل چې هغه دَ مسلمان دَ مرګ سبب شو۔ دَغه مُسلمان به شهید ګنړلې شې۔
”۶“ دَ هغې قتل په سبب ابتداءً په شریعت کښې مالې عوض نه وې مقرر بلکه قصاص به واجب وې۔که ابتداءً مالې عوض مقرّر وې نو په دې مقتول به دَ شهید احکام نه جارې کیږې۔ لکه یَو مُسلمان دَ مُسلمان دَ لاسه په تیره شې قتل شې چې دَ تیرهٔ شې په حکم کښې نه وې۔ یا یو مُسلمان دَ مُسلمان دَ لاسه په تیرهٔ شې قتل شې خو په خطا۔ لکه مرغیٔ وُلې یا نخښه وُلې۔ او بنیادم پرې وُلګې یا یو سړې دَ میدانِ جنګ نه علاوه بل ځاېٔ کښې مړ اومونتې شې اؤ قاتل ېٔ معلوم نه وې۔ په دې ټولو شکلونو کښې دَ هغه په قتل کښې شریعت دَ طرف نه قصاص نه واجبیږې بلکه مالې عِوض”دِیه“ واجب دې۔ په دې وجه په دغه سړې باندې دَ شهید اَحکام نه جارې کیږې۔ خو په څه وجه قِصاص معاف شې او مالې عِوض مقرّر شې، نو هغه سړې به دَ شهید په حکم کښې وې۔ لکه څوک سړې په تیرهٔ شې قصدًا اؤ ظلماً قتل کړې شو لیکن دَ قاتل او دَ مقتول دَ وارثانو په مالی عِوض صُلح وشوه نو په دې صورت کښې ابتداءً کښې قِصاص واجب وو۔ دَ صُلحِ په وجه مالی عِوض مقرّر شوې دې دا سړې به دَ شهید په حکم کښې وې ۔ یا لکه پلار په تیرّه شې ځوې مړ کړې دلته هم ابتداءً قِصاص واجب دې خو دَ پلار دَ عزت او احترام په وجه قصاص نه شې اَخستې۔ مالې عِوض به ورکولې شې نو دلته به هم دَ شهید اَحکام جارې کیږې۔
”۷“ دَ زخمې کیدو نه پس ېٔ دَ دُنیاوې ژوند او ارام څه کار نه وې کړې۔لکه سود سودا،خوراک څښاک، یا دارو دُرمل او نهٔ دَ یَو مانځه وخت اندازه دَ هوش په حالت کښې پاتې وې۔ اؤ نه دَ هوش په حالت کښې دَ میدانِ جنګ نه پورته شوې وې۔که دَ څاروؤ دَپښو لاندې پائمال کیدو له ویرې ېٔ لږ ډډې ته کړې وې نو خیر دې نو که یَو سړې دَ زخمې کیدو نه پس ډیر ساعت خبرې وکړې نو هغه به دَ شهید په حکم کښې نه وې ځکه چې ډیرې خبرې دَ ژوند علامه ده۔ هم دَغه شان که څه دُنیاوې معاملو کښې ېٔ وصیّت وُکړو که دَ دین معامله کښې ېٔ کړې وې۔ چې دَ چا حق وو ورباندې که وارثانو ته دَهغې دَ ادا کولو وَصیّت وُکړې نو خیر دې که یَو سړې میدانِ جنګ کښې زخمې شوې وې، او دَ جنګ ختمیدو نه پس ېٔ داسې کارونه وُکړل نو هغه به دَ شهید دَ حکم نه ووځې۔ خو که جنګ لا ختم نه وو او زخمې دا خبرې وکړې بیا دَ جنګ ختمیدو نه مخکښې وفات شو نو هغه دَ شهید په حکم کښې دې۔
نمبر۱۔ په کوم شهید کښې چې دا اُووهٔ شرطونه بیا موندې شې۔ دَ هغه یَو حکم دادې چې غُسل به نه شې ورکولې دَ هغه وِینه به دَ بدن نه نشې لرې کولې۔ هم دَغه شان به دفن کیږې۔
نمبر۲۔ بل حکم دادې چې کومې جامې اَغوستې وې هغه به ترې نه شې ویستې همدغه جامو سره به ښخَولې شې البته که جامې ېٔ دَمسنون کفن نه کمې وې نو نورې به ورسره کولې شې۔ چې کفن پوره شې او که زیاتې وې نو زیاتې جامې به ترینه لرې کولې شې که په بدن ېٔ داسې جامې وې چې دَ کفن صلاحیت نه لرې۔ هغه به ترې نه هم لرې کولې شې۔ لکه پوستین وغیره۔ البته که دَ پوستین نه علاوه ېٔ په بدن نورې جامې نه وې بیا به ترې پوستین نشې لرې کولې۔ ټوپیٔ، پیزار او وسله به ترې په هر حال کښې لرې کولې شې۔ باقې نور احکام دَ جنازې وغیره ېٔ نورو مړو په شان دې۔ که په یَو شهید کښې دَدې شرائطو نه یَو شرط هم کم وو نو هغه ته به غُسل ورکولې شې۔ او لکه دَ نورو مړو به ورته کفن اَچولې شې۔
دَ جنازې مُتفرقې مَسٔلې
نمبر۱۔ که دَ مړې مخ قبلې طرفته کول دَ چانه هیر شو۔ نو دَ دفن کولو او خاؤررې اَچولو نه پس بیا قبر پرانستل جائز نه دې البته که تختې ایښې شوې وې اؤ خاوره پرې نه وې اچَولې شوې نو تختې اوچتَولې شې۔
نمبر۲۔ ښځو ته دَ جنازې سره تلل مکروهِ تحریمې دې۔
نمبر۳۔ دَ ژړا یا ستائنو والا ښځې دَ جنازې سره تلل منع دې۔
نمبر۴۔ دَ مړې په قبر کښې کیښو وخت کښې اذان کول بدعت دې۔
نمبر۵۔ که امام دَ جنازې په مانځه کښې دَ څلورو تکبیرونو ته زیات وائی چې کله اِمام سلام جارباسې نو ورسره دې سلام وُجارباسې۔ البته که دَ امام تکبیرونه خپله نشې اؤریدې دَ مُکبِرّ اواز اوریدې شې نو بیا ورته تکبیر وئیل پکار دې شاید چې مکبرّ څلورم تکبیر وئیلې وې۔ او امام اوس څلورم تکبیر وَئیلې وې۔
نمبر۶۔ که یَو سړې په جهاز کښې مړ شې اؤ کناره دومره لرې وې چې دَ لاش خرابیدو خطره وې نو دَ غُسل اؤ کفن او مانځه نه پس دې ېٔ دریاب کښې لاهُو کړې۔ اؤ که کناره نزدې وې دَ لاش دَ خرابیدو خطره نه وې نو پریښول ېٔ پکار دې چې پهٔ زمکه دَفن شې۔
نمبر۷۔ که چاته دَ جنازې دَ مانځه دُعا یاده نه وې نو صرف اَللّٰهُمَّ اغفِر لِلمُءمِنینَ وَالمُوءمنات وئیل هم کافې کیږې۔ او که دا هم نه شې وئیلې نو صرف څلورو تکبیرونو باندې اکتفا کولې شې۔ ځکه چې دُعا او درود فرض نه دې مسنون دې۔
نمبر۸۔ چې په قبر خاؤره واچولې شې نو دَ هغې نه پس مړی دَ قبر نه راویستل جائز نهٔ دې۔ البته که دَ چا حق تلفې ورکښې کیږې نو خیر دې لکه چې کومه زمکه کښې دفن شوې وې، هغه دَ بل چا ملکیت وې او هغه مالِک ورباندې راضې نه وې نو بل ځاېٔ کښې دفن کولو دَ پاره مړې راویستې شې یا لکه قبر کښې دَ چانه څهٔ مال پاتې شوې وې نو دَ هغې دَ راویستو دَ پاره قبر سپړدې شې۔
نمبر۹۔ که ښځه مړه شې او په ګیډه کښې ېٔ ژوندې بچې وې نو دَهغې خیټه څیرې کول او بچې ترې راویستل پکار دې۔ همدغه شان که یَو سړې دَ بل چا مال تیر کړې وې۔ او مړ شې او هغه سړې خپل مال غواړې۔ اؤ دې سړې په ترکه کښې څهٔ مال نه وې پریښې۔ نو دَ هغهٔ خیټه به څیرې کولې شې۔ او مال به ترې راویستې شې۔ اؤ که ترکه کښې ېٔ مال پریښې وې، نو دَ هغې نه به تاوان ورکولې شې۔ بیا ېٔ څیرل جائز نهٔ دې۔
نمبر۱۰۔ دَ دفن نه مخکښې مړې دَ یو ځاېٔ نه بل ځاېٔ ته وړل که دَ یو دوه ؤ مِیلونه کم وې، ښهٔ نه دې۔ اوکه زیات وې نو جائز نه دې۔ او دَ دفن کولو نه پس په هیڅ حالت کښې هم جائز نه دې۔ نزدې وې او که لرې۔
نمبر۱۱۔ دَ مړې تعریف کول پهٔ نثر کښې وې او که په نظم کښې،جائزدې۔ چې مبالغه ورکښې نهٔ وې۔ داسې تعریف نه دې کول پکار کوم کارونه چې په هغهٔ کښې نهٔ وې۔
نمبر۱۲دَ مړې پسماندګانو ته تسلّی ورکول او دَ صبر فضیلت او ثواب بیانَول او مړې ته دُعا کول جائز دې۔ دیته تعزیت وئیلې شې۔ درې ورځو نه پس تعزیت کول مکروه دې۔ لیکن که تعزیت کوؤنکې یا دَ مړې خپلوان په سفر وې او دریو ورځو نه پس راشې نو بیا ورته تعزیت مکروه نه دې۔ کوم سړې چې یو ځل تعزیت کړې وې۔ هغهٔ ته دوباره تعزیت کول مکروه دې۔
نمبر۱۳۔ ځان ته کفن تیار ساتل مکروه نه دې۔ او قبر ساتل مکروه دې۔
نمبر۱۴۔ دَ مړې پهٔ کفن باندې بغیر دَ سیاهې وغیره نه صرف پهٔ ګُته باندې دُعا لیکل یا دَ هغه په سینه باندې بِسمِ الله یا تندې باندې کله طیّبه لیکل جائز دې خو دَ حدیث نه ېٔ ثبوت نشته په دې وجه سنّت یا مُستحب ګنړل ېٔ ښه نه دې۔
نمبر۱۵۔ په قبر باندې شنه څانګه لګول مُستحب دې۔ او که دَ قبر خواکښې شِین بُوټې وې۔ نو دَ هغې پریکول مکروه دې۔
نمبر۱۶۔ په یَو قبر کښې دَ یو نه زیات مړې ښخَول ښهٔ نه دې۔ خو دَ ضرورت په وخت کښې جائز دې۔ که ګنړ مړې ټول سړې وې نو په هغو کښې چې کوم اَفضل وې هغه دې وړاندې کیږدې۔ نور دې ورپسې درجه په درجه کیږدې۔ او که څه سړې وې او څهٔ ښځې نو سړې دې وړاندې کیږدې ښځې ورپسې۔
نمبر۱۷۔ دَ قبرونو زیارت دَ سړو دَ پاره مُستحب دې په هفته کښې کم نه کم یو ځل دَ قبرونو زیارت پکار دې ۔ ښهٔ داده چې دَ جُمعې په ورځ لاړ شې دَ بزرګانو دَ قبرونو دَ زیارت د َپاره سفر هم جائز دې۔ که هلته خلافِ شرع څه کارونه کیږې لکه نن صبا چې په عُرسونو کښې کیږې۔
(اوس هغه پاتې مسٔلې دَ تیرو صفحو لیکلې شې)
تَنبِیه
که لو لَوونکې سړې وې۔ او ښځو ته ې لولَوی نو دا لاندِینیٔ مَسٔلې دې ورته خپله نه لولَوی دَ خپلې ښځې پهٔ ذریعه دې ېٔ وُلولَوې یا ورته هدایت وُکړې چې خپله ېٔ دَ ځان سره وُګورې۔ همدَغه شان که لوستونکې کم عُمره هلک یا جینیٔ وې نو هغهٔ ته دې هم هدایت وُکړې چې ځانته ېٔ وُګورې۔
حیض او اِستحاضه
نمبر۱۔ هره میاشت چې دَ ښځو دَ وړو بولو پهٔ ځاېٔ عادتې وینه راځې دې ته”حیض“ وئیلې شې۔
نمبر۲۔ دَ حیض موده کم نه کم درې(۳) ورځې شپې، او زیات نه زیات لس(۱۰) ورځې شپې ده که دَ دریو ورځو شپو نه کم وخت وینه سه نو هغه ”حیض“ نه دې۔ بلکه ”استحاضه“ ده۔ چې دَ څه ناجوړتیا په وجه به دا وِینه راغلې وې۔ هم دَغَسې که دَ لسو(۱۰) ورځو شپو نه زیاته شوه۔ نو څومره ورځې چې زیاتې وې، هغه به اِستحاضه شمیرلې شې۔
نمبر۳۔ که درې ورځې پوره وې خو درې شپې نه وې شوې، لکه دَ جُمعې په سحر وِینه شروع شوه۔ او دَ اِتوار په ورځ ماښام نمر پریوتو سره بنده شوه نو دا هم ”حیض“ نه دې بلکه ”اِستحاضه“ ده۔ که دَ دریو ورځو شپو نه لږه هم وه نو ”حیض“ نه دې۔ لکه دَ جُمعې په سحر نمر ختو سره شروع شوه۔ او دَ ګُل په ورځ سَحر وختې دَ نمر ختو نه لږ مخکښې بنده شوه۔ دا هُم ”حیض“ نه دې۔ ”اِستحاضه“ ده۔
نمبر۴۔ دَ ”حیض“ په ورځو کښې دَ وینې رنګ سُور، زیړ، خاکې، خړغوندې هر څنګه چې وو دا ټول ”حیض“ دې۔ څو پورې چې پُنبه صفا سِپینه نه وې، څنګه سپینه چې ایښې شوې وه۔ چې کله سپینه وَه نو دَ حیض نه پاکې راغله۔
نمبر۵۔ دَ نهو(۹) کالو نه مخکښې او پنځه پنځوس(۵۵) کالو نه پس دَ چا حیض نه راځې که دَ نهو(۹) کالو نه کم عُمر جینیٔ باندې وینه راغله۔ نو هغهٔ ”حیض“ نه دې ”استحاضهٔ“ څهٔ بیمارې ده۔ که دَ پنځه پنځوسو(۵۵) کالو نه پس په چا وِینه راغله نو که ښه سره یا ۔۔۔۔۔۔ وه نو دا ”حیض“ دې او که زَیړه یا خړه وه نو حیض نه دې ”اِستحاضه“ ده که ددې ښځې دَ ځوانیٔ په وخت کښې هم داسې رنګ وینه راتله نو دَ پنځو پنځوسو کالو نه پس به هُم دا حیض شمیرلې شې او که دَ وړاندې نه ېٔ داسې عادت نه وو نو دا ”اِستحاضه“ ده۔
نمبر۶۔که دَ چا همیشه دَ پاره درې یا څلور ورځې وِینه راتله په یوه میا شت کښې ېٔ دَ هغې ورځو نه زیاته راغله خو دَ لسو(۱۰) ورځو نه زیاته نه وه نو دا ټول ”حیض“ دې۔ او که دَ لسو (۱۰) ورځو نه هم زیاته شوه نو چې څومره تل عمرې عادت وے هغه ورځې به حیض شمیرلې شې او زیاتې به ”استحاضه“ وېل لکه دَ یوې ښځې همیشه دَ پاره پنځه ورځې دَ وینې راتلو عادت وو۔ لیکن یوه میاشت ېٔ نهه(۹) شپې ورځې وینه راغله یا لس(۱۰) شپې ورځې راغله نو دا ټولې ورځې به دَ ”حیض“ شمیرلې شې۔ لیکن دَ لسو(۱۰) شپو ورځو نه که لږه هُم زیاته شوه نو بیا به دَ عادت موافق پنځه ورځې حیض وې او باقې ټولې ورځې به استحاضه ګنړلې شې۔ دَ هغې ورځو دَ مونځونو به قضا جارباسې۔
نمبر۷۔ که دَ یوې ښځې څه عادت نه وې ، کله درې ورځې راشې، کله پنځه ځنې زیات او کم تر لسو(۱۰) پورې نو دا ټول حیض دې۔ که دَ داسې ښځې وِینه دَ لسو ورځو نه زیاته راغله نو کتې به شې چې ددې نه مخکښې میاشت کښې څو ورځې راغلې وه هغه هومره ورځې به دَ حیض شمیرلې شې او زیاتې به دَ اِستحاضې۔
نمبر۸۔ که دَ چا همیشه څلورورځې حیض راتلو۔ بیا یو میاشت پکښې پنځه ورځې وینه راغله او بله میاشت کښې پنځلس ورځې راعله نو په دې پنځلسو ورځو کښې به پینځه دَ حیض شمیرلې شې او لس(۱۰) دَ اِستحاضې دَ زوړ عادت به اِعتبار نه وې۔ خیال دادې چې عادت به ېٔ بدل شوې وې دَ څلورو په ځاېٔ به پنځه ورځې شوې وې۔
نمبر۹۔ که دَ چا وِینه دَ لسو(۱۰) ورځو نه زیاته راغله او هغې ته خپل زوړ عادت بلکل یاد نه وې چې وړومبې زما څو ورځې راتله۔ یا ېٔ څهٔ خاص عادت نهٔ وې۔ دا مسٔله ډیره باریکه ده پوهیدل ورباندې ګران دې داسې واقعه هم کمه پیښیږې که چاته ضرورت پیښ شو نو دَ چا لوېٔ عالم نه دې تپوس وکړې او ځان دې ښهٔ پوه کړې۔
نمبر۱۰۔ که دَ چاپه ړومبې ځل وِینه راغله نو که دَ لسو(۱۰) ورځو نه کمه وه یا لس(۱۰) ورځې پُوره وه۔ دا ټول ”حیض“ دې او که دَ لسو(۱۰) ورځې نه زیاته وَه نو پوره لس(۱۰) ورځې به دَ حیض شمیرلې شې۔ او باقې ”استحاضه“ ده۔
نمبر۱۱۔ که دَ چا پهٔ ړومبې ځل وینه راغله خو هغه بنده نه شوهٔ دوه درې میاشتې په مخه جارې وه نو دَ کومې ورځې نه چې وینه شروع شوې وه دَ هغې ورځې نه به لس (۱۰) ورځې دَ حیض او باقې شل ورځې په هره میاشت کښې دَ اِستحاضې شمیرلې شې۔
نمبر۱۲۔ که دَ دوؤ حیضو تر مینځه دَ پاکیٔ ورځې کم نه کم پنځلس(۱۵) دې او دَ زیاتو څه حد نشته که په څه وجه دَ چا څو میاشتې”حیض“ رانغلو هغه ټولې دَ پاکیٔ ورځې دې۔
نمبر۱۳۔ که دَ درې ورځې شپې وِینه راغله بیا پنځلس(۱۵) ورځې پاکه وه بیا درې ورځې شپې پوره وِینه راغله۔ نو دا درې ورځې ړمبیٔ او درې وُرستیٔ دَ حیض دې او مینځ کښې پنځلس(۱۵) ورځې دَ پاکیٔ دې۔
نمبر۱۴۔ او که یو یا دوه ورځې وِینه راغله بیا پنځلس(۱۵) ورځې پاکې وه بیا یو یا دوه ورځې وِینه راغله نو دَ مینځ پنځلس ورځې خو دَ پاکیٔ دې او دا یَو سر بل سر یو یا دوه ورځې هم دَ اِستحاضې دې دَ حیض نه دې۔
نمبر۱۵۔ که یو ورځ یا څو ورځې وِینه راغله بیا دَ پنځلسو(۱۵) ورځو نه کمه پاکې وه بیا وِینه راغله نو دَدې پاکیٔ څهٔ اعتبار نشته۔ داسې به ګنړلې شې لکه ټولې ورځې وِینه وه۔ نو چې څو ورځې ېٔ دَ حیض عام عادت وو هغومره ورځې به دَ اِستحاضې وې دَ هغې مثال داسې دی لکه دَ یوې ښځې دَ میاشتې پهٔ ړومبیٔ،دویئم او دریئم تاریخ دَ حیض راتلو عادت وې۔ بیا یَو میاشت داسې چل وشو چې په ړومبې تاریخ وینه راغله۔ بیا نه وه په پنځلسم(۱۵) تاریخ وِینه څرګند شوه۔ نو داسې به شمیرلې شې چې دا شپاړس واړه ورځې وینه وه۔ اوس چې دَ هغې څه عادت وې هغه به حیض وې باقې به استخاضه وې۔ که عادت ې دَ اول دویئم دریئم وو نو دَ هغې نه پس دا دیارلس(۱۳) ورځې به اِستحاضه وې۔ که عادت ېٔ پنځم، شپږم،اووم نو اول څلور ورځې اؤ ورپسې نهه (۹) ورځې به استحاضه وې۔ او که هیڅ عادت ېٔ نه وو، وړومبېٔ ځل ورباندې وِینه راغلې وه نو اولنیٔ لس(۱۰) ورځې به دَ ”حیض“ ګنړلې شې او ورپسې شپږ به دَ اِستحاضې وې۔
نمبر۱۶۔ دَ حمل په ورځو کښې چې کومه وِینه وې هغه هم دَ حیض نه وې۔ استحاضه وې هر څو ورځې چې وې۔
نمبر۱۷۔ دَ وړوکې پیدا کیدو په وخت چې دَ وړوکې پیدا کیدو نه مخکښې کومه وِینه راځې هغه هم اِستحاضه ده۔ (نفاس نهٔ دې) بلکه څو پورې چې وړوکې دَ نیم نه زیات نه وې پیدا شوې تر هغې پورې ټوله وِینه دَ اِستحاضې ده۔
دَ حیض اَحکام
نمبر۱۔ دَ جامو په ورځو کښې مونځ کول او روژه نیول دواړه صحیح نه دې۔ خو فرق ورکښې داشته چې مونځ ورته بلکل معاف دې دَ پاکیٔ نه پس ورباندې قضا نشته۔ لیکن روژه ورته معاف نه ده۔ دَ پاکیٔ نه پس به ېٔ قضا نیسې۔
نمبر۲۔که دَ فرض مونځ کولو په مینځ کښې ېٔ جامې راغلې نو دا مونځ ورته معاف شو دَ پاکیٔ نه پس به ېٔ قضا نه کوې۔ او که دَ نفلو یا سنتو مینځ کښې ېٔ جامې راغلې نو دَ هغې به قضا جار باسې۔ که دَ روژې په مینځ کښې راغلې وې نو دا روژه ېٔ ماته شوه دَ پاکیٔ نه پس به ېٔ قضا نیسې۔ که نفلې روژه وې دَ هغې به هم قضا نیسې۔
نمبر۳۔ که دَ مانځه وخت پهٔ ختمیدو وو۔ خو دې لا مونځ کړې نه وو چې جامې ېٔ راغلې نو هم ورته دا مونځ معاف شو۔
نمبر۴۔ دَ جامو په ورځو کښې دَ سړې سره ملاستې جائز نهٔ دې۔ دَ دینه علاوه نور ټول کارونه لکه سره روټیٔ خوړل،یا ځاېٔ کښیناستل وغیره خیر دې۔
نمبر۵۔ که دَ چا عادت دَ پنځو(۵) ورځو یا نهو(۹) ورځو وو، نو چې دَ څو ورځو عادت ېٔ وو، هغومره ورځې وِینه راغله بیا بنده شوه نو څو پورې چې ېٔ لامبلې نهٔ وې دَ سړې سره ملاستې ورته ښهٔ نه دې۔ که لامبلې ېٔ نه وې هم چې دَ یَو مانځه وخت ورباندې تیر شې او دَ مانځه قضا ورباندې لازمه شې نو بیا ملاستې خیر دې۔
نمبر۶۔ که عادت ېٔ دَ پنځو(۵) ورځو وې او وِینه څلور ورځې راغله بنده شوه نو لامبل او مونځ کول ورباندې فرض دې۔ ماستې به دَ پنځو ورځو نه پس کوې مخکښې صحیح نه دې۔ شاید چې بیا وِینه راشې۔
نمبر۷۔ او که پوره لس(۱۰) شپې ېٔ جامې راغلې نو چې دَ کوم وخت نه وینه بنده شوې وې دَ هغې وخت نه ورته ماستې جائز دې ۔ لامبلې ېٔ وې که نه۔
نمبر۸۔ که یوه ورځ یا دوه ورځې وینه راغله بیا بنده شوه نو لامبل فرض نه دې۔ اودس دې وکړې او مونځ دې وکړې خو ملاستې ورته جائز نه دې۔ که دَ پنځلسو(۱۵) ورځو نه مخکښې بیا وینه ښکاره شوه نو معلومه به شې چې دا ټولې دَ جامو ورځې وې۔ دَ حساب نه چې حو ورځې دَ جامو وې هغه به دَ جامو شمیرلې شې باقې به استحاضه ګنړلې شې اوس دې وُلامبې او مونځ دې کوې او که پوره پنځلس(۱۵) ورځې تیرې شوې او بیا وِینه څرګنده نهٔ شوه نو معلومه چې دا استحاضه وَه دَ یوې یا دوه ؤ ورځو په وجه ېٔ چې کوم مونځونه قضا کړې وې دَ هغې به قضا جارباسې۔
نمبر۹۔که دَ چا دَ دریؤ ورځو دَ جامو عادت وو لیکن په یو میاشت کښې دَ درې ورځو نه پس وینه بنده نه شوه هم هغَسې جارې وَه نو اوس دې لا غُسل نه کوې او نه دې مونځ کوې۔ که پوره لس(۱۰) ورځې او شپې یا ددې نه کمو کښې وینه بنده نه شوه نو ددې ټولو ورځو مونځ ورته معاف دې داسې به ګنړلې شې چې عادت ېٔ بدل شو دا ټولې ورځې دَ جامو وې۔ او که پهٔ یولسمه (۱۱) ورځ هم وینه راغله نو دابه معلومه شې چې عادت ېٔ نه دې بدل شوې دَ جامو ورځې هم هغه درې وې دا نورې ورځې دَ استحاضې وې اوس دې په یؤلسمه(۱۱) ورځ وُلامبې دَ اوو(۷) ورځو دَ مونځونو قضا دې وُجارباسې او دَ دینه پس دې نه قضا کوې۔
نمبر۱۰۔ که دَ لسو(۱۰) ورځو نه کمې جامې ېٔ راغلې وې او داسې وَخت کښې ېٔ وینه بنده شوه چې دَ مانځه وخت بلکل تنګ وو۔ که زر،زر، وُلامبې نو هم دَ مانځه ۔۔۔۔ دومره وَخت بچ کیږې چې یو ځل اَللهُ اکبر ورکښې وئیلې شې ددینه زیات څه نشې وئیلې ۔بیا هم ورته دغه مونځ معاف نه دې قضا به ېٔ جارباسې۔ او که دومره وَخت هم نه وو چې دَ نیت تړلو سره ورکښې یَو ځل الله اکبر اووئیلې شې نو دا مونځ ورته معاف دې۔
نمبر۱۱۔ او که جامې ېٔ پوره لس(۱۰) ورځې شپې راغلې او داسې وخت کښې پاکه شې چې دَ مانځه وخت په ختمیدو وو صرف یو ځل الله اکبر ورکښې وئیلې شودَ لامبلوګُنجائش هم ورکښې نه وو۔ بیا هم دا مونځ ورباندې فرض دې قضا به ېٔ جار باسې۔
نمبر۱۲۔ که په رمضان شریف کښې دَ ورځې پاکه شوه۔ نو دَ پاکیٔ نه پس ورته هم خوړل څښل جائز نه دې تر ماښامه به دَ روژه دارو غوندې وسې لیکن دا ورځ به ېٔ په روژه کښې نه حسابیږې۔ قضا به ېٔ نیسې۔
نمبر۱۳۔ او که پُوره لس(۱۰) ورځې شپې ېٔ جامې راغلې وې او دَ شپې پاکه شوه نو که دَ شپې لږه حصه هم پاتې وه چې دَ صبا کیدو نه وړومبې یَو ځل هم اَللهُ اکبرنشې وئیلې بیا هم ورباندې دا روژه نیول فرض دې۔ او که جامې ېٔ دَ لسو ورځو نه کمې وې او دومره شپه باقې وه چې زر زر غُسل کولې شې دَ صبا کیدو نه مخکښې خو دومره وخت هم نه پاتې کیږې چې یَو ځل ورکښې اَللهُ اکبر وُوائی بیا هم ورباندې داروژه بیا هُم ورباندې دا روژه نیول فرض دې که دومره وخت ووخو غُسل ېٔ ورکښې ونهٔ کړو نو هُم دې روژه وُنیسې او بیا دې سحر وُلامبېروژه دې نه ماتوې او که دومره وَخت هُم نهٔ وو چې دَ صبا کیدو نه مخکښې زرزر پکښې لامبلې شې نو بیا دَ دَغه ورځې روژه صحیح نه ده۔ لیکن په دَغه ورځ به خوراک څښاک هم نه کوې لکه دَ روژه دارو غوندې به وې۔ او بیا به ېٔ قضا نیسې۔
نمبر۱۴۔ چې وینه بَهَر څرمنې ته راؤوځې دَ هغې وخت نه جامې حسابیږې دَ څرمنې نه بَهَر بهیدلې وې که نه ددې څه اعتبار نشته۔ که چا دننه مالوچ اِیښې وې چې وِینه ترې بهرته نه را اُوځې۔ نو څو پورې چې وینه دننه طرف ته وې او بَهَر مالوچوته ېٔ نشانه څرګنده شوې نه وې تر هغې پورې پرې دَ جامو حکم نشې لګیدې چے دَ وینې اثر بَهَر ته ښکاره شې یا مالوچ راوویستې شې۔ دَ هغې وَخت نه به دَ جامو حاسب کیږې۔
نمبر۱۵۔ که پاکې ښځې دَ شپې دننه مالوچ ایښې وو چې سحر ېٔ رالرې کړهٔ نو دَ وینې داغ وو پرې۔ دَدغې وَخت نه به ېٔ جامې حسابیږې۔
دَ اِستحاضې اَحکام
نمبر۱۔ دَ استحاضې حکم داسې دې له چې دَ چا په پوزه وینه راځې او نهٔ بندیږې(یا ېٔ دَ څه زخم نه وِینه بهیږې) داسې ښځه به مونځ روژه هُم نه قضا کوې۔ او ملاستې ورسره هم جائز دې دَ اِستحاضې نور احکام بلکل دَ معذورپه شان وې۔
دَ نفاس اَحکام
نمبر۱۔ دَ وړوکې دَ پیدائش نه پس چې دَ وړو بولو پهٔ ځاېٔ کومه وِینه راځې هغې ته ”نفاس“ وائی۔ زیات نه زیات څلویښت ورځې وې۔ او دَ کمو ورځو ېٔ څه حد نشته که دَ چا یوه ګنټه نیمه وِینه راغله بیا بنده شوه دا هم نفاس دې۔
نمبر۲۔ که دَ وړوکې دَ پیدائش نه پس دَ چا وِینه بلکل رانشې هم ورباندې لامبل فرض دې۔
نمبر۳۔ چې وړوکې دَنیمې نه زیات راوُتې وې خو لا پوره نه وې راوُتې چې وینه شروع شې۔ دا هُم دَ نفاس وِینه ده۔ او که دَ نیمې کم راوُتې وې او وِینه راغله نو دا نفاس نه دې۔ استحاضه ده۔ که هوش حواس ېٔ برابر وې او دَ مانځه وخت وې نو مونځ به کوې۔ که نشې کولې پهٔ اِشاره دې وکړې خو قضا کوې دې ېٔ نه ګنې ګُنهګار به وې البته که پهٔ مانځه کولو کښې دَ وړوکې دَ مړکیدو خطره وې نو بیا دې ېٔ نه کوې۔ همدَغسې وائی ته دا حکم دې که دا خطره وې چې مانځه ته ترینه پاسې نو وړوکې به خراب شې نو مونځ دې قضا کړې خو دَ وُزګارتیا نه پس دې زر قضا وُجارباسې۔
نمبر۴۔ که دَ چا وړوکې دَکمې مودې پیدا شو نو که یو نیم اندام ېٔ جوړ شوې وې نو دَ وړوکې دَ پیدائش نه پس چې کومه وِینه راځې هغه به نفاس وې۔ او که بلکل ېٔ څه اندام نه وو جوړ شوې تشه دَ غوښې ټوټه وه نو دا وِینه به بفاس کښې نه شې شمیرلے که دَ جامو ورځې ېٔ وې او وِینه دَ درې ورځو نه زیاته راغله نو پهٔ جامو کؤې به حسابیږې۔ او که پهٔ جامو کښې نه شوه حسابیدې چې دَ پاکیٔ ورځې ېٔ دَ پنځلسو (۱۵) نه کمې وې یا وینه دریو ورځو نه کمه راغله نو دابه استحاضه ګنړلې شې۔
نمبر۵۔ که دَ نفاس وِینه دَ څلویښتو ورځو نه زیاته راغله نو که دا ېٔ ړومبې اولاد وې نو څلویښت ورځې به دَ نفاس حسابیږې او باقې به استحاضه اوکه دا ېٔ ړومبې نه وې ددې نه مخکښې ېٔ نور اولاد شوې وې او عادت ېٔ معلوم وې چې دَ نفاس وِینه ېٔ څو ورځې راځې نو چې څومره ورځې ېٔ عادت وې هغه هومره ورځې به دَ نفاس ګنړلې شې۔ او باقې به دَ استحاضې۔
نمبر۶۔ که د چا عادت دا وو چې دَ نفاس وِینه ېٔ دیرش(۳۰) ورځې راتله لیکن دیرش ورځې تیرې شوې او وِینه ېٔ لا بنده نه وه نو اوس دې لانه لامبې که پوره څلویښت ورځې پس ېٔ وِینه بنده شوه نو دا ټولې ورځې به دَ نفاس حسابیږې او که دَ څلویښتو نه زیاته شوه نو دیرش ورځې به دَ نفاس حسابیږې او باقې به اِستحاضه وې اوس دې سمدستې وُلامبې او دَ لسو(۱۰) ورځو مونځونه دې قضا وُجارباسې او نور دې نه قضا کوې۔
نمبر۷۔ که دَ نفاس وِینه دَ څلویښتو ورځو نه مخکښې بنده شوه نو تر څو څلویښتو ورځو دې اِنتظار نه کوې۔ سمدستې دې وُلامبې او خپل مونځ دې کوې ۔ که لامبل ورته نقصان رَسَوې نو تیممّ دې وُکړې خو مونځ دې نه قضا کوې۔
نمبر۸۔ پهٔ نفاس کښې هم لکه دَ جامو دَ ورځو مونځ بلکل معاف دې او روژه به نه نیسې چې جوړهٔ شې قضا به ېٔ نیسې ۔ دَ روژې او مانځه او دَ سړې سره ملاستې ېٔ هغه حکم دې کوم چې دَ جامو دَ ورځو په بیان کښې تیر شوې دې۔
نمبر۹۔ که دَ شپږو میاشتو دَننه دَ چا دوه واړهٔ پیدا شول نو دَ نفاس موده به دَ اول وړوکې نه شمارلې شې که دویئم وړوکې لس شل ورځې یا یَو دوه میاشتې پس پیدا شو نو دَ نفاس حساب بهٔ دَ دویئم بچې نه نهٔ شې کولې۔
دَ جنابت،نفاس او حیض اَحکام
نمبر۱۔ کومه ښځه چې په نفاس یا حیض کښې وې بیا ورباندې لامبل فرض وې۔ یا کوم سړې باندې چې لامبل فرض وې هغویٔ ته په جماعت کښې ننوتل دَ کعبې شریفې طواف کول، کلام مجید لوستل او کلامِ مجید ته لاس وروړل جائز نه دې۔ البته که کلام مجید په رومال کښې نغښتې وې۔ یا په کڅوړه کښې یا بله کپړه کښې نغښتې وې، چې هغه کپړه پورې ګنډلې نه وې ویستلې شې ترینه،نو په داسې وخت کښې کلام مجید ته لاس وروړل خیر دې۔
نمبر۲۔ چې څوک پهٔ اودس کښې نه وې هغهٔ ته هم کلام مجید ته لاس وروړل جائز نه دې۔ البته پهٔ خُله ېٔ لوستلې شې۔
نمبر۳۔ پهٔ کومه روپیٔ،پیسه،یا تعویز یا بل څهٔ شې باندې چې دَ قران شریف ایت لیکلې وې۔ هغو ته هم بې اؤدسه یا پهٔ چا چې غُسل فرض وې یا حیض او نفاس ښځې ته لاس وروړل جائز نهٔ دې۔ البته په کڅوړه یا څه لوښې کښې وې نو هغې کڅوړه یا لوښې ته لاس وروړې شې۔
نمبر۴۔ دَ قمیص په لمن یا دَ لوپټې په پیڅه هُم قران شریف نیول ښهٔ نهٔ دې۔ البته که داسې کپړه وې چې د بدن نه چاپیره نه وې لکه رُومال نو بیا خیر دې۔
نمبر۵۔ که پوره ایت نه لولې یَو لفظ یا دَ ایت یَو ټکړه لولې نو خیر دې دا ټکړه دې دومره لویه نه وې چې دَ یَو وړوکې ایت برابر شې۔
نمبر۶۔ که دَ اَلحَمدُ سُورة ټول دَ دُعا پهٔ نیت وُوائی یا نورې دُعاګانې کومې چې قران شریف کښې دې دَ دُعا پهٔ نیت وُوائی دَ قران دَ تلاوت نیت ېٔ ورکښې نه وې نو خیر دې څهٔ ګناه ورکښې نشته۔ لکه دا دُعا وُوائی۔
رَبَّنَا اٰتِنَا فِی الدُّنیَا حَسَنَةً وَّفِی الاٰخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذابَ النَّارِ
یا دا دُعا وُوائی
رَبَّنَا لَا تُوءَاخِذنَا اِن نَسِینَا اَو اَخطَاءنا
تراخره پورې کومه چې دَ سوره بقره په اخر کښې ده۔ یا بل څهٔ دُعا چې قران شریف کښې وې، دَ دُعا په نیت وُوائی دَ تلاوت نیت ېٔ ورکښې نه وې نو دَ دې ټولو وَینا خیر دې، څهٔ پاک ېٔ نشته۔
نمبر۷۔ دَ دُعاېٔ قنوت وَینا ورته جائزده۔
نمبر۸۔ که پهٔ داسې حالت کښې څوک وَړو ته سبق ښېٔ نو پهٔ ټکو ورته ښیلېٔ شې او روغ ایت دې ورته روان نه وائی۔ بلکه یَو یَو لفظ یا دوه دوه لفظه دې ورته وائی مینځ کښې دې ساه اَخلې۔
نمبر۹۔ کلمه،درود شریف، دَ خداېٔ تعالٰی نومونه اؤ استغفار وئیل یا څهٔ وظیفه کول لکه
لَا حَولَ وَلاَ قُوَّةَ اِلَا بِا للهِ العَلِیّ العَظِیم
ورته وئیل جائز دې۔
نمبر۱۰۔ دَ جامو پهٔ ورځو کښې ښځو ته پکار دې چې دَ مانځه پهٔ وَخت اؤدس وُکړې دَ مانځه پهٔ ځاېٔ څهٔ ساعت وظیفه وکړې۔ چې دَ مانځهٔ عادت ېٔ هیر نه شې او دَ پاکیٔ نه پس ېٔ پهٔ مانځه کښې ناراستې رانشې۔
نمبر۱۱۔ که دَ مخکښې نه ورته دَ لامبلو ضرورت وو خو لامبلې ېٔ نه وو چې جامې ېٔ راغلې نو اوس پرې لامبل فرض نه دې۔ دَ پاکیٔ نه پس چې وُلامبې نو دغه غُسل ېٔ دَ دواړو دَ پاره کافې دې۔
دَ ځوانیدو اَحکام
نمبر۱۔ دَ کومې جینیٔ چې جامې(حیض) راشې یا بارداره شې که بارداره شوې نه وې خو خوب کښې دَ سړې سره اُودهٔ کیدل وُوینې مزه پرې واخلې او غُسل پرې واجب شې۔ دې دریواړو شکلونو کښې هغې ته ځوانه وئیلې شې۔ مونځ،روژه،او دَ شریعت ټول احکام ورباندې فرض شو او که دې درې واړو علامو کښې یوه هُم نه وې خو عُمر ېٔ پنځلس(۱۵) کاله شې بیا به هم ورباندې دَ ځوانیٔ حُکم لګولې شې۔
نمبر۲۔ ځوانیدو ته پهٔ شریعت کښې بالغ کیدل وَئیلې شې۔ دَ نهو(۹) کالو نهٔ مخکښې جینیٔ بالغه کیدې نه شې۔ که څهٔ وِینه پرې راشې هم نو هغه به دَ اِستحاضې ناجوړتیا وې ۔ دَ ځوانیٔ به نه شې ګنړلې۔
دَ کفن بیان
که دَ لږې مودې وړوکې پیدا شې او لاس پښې څه اندامونه ېٔ نهٔ وې جوړ شوې نو هغه به نهٔ لَمبَولې شې نه به کفن وراغوستَولې شې او نه به ېٔ جنازه کولې شې۔ صرف یوه کپړه کښې به ونغاړې او یو غار به ورته وکنې پکښې به ېٔ ښخ کړې او کهٔ څهٔ اندامونه ېٔ جوړ شوې وو نو لامبَولې به شې او نوم به پرې کیښوې شې البته کفن ضرورت نشته۔ صرف یوه کپړه کښې به ېٔ وُنغاړې او بغیر دَ جنازې دَ مانځه به ېٔ غار کښې ښخ کړې۔
نمبر۱۳۔ که دَ وړوکې صرف سر راووځې دغه وخت کښې ژوندې وې بیا دَ نور پیدا کیدو نه وړومبې مړ شې نو دَ هغهٔ داسې حکم دې چې مړ پیدا وې۔ ا وکه زیاته حصه ېٔ پیدا شوې وه او مړ شو نو هغه داسې ګنړلې شې لکه ژوندې پیدا شې او مړ شې۔ کفن او جنازه هر څه به ېٔ کیږې۔ که سر ېٔ ړومبې شوې وې نو که تر سینې راؤتې وې دا به اکثره حصه شمیرلې شې۔ او که پښې ېٔ ړومبیٔ وې نو تر نامهٔ پورې به اکثره حصه شمیرلې شې۔
هغه کارونه چې مونځ پرې ماتیږې
که سړې مونځ کوې او دَ مانځه پهٔ حالت کښې ېٔ ښځه ښکل کړې نو دَې سړې مونځ نه ماتیږې البته که ددې کښلَولو پهٔ وَخت کښې دَ سړې خواهش وُشې نو مونځ بهٔ ېٔ مات شې۔ او که ښځې مونځ کولو اؤ سړې کښل کړه نو دَ ښځې مونځ مات شو۔ سړې پهٔ خواهش کښل کړې وې او که بې خواهشه او دَ ښځې خواهش شوې وې او که نه۔
دَ قضا مونځونو کولو طریقه
که یَو نابالغه هلک دَ ماسخوتن مونځ وکړو اودهٔ شو او سحر کیدو نه پس چې بیدار شو نو پهٔ جامو ېٔ دَ منې اَثر ولیدو چې دَ هغې نه معلومه شوه چې احتلام ورته شوې دې نو صحیح قول دادې چې دَ ماسخوتن مونځ به بیا دوباره کوې۔ اؤ که دَ سحر کیدو نه وړاندې ېٔ اِحتلام شوې وې نو دَ ماسخوتن مونځ به ضرور قضا جارباسې۔